Wiedza o kulturze

1. Wiedza o kulturze

2. skojarzenia:

3. wiedza o kulturzekongres kultury polskiejkultura bakteriikultura logicznakultura rolnakultury pierwotnekultura dziennikarskakultura osobistakultura fizycznakultura jezyka

4. Czym jest kultura? Fenomen towarzyszący życiu ludzkiemu jaki i kategoria zaczerpnięta z języka potocznego i naukowego Jeden z podstawowych przedmiotów badań nauk humanistycznych i społecznych Kategoria wieloznaczna, przez niektórych uznana za niedefiniowalną

5. Etymologia terminu kultura źródłosłów łaciński colo, colui, cultum -pielęgnować, hodować, uprawiać (rolę), zdobić

6. Pierwotnie termin kultura wiązano z uprawą roli (cultura agri), dzięki Cyceronowi jednak zaczął funkcjonować w nowym znaczeniu, jako cutura animi, tj. uprawa umysłu, aktywność duchowa, filozofia

7. odpowiedniki w j. greckim: ‘pelomai’ - wysiłek zmierzający do przekroczenia sfery ludzkiego myślenia ‘paideia’ - wychowanie, kształtowanie w człowieku ideału człowieczeństwa

8. XVIII w. we Włoszech, Francji i Anglii Kultura - życie umysłowe człowieka, jego cechy i wytwory W Niemczech Kultura - kształcenie, proces ewolucji ludzkości od najniższego poziomu, wspólnota kulturowa narodu W języku polskim: Joachim Lelewel ,,Wykład dziejów powszechnych”. Wg Lelewela kultura obejmowała moralność, religię, obyczaje, organizację społeczną, pracę fizyczną i umysłową, nauki i sztuki.

9. Sposoby definiowania kultury

10. R. Linton: „Istotą wszelkiej definicji kultury jest bowiem to, że wybiera pewne aspekty całego pojęcia oznaczanego owym terminem i kładzie nacisk na nie kosztem innych aspektów. Nacisk ten, a w konsekwencji także wartość definicji, będą zależały od tego, jaki szczególny cel definiujący miał na uwadze. Istnieje wiele możliwości definiowania kultury, a każda jest użyteczna w powiązaniu z dociekaniami określonego rodzaju „ (R. Linton, Kulturowe podstawy osobowości)

11. zbiory definicji kultury • A. L. Kroebera i C. Klukhohna, Culture. A Critical Review of Concepts and Definitions – 168 określeń terminu kultura. - W J. POLSKIM: Antonina Kłoskowska, Kultura masowa. Krytyka i obrona

12. 6 sposobów definiowania kultury wg Antoniny Kloskowskiej Definicje opisowo-wyliczające (albo nominalistyczne) Definicje historyczne Definicje normatywne Definicje psychologiczne Definicje strukturalizujące Definicje ze względu na genezę kultury

13. Definicje opisowo-wyliczające Kultura jako określony zbiór konkretnych przedmiotów. Definiowanie kultury sprowadza się do wyliczania jej części składowych. Np. definicja E. Tylora: „Kultura czyli cywilizacja jest to złożona całość, która obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawa, obyczaje oraz inne zdolności i nawyki nabyte przez ludzi jako członków społeczeństwa. „

14. Definicje historyczne Tradycja jako mechanizm przekazywania dziedzictwa kulturowego określenia: dziedziczenie, dorobek, tradycja Kultura to charakterystyczny dla człowieka rodzaj przekazu minionego doświadczenia przyszłym pokoleniom w drodze wychowania i nauczania Np. definicja Stefana Czarnowskiego: „kultura jest dobrem zbiorowym i zbiorowym dorobkiem, owocem twórczego i przetwórczego wysiłku niezliczonych pokoleń…; o kulturze mówić możemy dopiero wówczas, gdy odkrycie czy wynalazek zostaje zachowany, gdy jest przekazywany z pokolenia na pokolenie, gdy staje się dorobkiem trwałym zbiorowości ludzkiej, nie przyzwyczajeniem poszczególnej jednostki czy jej mniemaniem osobistym”

15. Definicje normatywne podporządkowywanie się zachowań ludzkich normom, wzorom, wartościom i modelom. To elementy konstytutywne kultury. Kultura to zespół norm obowiązujących członków danej zbiorowości ludzkiej i warunkujących jej trwanie Bliskie ujęciu A. L. Kroebera i T. Parsona: kultura to „przekazane i stworzone treści i wzory wartości, idei i innych symbolicznie znaczących systemów, będące czynnikami kształtującymi ludzkie zachowania oraz wytwory stanowiące produkt zachowania.”

