SEÇMELİ SEMİNER

1. SEÇMELİ SEMİNER Bilimsel Araştırma Süreci

2. Bilim ve Araştırma Bilimsel araştırma, belli bir amaca yönelik olarak sistematik veri toplama ve analiz etme sürecidir. Gaye Deniz

3. Temel Kavramlar Sosyal bilimlerdeki yaygın isleyişe göre ele alındığında bilimsel araştırmalar, aşağıdaki özellikleri içeren çalışmalardır: • Konu seçme ve kaynak taraması yapma: Bilimsel araştırma konusu seçilir. Daha sonra ise, bu konuda önceden yapılmış olan araştırmalar ve kuramsal çalışmalar incelenir. Bu incelemeler sonucunda, belirlenen konudaki bilgi birikimi ve araştırma gereksinimi belirlenir. • Araştırma amacını ve sorularını belirleme: Seçilen konuda, belirlenen araştırma gereksiniminden yola çıkarak, bilimsel olarak incelenebilecek özellikte bir araştırma amacı belirlenir. Bilimsel olarak incelenebilirlik ise, veri toplama ve toplanan verileri analiz etme yoluyla incelenebilirlik anlamına gelmektedir. Araştırma yöntemini belirleme: Belirlenen amaca hangi yöntemle ulaşılacağına karar verilir ve araştırma tasarlanır. • Veri toplama: Tasarlanan araştırma bağlamında araştırma sorularının yanıtlanmasına olanak verecek veriler toplanır. • Verileri analiz etme: Toplanan veriler, istatistiksel ya da niteliksel olarak analiz edilir. • Sonuca ulaşma: Araştırma sorularının veri analizine göre yanıtlanması ve yorumlanması ile bulgulara ulaşılır. Gaye Deniz

4. Sosyal Bilimlerde Yaklaşımlar • Niceliksel Yaklaşım : Görgül (ampirik) yaklaşım ya da sayısal yaklaşım da denmektedir. Bilim ile bilim dışı birbirinden kesin sınırlarla ayrılmıştır. Araştırmanın amacı, yöntemi, veri toplama ve analizi teknikleri araştırma sürecinin başında belirlenir. Araştırmacı, veri toplama ve analizi süreçlerine kendi değer yargılarını ve yorumlarını katmamak için yoğun çaba gösterir. • Niteliksel Yaklaşım: Sosyal bilimlerin uğraştığı sosyal gerçeklikle fen bilimlerinin uğraştığı fiziksel gerçekliği birbirinden ayırmaktadır. Öznel yorumlar, nesnel verilerden daha değerli görülmektedir. Birey davranışları doğal ortamlarda gözlenir, kaydedilir ve yorumlanır. Veri toplama teknikleri derinlemesine görüşme, gözlem, katılımcı gözlem, günlük incelemesi gibi tekniklerdir. Araştırmanın başında genel sorular, araştırma ortamı ve veri toplama takvimi belirlenir. Veriler toplandıkça analiz edilir ve araştırma yöntemi bu süreç içinde şekillenir. Sosyal gerçekliğin kişiden kişiye ve durumdan duruma değiştiği varsayıldığı için, gerçeklik araştırılmaz; yalnızca, belli bir durumun özellikleri betimlenmeye çalışılır. Gaye Deniz

5. Araştırma Konusunu Belirleme Sosyal bilimlerin tüm dallarında, (a) henüz hiç incelenmemiş, (b) henüz yeterince incelenmemiş ya da (c) belli bir ortamda ya da bireylerde yeterince incelenmemiş pek çok konu vardır. Bir araştırmaya baslarken araştırmacı, kendi alanında bu özellikleri taşıyan konuları saptamalıdır. Daha sonra ise araştırmacı, bu konulardan hangilerinin kendi (a) ilgi, (b) bilgi ve (c) becerileri ile uyuştuğunu değerlendirmelidir. Araştırma konusunu belirlerken araştırmacı, yazılı kaynaklara ve konunun uzmanlarına başvurmalıdır. En elverişli yazılı kaynaklar arasında; araştırmacının uzmanlık alanındaki tezler, bilimsel araştırma raporları ve bilimsel dergi makaleleri sayılabilir. Ayrıca, pek çok kütüphanede olduğu gibi Anadolu Üniversitesi Kütüphanesi’nde de elektronik dergiler bulunmaktadır. Gaye Deniz

