Metodologia nauk Metoda nauki, metody naukowe

1. 1 Metodologia nauk Metoda nauki, metody naukowe Sabina Cisek Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa UJ 2009/2010

2. 2 Spis tresci Czym sa metoda w og�le, metoda naukowa etc.? Jedna, wsp�lna dla calej nauki metoda Wybrane podstawowe sposoby rozumowania w nauce Og�lne metody nauki Metody charakterystyczne dla poszczeg�lnych typ�w nauk Bibliografia

3. 3 Czym sa metoda w og�le, metoda naukowa etc.?

4. 4 Co to jest metoda � og�lnie Metoda = spos�b postepowania � okreslony przez pewne dyrektywy, reguly, wytyczne powtarzalny, systematyczny, stosowany celowo i swiadomie, zawierajacy element normatywny, wartosciujacy (jak nalezy postepowac) (Hajduk, 2001, s. 104-107) Metoda = �okreslony, powtarzalny i wyuczalny spos�b � schemat lub wz�r � postepowania, swiadomie skierowanego na realizacje pewnego celu poprzez dob�r srodk�w odpowiednich do tego celu� (Nowak, 1985, s. 19) Metoda dzialania = �powtarzalny spos�b dzialania zwiekszajacy jego sprawnosc, spos�b, kt�ry jest wyznaczony za pomoca sp�jnego zbioru regul�, �swiadomie i systematycznie stosowany, wzorcowy dob�r i uklad elementarnych czynnosci� (Kaminski, 1992, s. 201)

5. 5 Co to jest metoda naukowa? Metoda naukowa = �sam tok operacji przy stawianiu zagadnien, ich rozwiazywaniu oraz uzasadnianiu i systematyzowaniu odpowiedzi, badz takze zesp�l zalozen przyjetych jako ramy lub wytyczne badania (�), badz wreszcie og�l czynnosci i srodk�w zastosowanych do sprawnego osiagniecia rezultat�w badania� (Kaminski, 1992, s. 202)

6. 6 Co to jest metoda jakiejs nauki szczeg�lowej, dyscypliny naukowej? Metody danej nauki = �og�lnie pojmowane schematy poszczeg�lnych czynnosci badawczych � badz faktycznie stosowane w jakiejs nauce, badz w niej zalecane� (Nowak, 1985, s. 21)

7. 7 Co to jest technika naukowa, technika badawcza? �Technika naukowa dotyczy wyboru i wykorzystania szeroko rozumianych srodk�w� (Hajduk, 2001, s. 199)

8. 8 Hierarchia metod w nauce � ujecie 1 Metoda nauki w og�le Metody charakterystyczne dla gl�wnych typ�w nauk Nauki dedukcyjne i empiryczne Nauki przyrodnicze i spoleczne Nauki nomotetyczne i idiograficzne Nauki dedukcyjne, przyrodnicze, o zyciu, spoleczne, o zachowaniu (podzial wg kryterium dominujacego typu wyjasniania, Grobler, 2008, s. 251) Metody specyficzne dla poszczeg�lnych dyscyplin (Kaminski, 1992, s. 200-214) (Grobler, 2008, s. 209-256)

9. 9 Hierarchia metod w nauce � ujecie 2 Og�lnonaukowe postulaty metodologiczne, w tym � postulaty falsyfikowalnosci, sprawdzalnosci, prostoty, rzetelnego uzasadniania Metateorie, paradygmaty, podejscia, ramy pojeciowe � a zwlaszcza wynikajace z nich specyficzne postulaty metodologiczne Strategie badawcze, w tym � (a) strategie teorii przed badaniami i badan przed teoria (Frankfort-Nachmias, Nachmias, 2001, s. 61-63), (b) ilosciowa i jakosciowa Metody badan, metody naukowe Techniki badan, techniki naukowe Narzedzia naukowe (Kaminski, 1992, s. 202), (Krajewski, 1998, s. 86-87) i wiele innych

10. 10 Wybrane problemy zwiazane z metoda naukowa, metodami naukowymi Czy istnieje jedna metoda, wsp�lna dla wszystkich nauk, wyr�zniajaca nauke jako taka? Czym ewentualnie taka metoda sie charakteryzuje, na czym polega? Czy w nauce sa �lepsze� i �gorsze� metody? Problem indukcji R�zne hierarchie metod w nauce?