16. Definicje psychologiczne Skupiają uwagę na psychicznych mechanizmach kształtowania się kultury analizują mechanizmy uczenia się, formowania nawyków kulturowych, internalizacji norm obowiązujących w danej zbiorowości i wartości przez tę zbiorowość uznawanych wpływ kultury na kształtowanie osobowości jednostek Np. definicja Stanisława Ossowskiego: „Kultura jest pewnym zespołem dyspozycji psychicznych przekazywanych w łonie danej zbiorowości przez kontakt społeczny i uzależniony od całego systemu stosunków międzyludzkich.”

17. Strukturalistyczny sposób definiowania kultury Przedmiot zainteresowania: struktura konkretnej kultury, tzn. zasadnicze elementy tej kultury oraz ich wewnętrzne powiązania Zazwyczaj wymienia się 4 kategorie elementów kultury: materialno – techniczne społeczne ideologiczne psychiczne (dot. wczuć i postaw) Definicje tego typu badają strukturę konkretnych kultur – nie dotyczą kultury w ogóle

18. definicje genetyczne(definiowanie kultury ze wzgledu na jej geneze ) pochodzenie kultury jako cecha definiująca 2 grupy definicji genetycznych: 1. dotyczy wewnętrznego rozwoju kultury, wyłaniania się jednych (wyższych) jej form z form innych (niższych, wcześniejszych); 2. dotyczy problemu wyłaniania się kultury z natury Kultura to suma wytworów zachowań ludzkich powstałych w wyniku aktywności człowieka, przy czym jedni akcentują bardziej aktywność intelektualną a inni fizyczną, pracę ludzką w całym jej zróżnicowaniu

19. Inne aspekty opisywania kultury wartościujący i opisowy atrybutywnie i dystrybutywnie wskazując na jej podstawowe elementy w opozycji do dwóch pojęć: natura i cywilizacja

20. Wartosciujacy i opisowysposób okreslania kultury Wartościujący zawiera ocenę kultur poszczególnych zbiorowości ludzkich (kultury lepsze i gorsze, wyższe i niższe, bardziej lub mniej cywilizowane). Kultura podlega rozwojowi, zjawisko stopniowalne Opisowy (neutralny) zespół wielu zróżnicowanych zjawisk, których wzajemne powiązania i uwarunkowania mogą być przedmiotem opisu i analizy, ale nie wartościowania

21. Przymiotniki: kulturalny i kulturowy kulturalny kulturowy wartościujący opisowy

22. Atrybutywne i dystrybutywne rozumienie kultury

23. Atrybutywne rozumienie kultury kultura jest cechą stałą, czyli atrybutem ludzkości jako całości (ujęcie globalne) lub poszczególnego człowieka jako przedstawiciela gatunku ludzkiego (ujęcie jednostkowe) termin kultura wyłącznie w lp. (kultura, nie kultury!)

24. Dystrybutywne rozumienie kultury zbiór cech kultury określonej zbiorowości termin kultura może być używany w lp. jak i lm. (należy ustalić, o czyją kulturę chodzi) Sposób przypisania kultury określonej zbiorowości może mieć charakter konkretny lub typologiczny. Konkretny -> kultura konkretnego społeczeństwa (kultura francuska, polska) Typologiczny -> kultura związana ze zbiorowością określonego typu (kultura robotnicza, szlachecka)

25. Szerokie i waskie rozumienie pojecia kultura działalność artystyczna, idee wyznaczające obraz świata, religia wszystko, co stworzył człowiek od zarania dziejów i co ma trwały, zobiektywizowany charakter

26. Kultura a…

27. Kultura a natura W refleksji antropologicznej kultura u natura stanowią dwa przeciwstawne sobie porządki: natura jest stanem charakteryzującym się chaotycznym niezróżnicowaniem, kultura jest czymś uporządkowanym i można ją rozumieć; Natura jest tym co pierwotne i bezpośrednie, kultura to przede wszystkim społeczna organizacja, coś co się nadbudowuje na porządku naturalnym; Natura jest ciągła, kultura nieciągła; W naturze istnieje wolność, kultura to człowieczeństwo; Natura to zewnętrzność, kultura to reguły i normy Natura to zjawiska biologiczne, kultur jest mentalna Natura jest światem nie przetworzonym, kultura przetworzonym Współcześnie zaciera się antagonistyczna opozycja kultura – natura (idea ta pojawiła się w pracach E. Cassirera, K. Lorenza i E. Morina). Kultura to przedłużenie rozwoju biologicznego Kultura przeciwstawiana jest naturze w sensie ontogenetycznym, wynika z natury w sensie filogenetycznym