6. İlgili Kaynakları Tarama Araştırma konusu belirlendikten sonra yapılması gereken işlem, o konuda yayımlanmış olan bilimsel araştırmaları ve kuramsal çalışmaları saptamaktır. Kaynak taraması iki aşamalı olarak yürütülebilir: • Araştırma konusu ile ilgili bilimsel yayınların listesini içeren İndeks ve Öz’lerin taranması: İndeks ve Öz’lerin taranmasıyla, belirlediğiniz araştırma konusunda yurt içinde ve yurt dışında yapılmış olan çalışmaların neler olduğunu, bu çalışmaların nerelerde yayımlanmış olduğunu ve bu çalışmaların özetlerini edinebilirsiniz. Daha sonra ise bu çalışmalara (tez, makale, kitap vb.) ulaşmak için girişimde bulunursunuz. • Kütüphane koleksiyonunun taranması: Kaynak taraması sürecinde ayrıca, kütüphane sorgulaması ile kütüphanedeki kitap, tez vb. yayınlara ulaşılabilir. Sorgulamada, belirlenmiş olan konu başlığı anahtar sözcük olarak kullanılmalıdır. Kaynak taraması sonucunda belirlediğiniz tez, makale, kitap vb. çalışmalara ulaştıktan sonra, her birini inceleyip sizin çalışmanız için önemli olabilecek noktaları not alırsanız, bu notlar araştırma amacınızı, yönteminizi vb. belirlemede size yol gösterecektir. Gaye Deniz

7. Araştırma Amacını ve Denencelerini Belirleme Araştırma amacı belirlenirken, amacın su özellikleri taşımasına dikkat edilmelidir: • Araştırılabilirlik: Araştırma, veri toplama ve analiz etme yoluyla araştırılabilir özellikte olmalıdır. • Önem: Araştırma amacı, kuramsal açıdan ve/veya uygulama açısından önemli olmalıdır. Bir konuda yapılan bir araştırma, bilimsel araştırma süreçlerine uygunluk açısından kusursuz olabilir; ancak, araştırma sonuçlarının o bilim dalındaki kuramsal birikime ya da o alanda yapılan uygulamalara hiç katkısı yoksa, araştırmanın önemli bir araştırma olduğunu öne sürmek zor olacaktır. • Araştırmacının özelliklerine uygunluk: Yürütülmesi düşünülen araştırma, araştırmacının araştırma becerilerine, kaynaklarına ve zamanına uygun olmalıdır. Araştırma amacı belirlendikten sonra, bu amaç ile ilişkili denenceler (araştırma soruları) belirlenmelidir. Denenceler, araştırma amacıyla ilişkili sınanabilir ifadelerdir. Denenceler, kaynak taramasına ve kişisel gözlemlere dayalı olarak geliştirilir. Her bir denence araştırma amacının bir boyutunu sınayıcı özellikte olmalıdır; bir denencede birden fazla boyut yer almamalıdır. Denenceler soru ya da düz cümle seklinde yazılabilir. Sosyal bilimlerde yürütülen bilimsel araştırmaların hedefi, denenceleri kanıtlamak değildir; denenceleri destekleyici ya da çürütücü bulgular elde etmektir. Gaye Deniz

8. Araştırma Yöntemini Belirleme Sosyal bilimlerde kullanılan niceliksel araştırmalar farklı özelliklere göre farklı şekillerde sınıflandırılabilir. Yaygın olarak kullanılan iki sınıflama şekli, işleve göre sınıflama ve değişkenlerin incelenmesine göre sınıflamadır. Gaye Deniz

9. Araştırma Yöntemini Belirleme İşleve Göre Sınıflama • Temel araştırmalar: Temel araştırmalar, bir kuram geliştirmeyi ya da var olan bir kuramı sınamayı hedefleyen araştırmalardır. Temel araştırmaların geçek durumlara uygulanabilirliği çoğu kez sinirlidir. Bu nedenle de temel araştırmaları para ve zaman kaybı olarak görenler çıkabilmektedir. Ancak, temel araştırmalar, bilim dallarının yapıtaşları olan kuramların geliştirilmesi ve iyileştirilmesi için gereklidir. • Uygulamalı araştırmalar: Uygulamalı araştırmalar, gerçek yasamdaki belli olay ve olguları anlamayı, sorunlara çözüm getirmeyi ya da belli özellikleri iyileştirmeyi hedefleyen araştırmalardır. Gaye Deniz