11. 11 Jedna, wsp�lna dla calej nauki metoda

12. 12 Metoda naukowa, metoda nauki jako takiej Zdaniem niekt�rych jest tylko jedna metoda naukowa, wsp�lna dla wszystkich dyscyplin, kt�ra obejmuje calosc czynnosci badawczych (Hajduk, 2001, s. 105-106, 198-201) �Metoda naukowa jest to metoda stosowana w nauce; wraz ze zmiana koncepcji nauki zmienia sie tez i metoda� (Hajduk, 2001, s. 106) Metody naukowej nie da sie zalgorytmizowac, z r�znych przyczyn, zwlaszcza dlatego, iz nieodzownym jej skladnikiem jest tw�rczosc (Szaniawski, 1994b), a takze z powodu problemu indukcji. Metoda naukowa ? technika uprawiania nauki Tu termin �metoda naukowa� dotyczy �wewnetrznych� aspekt�w nauki, tzn. tych zwiazanych z procesami i wytworami poznania. Nie dotyczy nauki jako dziedziny kultury, dziedziny dzialalnosci (w takiej dziedzinie zapewne takze mozna by m�wic o metodach, na przyklad pracy zespolowej, spolecznej akceptacji, wsp�lpracy, zdobywania funduszy etc.) Tu termin �metoda naukowa� dotyczy �wewnetrznych� aspekt�w nauki, tzn. tych zwiazanych z procesami i wytworami poznania. Nie dotyczy nauki jako dziedziny kultury, dziedziny dzialalnosci (w takiej dziedzinie zapewne takze mozna by m�wic o metodach, na przyklad pracy zespolowej, spolecznej akceptacji, wsp�lpracy, zdobywania funduszy etc.)

13. 13 Szeroko rozumiana metoda naukowa obejmuje m.in. Akceptowane zr�dla poznania � przede wszystkim w sensie metodologicznym, tzn. � skad pochodzi uzasadniona, akceptowana w nauce wiedza (Ajdukiewicz, 1983, s. 44-75). Obecnie sa to: doswiadczenie, empiria rozumowanie logiczne, wnioskowania �niestety� takze � czasem uswiadomione i przemyslane, czasem nie � przesady i zalozenia r�znego rodzaju Okreslone postawy � akceptacja dwu filar�w nauki wsp�lczesnej � powtarzalnych i wyuczalnych metod badawczych z jednej strony i tw�rczosci � z drugiej, dazenie do obiektywnosci (w tym � przywiazywanie wagi do intersubiektywnej sprawdzalnosci), dazenie do ustawicznego poszerzania wiedzy, lepszego uzasadniania, (prawdy?) etc., krytycyzm (myslenie krytyczne)

14. 14 Szeroko rozumiana metoda naukowa obejmuje m.in. Okreslone reguly i wskaz�wki dotyczace postepowania badawczego oraz jego etap�w, w tym m.in. � postulaty metodologiczne, tj. wytyczne majace podstawowy charakter, niewynikajace ani z doswiadczenia, ani z praw logiki, charakterystyczne dla calej nauki, np. postulat prostoty (Krajewski, 1998, s. 86-87) postulat empirycznej sprawdzalnosci, CO TO ZNACZY EMPIRYCZNA SPRAWDZALNOSC � zob. slajdy poswiecone metodzie nauk empirycznych, metodzie indukcyjnej, metodzie hipotetyczno-dedukcyjnej Zalozenia dotyczace swiata i mozliwosci jego poznania (zalozenia epistemologiczne) przyjmowane explicite i implicite, zapewne takze � bezrefleksyjnie

15. 15 Metoda nauki � wsp�lczesne postawy Krytycyzm, myslenie krytyczne �Stawiaj pytania, wyrazaj zdziwienie Okresl problem Sprawdz dowody Badz ostrozny wobec przeswiadczen i tendencyjnosci Unikaj argumentacji emocjonalnej: �Skoro tak czuje, musi to byc prawda� Unikaj uproszczen Rozwazaj inne interpretacje Zaakceptuj brak pewnosci� (Tavris, Wade, 1999, s. 30-35) Dazenie do obiektywizmu, intersubiektywna sprawdzalnosc � zob. slajdy 17 i 18

16. 16 Metoda nauki � niekt�re wsp�lczesne zalozenia W swiecie wystepuja jakies powtarzalne wzorce, regularnosci, prawidlowosci, struktury, typy etc. Wszystkie naturalne zjawiska maja naturalne przyczyny, uwarunkowania Swiat jest przynajmniej w pewnym stopniu i zakresie poznawalny Nic nie jest dowiedzione samo w sobie Wiedza opiera sie na doswiadczeniu, empirii Wiedza naukowa, chociaz niepewna, odwolalna i wzgledna, przewyzsza ignorancje (Frankfort-Nachmias, Nachmias, 2001, s. 20-23)