28. Kultura a cywilizacja Pomieszanie dwóch terminów; oba terminy mają rodowód łaciński, często były używane zamiennie Odróżnia się cywilizację od kultury, wskazując iż cywilizacja to całość dorobku kulturalnego, organizacyjnego i technicznego człowieka, natomiast kultura to religia, ideologia i sztuki piękne Współcześnie dominuje tendencja do nierozdzielania tych pojęć. Coraz częściej używa się ogólnego terminu kultura, natomiast cywilizacja, stosuje się na określenie pewnego etapu rozwoju kultura (cywilizacja miejsko-przemysłowa), bądź w odniesieniu do zjawisk globalnych

29. podstawowe kategorie kultury (dzialy kultury)

30. działania i zabiegi techniczne, które służą zaspokajaniu naturalnych, bytowych potrzeb człowieka struktura społeczna - regulowanie stosunków, ról, układów i wzajemnych powiązań ludzkich świat zjawisk transcendentnych i autotelicznych – stanowiących cel sam w sobie (sztuka, filozofii, religii, tzw. kultura duchowa i symboliczna)

31. Podzial na typy kultury (zasadza sie zazwyczaj na kryterium grupy ludzkiej i wystepujacych w niej rodzajach wiezi)

32. Ze wzgledu na przynaleznosc do okreslonych warstw i grup społecznych rycerską szlachecką mieszczańską chłopską ludową robotniczą inteligencką (elit kulturalnych)

33. Ze wzgledu na charakterystyczny typ gospodarowania i układu stosunków między ludźmi np. kultury pasterskie kultury myśliwskie ….

34. Ze wzgledu na przynależność do religii lub dystansowania się wobec niej • typ kultury świeckiej (laickiej) • typ kultury religijnej • buddyjskiej • chrześcijańskiej (katolickiej, protestanckiej, prawosławnej) • Islamu • …..

35. Ze wzgledu na charakter aktywnosci ludzi w róznych dziedzinach intelektualna –> typ kultury intelektualnej, humanistycznej, technicznej, informatycznej Artystyczna –> typ kultury literackiej, plastycznej, muzycznej, filmowej typ zawodu -> kultura kulinarnej, pedagogiczna itd. ze względu na ogólną egzystencję fizjoloigczno -emocjonalną człowieka ->kultura zdrowotną, erotyczną, seksualną

36. Ze wzgledu na na zakres wystepowania określonych cech globalną kontynentalna narodowa regionalna

37. Ze wzgledu na poziom kultury typ kultury wysokiej (elitarnej) typ kultury masowej (popularnej)

38. Ze wzgledu na przynaleznosc do grupy wiekowej Ze wzgledu na stosunek do obowiazujacej polityki panstwa kulturze oficjalna kulturę alternatywną kontrkulturę młodzieżową różne subkultury

39. Podstawowe elementy kultury Rzeczy, przedmioty stanowiące wytwory i obiekty ludzkiej działalności Znaki – nośniki informacji Znaki w formie materialnej jako rzeczy Znaki występujące w formie zachowań (systemy – kody; uczestnictwo -> posługiwanie się kodami) Język Symbole *Zachowania ludzkie, które mają charakter społecznie ustalonych i stanowią realizację określonego wzoru kultury

40. Podstawowe elementy kultury cd. • Wytwory/dobra: materialne i niematerialne: przekonania, idee i ideały • Wartości będące przedmiotami materialnymi, ideami i przekonaniami • Normy i wzory • Zachowania, stanowiące odbicie w dużej mierze norm i wzorów • Obyczaje uznane w danej społeczności jako wzory zachowań

41. Dobra kultury W zależności od tego jak rozumiemy kulturę, jej dobra mogą oznaczać szerszy bądź węższy zbiór Mówi się o ochronie dóbr kultury w muzeach, mając na myśli rzeczy, dzieła sztuki; gdy mówi się o ochronie dóbr duchowych ludzi wierzących, bądź niewierzących, dobra oznaczają zjawiska z zakresu postaw, idei, doktryn, świadomości ludzkiej Wyróżnia się nieraz dobra instrumentalne (pośrednie), stanowiące środki do osiągnięcia innych dóbr i dobra autoteliczne, stanowiące cel sam w sobie (np. wykształcenie)