10. Araştırma Yöntemini Belirleme Değişkenleri Inceleme Biçimine Göre Sınıflama • Betimsel yöntem: Betimsel araştırmalarda bir araştırma evreni belirlenir ve, çoğu zaman, bu evrenden bir örneklem alınır. Bu örneklem, belli bir ya da birkaç değişken açısından incelenir. Betimsel araştırmalarda veriler anket, görüşme ya da gözlem yoluyla toplanır ve toplanan veriler betimsel istatistiklerle (örneğin, yüzde, ortalama vb.) analiz edilir. • Bağıntısal yöntem: Bağıntısal yöntemde, bir örneklemde belli değişkenler arasındaki ilişkiler incelenir. Değişkenlerin özelliklerine bağlı olarak (sayısal, niteliksel vb.) bağıntısal araştırma verileri çeşitli istatistiksel teknikler kullanılarak analiz edilir. Bağıntısal araştırmalar sonucunda elde edilen bulguları neden-sonuç ilişkisi biçiminde yorumlamamaya özen gösterilir. • Deneysel yöntem: Deneysel yöntemde, iki ya da daha fazla araştırma grubunda belli değişkenlerin etkileri incelenir. Araştırma gruplarından birine bir uygulama yapıp diğerine başka bir uygulama yaparak ya da diğerini kontrol grubu olarak tutarak, yapılan uygulamanın etkililiği incelenir. Deneysel araştırmalarda gruplar arasında fark olup olmadığı, istatistiksel analizler sonucunda belirlenir. Uygulama; ders, kurs, sağaltım vb. bir etkinlik olabilir. Deneysel araştırmalar, değişkenler arasında neden-sonuç ilişkileri kurmaya olanak verir. Gaye Deniz

11. Anket Araştırmaları Sosyal bilimlerde en yaygın betimsel araştırma çeşidi, anket araştırmalarıdır. Anket araştırmalarında, araştırma amacı ile ilgili bir dizi sorudan oluşan bir anket oluşturulur. Örneklemde yer alan katılımcıların bu anketteki soruları yanıtlamaları sağlanır. Anketler, genellikle, aşağıda sıralanan alanların bir ya da birkaçı ile ilgili sorulardan oluşur: • Davranış • Görüş • Özellik • Beklenti • Öz-Değerlendirme • Bilgi Gaye Deniz

12. Anket Hazırlama İlkeleri • Kapalı uçlu sorular yeğlenmelidir • Her bir soru arastirma amaciyla ilişkili olmalıdır • Her bir soru tek bir şey sormalıdır • Sorular birbirini etkilememelidir • Anketin geçerliği sınanmalıdır • Anketin başında bir sunuş sayfası yer almalıdır • Anket sorularında anlaşılır ve duru bir dil kullanılmalıdır • Anket, okunaklı ve düzgün şekilde hazırlanıp çoğaltılmalıdır Gaye Deniz

13. Anket Uygulama İlkeleri • Hiç kimse anketi yanıtlamak için zorlanmamalıdır • Anketler, gizlilik ilkesine göre uygulanmalı ve toplanmalıdır • Anket posta ile uygulanacaksa, pullu ve adresli zarf gönderilmelidir • Olanaklı olduğunda, ankete katılanlar ödüllendirilmelidir Gaye Deniz

14. Görüşme Araştırmaları Belli bir konuda hâlihazırdaki durum ortaya çıkarılmaya çalışıldığında yürütülebilecek diğer bir araştırma çeşidi, görüşme araştırmasıdır. Görüşme araştırmalarında sorular sözel olarak yöneltilir ve katılımcıların yanıtlarını sözel olarak bildirmeleri istenir. Verilerin kalıcılığını sağlayabilmek için ise görüşmelerin ses kaydı yapılır. Görüşmeler üç şekilde yürütülebilir: • Yapılandırılmış görüşme • Yarı-yapılandırılmış görüşme • Yapılandırılmamış görüşme Gaye Deniz

15. Görüşme İlkeleri • Anketlerin sunuş sayfalarında yer alan bilgiler (araştırmanın amacı, önemi, içeriği, katılımcıları, gizlilik ilkesi vb.) sözel olarak katılımcıya iletilmelidir. • Her soru her katılımcıya, olabildiğince, ayni şekilde ve ayni sırayla yöneltilmelidir. • Katılımcıları belli şekillerde yanıt vermeye yöneltmekten kaçınılmalıdır. Gaye Deniz