17. 17 Co to znaczy �obiektywny�? Trzy znaczenia terminu �obiektywnosc nauki�: �bezstronnosc � jako przeciwstawienie tendencyjnosci; intersubiektywna sprawdzalnosc � jako niezbedny warunek spolecznej kontroli; neutralnosc aksjologiczna � jako zabezpieczenie przed dowolnoscia ocen. W zadnym z tych znaczen obiektywnosc nie jest cecha w pelni osiagalna (�)� (Szaniawski, 1994c, s. 17) O pojeciach neutralnosci i bezstronnosci � zob. r�wniez (Kolakowski, 2000) Obiektywny � moze tez znaczyc � niezalezny od podmiotu poznajacego

18. 18 Co to znaczy �intersubiektywnie sprawdzalny�? �Jezeli jeden naukowiec prowadzi badanie, to inny moze je powt�rzyc i por�wnac ze soba dwa zbiory wynik�w� (Frankfort-Nachmias, Nachmias, 2001, s. 31) Rozr�zniamy intersubiektywne komunikowanie � �wiedza naukowa powinna byc zrozumiana przez kazdego badacza posiadajacego odpowiednie kwalifikacje� intersubiektywna sprawdzalnosc � �wiedza naukowa poddaje sie kontroli� (Frankfort-Nachmias, Nachmias, 2001, s. 31, przypis) Powinno byc jasno powiedziane w jaki spos�b doszlismy do takich a nie innych stwierdzen, wniosk�w, przy uzyciu jakich metod, na podstawie jakich danych empirycznych, jakiego rozumowania i jakich zalozen, jak rozumiemy terminy, kt�rych uzywamy , slowem � zostawiamy �sciezke sprawdzenia�, jak inni moga sprawdzic nasze koncepcje, tezy, wnioski � okreslona, wykonalna, potencjalnie � przez kazdego chetnego, procedura

19. 19 Etapy badania naukowego, fazy procesu badawczego Postawienie problemu, pytania pytanie musi byc sformulowane serio, precyzyjnie, zasadnie, rozstrzygalnie zagadnienie naukowe moze miec charakter teoretyczny lub stosowany, przedmiotowy, konceptualny lub metodologiczny Gromadzenie materialu naukowego zbieranie danych doswiadczenia (obserwacja i opis) analiza zalozen problemu, szukanie zwiazk�w opracowanie zr�del historycznych, krytyka zr�del

20. 20 Etapy badania naukowego, fazy procesu badawczego cd. Interpretacja materialu � pr�ba rozwiazania problemu sformulowanie og�lnej prawidlowosci albo wysuniecie hipotezy uzasadnienie zdania wczesniej niepewnego (normy, oceny, twierdzenia) zaprojektowanie konstrukcji Rozstrzyganie wartosci proponowanego rozwiazania analiza logiczna (poprawnosc formalna, prostota, sp�jnosc wewnetrzna i powiazania z dotychczasowa wiedza) testowanie empiryczne (potwierdzanie � liczne watpliwosci, falsyfikowanie) Zbudowanie teorii (Hajduk, 2001, s. 198-201), (Kaminski, 1992, s. 203-205), (Nowak, 1985, s. 26-27, 30-37)

21. 21 Etapy badania naukowego, procesu badawczego � metody naukowe i metody badawcze �Czynnosci skladajace sie na przebieg procesu badawczego mozna � z pewnym uproszczeniem � podzielic na czynnosci zwiazane z zadawaniem pytan, tj. formulowaniem problem�w naukowych, i czynnosci zwiazane z udzielaniem odpowiedzi na te pytania. Tak tez mozna by podzielic zalecane czy faktycznie stosowane schematy ich realizacji � metody. Te ostatnie nazwiemy metodami badawczymi w sensie wezszym. (�) Metody badawcze to zalecane lub faktycznie stosowane w danej nauce schematy czynnosci sluzacych do udzielania odpowiedzi na formulowane w niej pytania. W naukach empirycznych metody badawcze to przede wszystkim typowe i powtarzalne sposoby zbierania, opracowania, analizy i interpretacji danych empirycznych, sluzace do uzyskiwania maksymalnie (lub optymalnie �) uzasadnionych odpowiedzi na stawiane w nich pytania.� (Nowak, 1985, s. 21-22)