42. Wartości kultury Cecha, bądź własność obiektywna przysługująca danemu przedmiotowi, bądź też przypisana mu przez podmiot Ze względu na tę wartość, podmiot – jednostka lub zbiorowość, przyjmuje wobec niej postawę szacunku, przypisuje jej ważną rolę w swoim życiu, bądź wyraża wolę jej osiągnięcia Wartości przypisane do dóbr tworzą ich hierarchie; zjawisko to uwarunkowane jest społecznie

43. Normy i wzory kulturowe • Wzór kulturowy to dające się zaobserwować prawidłowości, powtarzanie się pewnych zachowań, to mniej lub bardziej ustalony w zbiorowości sposób zachowania i myślenia (taki sposób zachowania i myślenia, który odzwierciedla stałe sposoby działania i myślenia członków zbiorowości) • aspekt normatywny (norma, według której ktoś postępuje) • aspekt behawioralny (realizacja normy w konkretnym zachowaniu członków zbiorowości • Np.: przeprosiny; ktoś wie, co należy zrobić w przypadku, gdy obrazi drugiego człowieka i daje temu wyraz w określonym sposobie zachowania • Wzory można podzielić na: 1. postulowane i realizowane, 2. wzory surowo wymagane i nie wymagane, 3. wzory jawne ( prawidłowości zachowań wstępujące w postaci norm świadomie formułowanych i respektowanych przez daną zbiorowość) i ukryte (prawidłowości zachowań nieuświadomione), 4. wzory zwyczajowe, moralne i prawne

44. Normy i wzory kulturowe cd. Wzory : 1. postulowane i realizowane 2. wzory surowo wymagane i nie wymagane 3. wzory jawne ( prawidłowości zachowań wstępujące w postaci norm świadomie formułowanych i respektowanych przez daną zbiorowość) i ukryte (prawidłowości zachowań nieuświadomione) 4. wzory zwyczajowe, moralne i prawne

45. Kanon kultury To zestaw tekstów prawomocnych i uznanych za obowiązujące, stanowiące w pewnym sensie przymus edukacyjny Kanon pełni funkcje restrykcyjne, np. przekroczenie granicy tego, co uznane w religii oznacza odejście od dozwolonych praw wiary i jest herezją Ustala obowiązujące we wspólnotach wartości kulturowe Instytucjonalizacji kanonu służą instytucje i placówki upowszechniania kultury – szkoły, teatry, filharmonie, muzea, galerie, biblioteki, czasopisma Kanon ma charakter uniwersalny

46. Obyczaje, zwyczaje, obrzędy, rytualy Obyczaj to powszechnie przyjęte sposoby postępowania, najczęściej utwierdzone tradycją i mające miejsce na określonym terenie i dotyczący pewnej grupy ludzi Zwyczaje to sposoby postępowania wynikające z nabytej dyspozycji przyzwyczajania i jako takie mogące się przekształcić w obyczaje Zwyczaje nie są obarczone sankcjami i nie mają charakteru trwałego; dzieli się je na grupowe i indywidualne Obrzędy utożsamiane niekiedy z ceremoniami i obyczajami są definiowane jako uświęcone tradycją zespoły czynności i praktyk towarzyszące uroczystościom rodzinnym, społecznym, religijnym (o. inicjacyjne, afirmacyjne, współżycia, izolacji) Rytuały to zespoły czynności stanowiące formę zewnętrzną obrzędu religijnego, uroczystości, ceremonii; wiążą się z przymusem ich realizacji i świadczą o doniosłości wykonywanej czynności. Zakorzenione są w konkretnych wartościach i dają zbiorowościom poczucie wspólnoty

47. Mit i symbol

48. Instytucja kultury Pojęcie weszło do nauki o kulturze dzięki szkole funkcjonalnej Instytucje to sieć społecznych i zarazem kulturowych stosunków organizujących daną zbiorowość i decydujących o jej specyfice Pojęcie instytucji obejmuje z jednej strony wszelkie treści zawarte w pojęciu wzoru kulturowego (zjawiska normatywne i behawioralne), a z drugiej treść związaną z podłożem ludzkim i organizacją życia zbiorowego. W pierwszym znaczeniu instytucja to uznany i ustalony zwyczaj rządzący określonymi stosunkami między ludźmi (np. instytucja prawa). W drugim znaczeniu instytucja to organizacja ludzi podtrzymująca istnienie kompleksu zwyczajów rządzących stosunkami międzyludzkimi

49. Zjawisko kultury

50. Zjawisko kultury Jest wielowymiarowe Jego wielowymiarowość łatwiej ukazać wskazując na podstawowe, akceptowane powszechnie przez przedstawicieli antropologii, historii, filozofii i socjologii: a) wątki kultury istotne cechy zjawisk kultury płaszczyzny zjawisk kultury