16. Gözlem Araştırmaları Gözlem araştırmalarında veriler, katılımcıların araştırmacı tarafından gözlenmesiyle toplanır. Gözlem araştırmalarının belli başlı özellikleri şunlardır: • Gözlenecek değişkenler belirlenir ve tanımlanır • Gözlemin kayıt şekli belirlenir ve kayıt formu hazırlanır • Gözlemciler arası güvenirlik hesaplanır • Gözlemde yansızlığı sağlamak için önlem alınır • Gözlem verileri betimsel istatistiklerle analiz edilir Gaye Deniz

17. Araştırma Örneklemini Belirleme Araştırma konumuzu belirledikten, ilgili kaynakları taradıktan, araştırma amacımızı saptadıktan ve araştırma yöntemimizi belirledikten sonra yapmamız gereken, araştırma örneklemimizi belirlemektir. Örneklem belirlerken ilk vermemiz gereken karar, araştırma evrenimizin kimlerden oluşacağı kararıdır; diğer bir deyişle, araştırma bulgularımızı kimlere genelleyeceğimiz kararıdır. Bu kararı verirken göz önünde bulundurmamız gereken en önemli nokta, araştırma olanaklarımızdır. Gaye Deniz

18. Araştırma Verilerini Toplama Araştırma örneklemi belirlendikten sonra, sıra araştırma verilerini toplamaya gelir. Eğer araştırma tüm evren ile yürütülecekse, veriler tüm evrenden toplanır; eğer evrenden bir örneklem alınmışsa, veriler yalnızca örneklemden toplanır. Veri toplamak amacıyla hangi veri toplama tekniğinin ya da tekniklerinin kullanılacağına karar verilir. Veriler; anket, görüşme, gözlem, ölçü aracı uygulama vb. veri toplama tekniklerinden bir ya da birkaçının kullanılmasıyla toplanabilir. Araştırmada bu veri toplama tekniklerinden hangisinin ya da hangilerinin kullanılmasının daha uygun olacağı; araştırma yöntemine, araştırma olanaklarına ve araştırmacının özelliklerine bağlı olarak belirlenir. Eğer araştırmacı, veri toplamak amacıyla kullanabileceği önceden geliştirilmiş bir veri toplama aracına ulaşabilirse, bu aracı kullanabilir; eğer amacına uygun bir veri toplama aracı bulamazsa, veri toplama aracını kendisi geliştirir. Gaye Deniz

19. Araştırma Verilerini Analiz Etme Toplanan araştırma verileri, niteliksel ya da niceliksel analiz teknikleri kullanılarak analiz edilir. Hangi veri analizi tekniğinin kullanılacağı; araştırma amacına, yöntemine ve verilerine bağlı olarak belirlenir. • Niceliksel veri analizi, istatistiksel tekniklerin kullanılmasıyla gerçekleştirilir. • Betimsel araştırmalarda, betimsel istatistikler kullanılır. Sosyal bilimlerde en sik kullanılan betimsel istatistikler; frekans, yüzde ve aritmetik ortalamadır. • Bağıntısal araştırmalarda, iki değişken arasındaki bağıntı belirlenir. Bağıntı belirlemede sıklıkla kullanılan istatistikler; korelasyon, regresyon, t-testi, varyans analizi (ANOVA) ve ki kare'dir. • Deneysel arastirmalarda, arastirma gruplari birbiriyle karsilastirilir. Bu amaçla yaygin olarak kullanilan istatistikler; t-testi, varyans analizi (ANOVA), kovaryans analizi (ANCOVA) ve çoklu varyans analizidir (MANOVA). Gaye Deniz

20. Araştırma Raporunu Hazırlama Arastirma verileri analiz edildikten sonra, bilimsel arastirma sürecinin son aşaması olan araştırmayı raporlaştırma aşamasına gelinir. Bir sosyal bilim araştırması, genellikle, su bölümlerden oluşur: • ÖN SAYFALAR • RAPOR • EKLER Gaye Deniz

21. Araştırma Raporunu Hazırlama I. ÖN SAYFALAR Başlık Sayfası Özet Teşekkür/Önsöz İçindekiler Tablolar Dizini Şekiller Dizini II. RAPOR 1. Giriş: Amaç Kaynak Taraması Önem Arastirma Soruları 2. Yöntem: Evren ve Örneklem Arastirma Modeli Veri Toplama ve Analizi 3. Bulgular 4. Tartışma: Bulguların Yorumu Sınırlılıklar Öneriler 5. Kaynakça III. EKLER Gaye Deniz