22. 22 Wybrane podstawowe sposoby rozumowania w nauce 1. Dedukcja 2. Redukcja, abdukcja, indukcja3. Wnioskowanie przez analogie

23. 23 Rozumowanie O rozumowaniach � zob. (Hajduk, 2001, s. 71-98), takze (Bochenski, 1992, s. 78-80, 102-106, 117-124) i (Krajewski, 1998, s. 74-84) �ROZUMOWANIE w najszerszym znaczeniu oznacza prace umyslowa (przeciwienstwo pracy fizycznej); w znaczeniu wezszym to rozmaite czynnosci umyslowe z wylaczeniem obserwowania (doswiadczenia); w filozofii i logice rozumowanie to przechodzenie od jednych sad�w do innych � w tym sensie rozumowanie to dobieranie nastepstwa do racji lub racji do nastepstwa. Przyjmuje sie podzial rozumowania na dedukcyjne i redukcyjne; rozumowanie dedukcyjne przebiega od racji do nastepstwa, redukcyjne przebiega od nastepstwa do racji.� http://encyklopedia.interia.pl/haslo?hid=100447

24. 24 Rozumowanie cd. �Kazdy proces, w kt�rym wnioski wyprowadza sie z pewnego zbioru przeslanek, mozemy nazwac procesem rozumowania. (�) rozumowania moga byc dobre lub zle; sa dobre, gdy przeslanki wspieraja czy nawet pociagaja za soba wniosek; sa zle, gdy nie udzielaja wnioskowi zadnego wsparcia.� (Blackburn, 1997, s. 352) Trzy rodzaje wnioskowania � indukcyjne, dedukcyjne i abdukcyjne (Peirce � za Grobler, 2008, s. 102) Tamze: �wnioskowanie� i �metoda� � uzywane zamiennie

25. 25 Dedukcja. Wnioskowanie dedukcyjne. Rozumowanie dedukcyjne wystepuje i jest akceptowane we wszystkich dyscyplinach naukowych (oczywiscie w r�znym zakresie). �DEDUKCJA, rozumowanie dedukcyjne, wnioskowanie dedukcyjne (lac. deductio = wyw�d) spos�b wnioskowania logicznego polegajacy na wyprowadzaniu ze zdania lub zdan uznanych za prawdziwe ich nastepstwa, tj. zdania, kt�re wynika z tamtych w spos�b logiczny. (�) Stosowana dawniej definicja dedukcji jako przechodzenia od og�lu do szczeg�lu nie odpowiada wlasciwemu znaczeniu tego terminu.� http://encyklopedia.interia.pl/haslo?hid=133041 Dedukcja = �wszelkie rozumowanie oparte na wynikaniu logicznym, czyli rozumowanie od racji logicznej do jej nastepstwa� (Krajewski, 1998, s. 74) (Co to jest wynikanie � zob. np. Hajduk, 2001, s. 78) Jest rozumowaniem niezawodnym, tzn. gdy przeslanki sa prawdziwe, to wniosek takze jest z koniecznosci prawdziwy.

26. 26 Dedukcja � podstawowa regula wnioskowania zwana modus ponens

27. 27 Redukcja. Wnioskowanie redukcyjne.

28. 28 Abdukcja i indukcja Abdukcja i indukcja sa w zasadzie rodzajami redukcji (Bochenski, 1992, s. 78-79, 102-103) Schemat redukcji: Jezeli A, to B (zdanie warunkowe) B (nastepnik) a wiec A (poprzednik) �Jezeli poprzednik jest uog�lnieniem nastepnika, wtedy tego typu redukcje nazywa sie �indukcja�; jezeli natomiast to nie ma miejsca, wtedy m�wimy o redukcji nie-indukcyjnej.� (Bochenski, 1992, s. 103)

29. 29 Abdukcja. Rozumowanie abdukcyjne. �Rozumowanie abdukcyjne, abdukcja � pojecie wywodzace sie z filozofii Charlesa Peirce'a, stworzone dla oznaczenia procesu tworzenia wyjasnien; jest procesem rozumowania, kt�ry dla pewnego zbioru fakt�w tworzy ich najbardziej prawdopodobne wyjasnienia.� http://pl.wikipedia.org/wiki/Rozumowanie_abdukcyjne Abdukcja jest procesem wyjasniania tego, co jest nam juz wiadome, co znamy, np. zaobserwowalismy jakies zdarzenie � a nastepnie chcemy sie dowiedziec � dlaczego to zdarzenie nastapilo, albo dlaczego bylo takie a nie inne.

30. 30 Indukcja. Rozumowanie indukcyjne. Indukcja, z wyjatkiem indukcji enumeracyjnej zupelnej, jest rozumowaniem zawodnym (Hajduk, 2001, s. 80-82) (Krajewski, 1998, s. 76-84) Indukcja enumeracyjna zupelna niezupelna Indukcja eliminacyjna Francis Bacon, John Stuart Mill Kanony Milla Kanon jedynej zgodnosci Kanon jedynej r�znicy Kanon zmian towarzyszacych

31. 31 Og�lne metody nauki 1. Metoda dedukcyjna 2. Metoda nauk empirycznych 2a. Metoda indukcyjna 2b. Metoda hipotetyczno-dedukcyjna

32. 32 Metoda dedukcyjna Zwiazana jest z budowaniem i badaniem poprawnosci system�w dedukcyjnych, system�w aksjomatycznych (Hajduk, 2001, s. 108-115) (Bochenski, 1992, s. 76-101) Odnosi sie przede wszystkim do nauk apriorycznych, dedukcyjnych, formalnych � logiki i matematyki. Ale � r�wniez w naukach spolecznych pr�bowano konstruowac teorie aksjomatyczne w oparciu o metode dedukcyjna (Frankfort-Nachmias, Nachmias, 2001, s. 57-59). Metoda dedukcyjna jako metoda nauki NIE jest tym samym co wnioskowanie dedukcyjne jako rodzaj rozumowania. Rozumowanie dedukcyjne wystepuje we wszystkich dyscyplinach naukowych, metoda dedukcyjna � raczej nie.

33. 33 Metoda nauk empirycznych � podstawa Nauki empiryczne bazuja na, odwoluja sie do doswiadczenia, empirii (zob. m.in. Bochenski, 1992, s. 106-111). Jednakze � co to wlasciwie znaczy? Ze musza miec interpretacje empiryczna (Grobler, 2008, s. 142) Ze opieraja sie na zdaniach obserwacyjnych, zdaniach o faktach, zdaniach o fenomenach. �Zdanie obserwacyjne zawiera zwykle nastepujace dane: wsp�lrzedne czasowe, wsp�lrzedne przestrzenne, okolicznosci, opis fenomenu.� (Bochenski, 1992, s. 106-107)

34. 34 Metoda nauk empirycznych � podstawa cd. Ze, w uproszczeniu: �To, co stoi w sprzecznosci ze zdaniami obserwacyjnymi, musi zostac odrzucone, to, co sluzy wyjasnieniu tych zdan, musi byc przyjete� (Bochenski, 1992, s. 109) Ale � uwaga � tu pojawiaja sie istotne problemy Nie istnieje �czysta� obserwacja � zob. teza o uteoretyzowaniu obserwacji Jezeli jakies zdanie obserwacyjne jest niezgodne z hipoteza, prawem, teoria naukowa (tzn. jest inaczej niz hipoteza lub teoria przewiduje), to niekoniecznie dana hipoteza (prawo, teoria) musi zostac odrzucona. Zob. problemy z falsyfikacja, teza Duhema-Quine�a. Generalizacje, hipotezy, prawa, tezy nauki nie powstaja w wyniku �prostego� uog�lnienia zdan obserwacyjnych, poniewaz pojawia sie w nich nowa tresc � �element teoretyczny�, tj. nowe pojecia, przyczyny, zwiazki, kt�re wymyslamy, tworzymy, by wyjasnic, to co zaobserwowalismy.

35. 35 Metoda nauk empirycznych* Metoda nauk empirycznych = metody redukcyjne (Bochenski, 1992, s. 102-136), w tym: metoda indukcyjna dla nauk przyrodniczych metoda historyczna oparta na redukcji nie-indukcyjnej dla nauk humanistycznych zob. tez � wnioskowanie redukcyjne --------------------------------------------------- *Nauki empiryczne dziela sie na nauki przyrodnicze i spoleczne (humanistyczne i spoleczne, nauki o kulturze)

36. 36 Metoda nauk empirycznych Metoda nauk empirycznych = metoda indukcyjna, w dwu wariantach: podejscie indukcjonistyczne (starsze, kojarzone z pozytywizmem i neopozytywizmem), �klasyczna� metoda indukcyjna podejscie hipotetyczno-dedukcyjne (Popper), metoda hipotetyczno-dedukcyjna (Hajduk, 2001, s. 142-144) Metoda indukcyjna jako metoda nauki NIE jest tym samym co rozumowanie indukcyjne, chociaz oczywiscie w duzej mierze sie na nim opiera.