22. Ölçme Düzeyleri Ölçme, sosyal bilim araştırmalarının en önemli ögelerinden biridir. Araştırmada nelerin ölçüleceğine ve nasıl ölçüleceğine karar vermek; ardından da, bu kararları sağlıklı biçimde gerçekleştirebilmek, bir sosyal bilim araştırmasının en kritik aşamalarından birini oluşturmaktadır. Sosyal bilim araştırmalarının önemli bir bölümünde, veriler ölçme sonucunda oluşmaktadır. Ölçme, araştırma değişkenleriyle ilgili toplanan bilgileri belli ilkeler çerçevesinde sembollere dönüştürmektir. Değişkenler, sayısal ya da sınıfsal sembollere dönüştürülebilir. Gaye Deniz

23. Ölçme Düzeyleri Araştırma değişkenleri dört düzeyde ölçülebilir: • Sınıflama ölçeği: Sınıflama ölçeği, araştırmada yer alan bireylerin iki ya da daha fazla sınıfa yerleştirilmeleri için kullanılır. • Sıralama ölçeği: Sıralama ölçeği kullanıldığında, araştırmada yer alan bireyler, arastirma değişkeni çerçevesinde sıraya dizilirler. • Eşit aralıklı ölçek: Eşit aralıklı ölçek, araştırmada yer alan bireylerden, arastirma değişkeni ile ilgili veri toplamak için kullanilan ve ölçüm değerleri arasında eşit aralıklar bulunan ölçektir. • Oranlı ölçek: Eşit aralıklı ölçeğin tüm özelliklerine sahiptir; ek olarak, oranlı ölçekte bir de gerçek sıfır noktası vardır. Gaye Deniz

24. İstatistiksel Analiz İstatistiksel analiz, verilerin betimlenmesi ya da verilerin temsil ettiği olay ve olgulara ilişkin çıkarsamalarda bulunulması için yapılan işlemlerdir. Verilerin betimlenmesi için yürütülen istatistiklere betimsel istatistik, çıkarsamalarda bulunmak için yapılan istatistiklere ise hipotez test eden istatistik denmektedir. Betimsel istatistikler, verilerin anlamlı bir şekilde özetlenmesini sağlar. Hipotez testleri ise, verilerin yorumlanmasıyla belli kararlara ulaşılmasını hedefler. Gaye Deniz

25. Ölçü Araçları Özellikleri Ölçü araçlarında bulunması gereken en önemli iki özellik, geçerlik ve güvenirliktir. Geçerlik, ölçü aracının ölçtüğünü öne sürdüğü değişkeni ne derece ölçtüğüdür. İçerik geçerliği, bilgi ölçen bir ölçü aracının, ilişkili olduğu alandaki içeriği ne derece yansıttığıdır. Uyum geçerliği, yeni geliştirilen bir ölçü aracı ile, ayni amaca yönelik bir başka ölçü aracı arasındaki uyuşmanın derecesini gösterir. Yapı geçerliği ise, gözlenemeyen ancak kuramsal olarak açıklanan bir psikolojik yapıyı ölçen bir ölçü aracının, amacına ne derece ulaştığıdır. Güvenirlik, yapılan ölçümün tutarlılığıdır. Zamana karşı tutarlılık, ölçme-tekrar ölçme analiziyle; madde gruplarına karşı tutarlılık, eşdeğerli ölçüm güvenirliği analiziyle; değerlendiricilere karşı tutarlılık, iki ya da daha fazla değerlendirici arasındaki uyuşmanın belirlenmesiyle; maddelerin tutarlılığı ise, iç tutarlılık analizi ile belirlenir. Bir ölçü aracı, geçerli ve güvenilir olmanın yanısıra; kullanışlı, kolay anlaşılır, kolay uygulanır ve kolay değerlendirilir de olmalıdır. Gaye Deniz

26. Ölçü Aracı Çeşitleri Sosyal bilimlerde sıklıkla kullanilan ölçü aracı çeşitleri; basari testleri, yetenek testleri, ilgi envanterleri, kişilik envanterleri ve tutum ölçekleridir. • Basari testleri, bireylerin bir alandaki öğrenme düzeylerini ölçmeyi hedefler. • Yetenek testleri, bireylerin bir alandaki öğrenme gizilgüçlerini ölçmeyi hedefler. • İlgi envanterleri, bireylerin yapmaktan hoşlandıkları ya da pek çok seçenek arasından öncelikle yeğledikleri etkinlikleri belirlemeyi hedefler. • Kişilik envanterleri, bireylerin kişilik özelliklerini belirlemeyi hedefler. • Tutum ölçekleri ise, bireylerin bir konudaki görüş, düşünce ya da tutumlarını belirlemeyi hedefler. Gaye Deniz