37. 37 Metoda indukcyjna Metoda indukcyjna opiera sie na intuicji, iz im wiecej r�znorodnych przypadk�w potwierdza dana hipoteze, tym bardziej jest ona prawdopodobna i mozemy jej ufac, do tego stopnia, ze staje sie prawem nauki. Ale � nie udalo sie jak dotad ustalic � jak rozumiec i obliczac to prawdopodobienstwo, generalnie jest tu spory klopot (zob. Grobler, 2008, s. 33-61) W innym sformulowaniu � im wiecej mamy potwierdzonych jednostkowych zdan o faktach, zdan obserwacyjnych, tym bardziej ich uog�lnienie, zdanie teoretyczne, tj. hipoteza jest wiarygodne.

38. 38 Metoda indukcyjna cd. Dzisiaj juz chyba nikt nie uwaza praw, stwierdzen, uog�lnien uzasadnionych na drodze indukcji (niezupelnej i eliminacyjnej) za pewne, lecz jedynie za w jakims stopniu potwierdzone. Z pojeciem potwierdzania tez jest problem (zob. Grobler, 2008, s. 55-61) �W praktyce metoda indukcji mozna poslugiwac sie jedynie w spos�b bardziej swobodny, por�wnujac poszczeg�lne przypadki pod wzgledami uznanymi za istotne w danym kontekscie badawczym. Do odr�znienia czynnik�w istotnych od nieistotnych trzeba miec uprzednio zaakceptowane hipotezy.� (Grobler, 2008, s. 33) �Swiadectwo empiryczne w jakis spos�b przyczynia sie do dyskryminacji hipotez, � przemawia na korzysc jednych i niekorzysc drugich� (Grobler, 2008, s. 33)

39. 39 � im wiecej r�znorodnych przypadk�w �Prawdopodobienstwo wniosku uzyskanego w drodze indukcji niezupelnej, gloszacego, ze przedmiot klasy a (kt�ra w pewien spos�b obierzemy) ma ceche b, bedzie tym wieksze, po pierwsze, im wiecej przedmiot�w danej klasy przebadamy i stwierdzimy, ze wszystkie one maja te sama ceche, po drugie, im bardziej r�znorodne beda te przedmioty, po trzecie, im bardziej beda sie r�znily warunki, w kt�rych dokonujemy obserwacji� (Krajewski, 1998, s. 79)

40. 40 Metoda indukcyjna � problemy �Rozumowanie indukcyjne polega zasadniczo na projekcji, czyli rzutowaniu, wynik�w obserwacji na przypadki dotad niezaobserwowane� (Grobler, 2008, s. 58) �Nawet najbogatsze, lecz z natury rzeczy skonczone swiadectwo empiryczne nie moze wystarczyc do wyczerpujacego uzasadnienia zadnej hipotezy uniwersalnej� (Grobler, 2008, s. 33) Na marginesie � nie zawsze interesuja nas hipotezy scisle uniwersalne, zwlaszcza w naukach humanistycznych i spolecznych Teza o niedookresleniu teorii przez dane empiryczne � zebrany material empiryczny moze byc podstawa nieskonczenie wielu hipotez (Grobler, 2008, s. 27, 58-59) paradoks doboru krzywej, paradoks �zielbieskosci�

41. 41 Metoda indukcyjna � problemy cd. Teza o uteoretyzowaniu obserwacji �nie spos�b niczego zaobserwowac bez wczesniejszych oczekiwan uksztaltowanych przez posiadane przez nas teorie�, �tresc obserwacji zalezy od licznych, mniej lub bardziej wyrafinowanych, zalozen�, �teorie uznawane przez obserwatora determinuja jego reakcje na otoczenie� (Grobler, 2008, s. 70-71, 90) Nie tylko obserwacja jako taka jest uteoretyzowana, lecz takze identyfikacja sytuacji obserwacyjnej jest uteoretyzowana � decyzja co obserwowac � r�wniez w sensie doslownym � takze wynika z akceptowanych teorii i zalozen (Grobler, 2008, s. 91)

42. 42 Metoda hipotetyczno-dedukcyjna, metoda falsyfikacji, metoda krytyki hipotez Karl Raimund Popper � najwazniejsza metoda nauki lub nauk empirycznych = stosowanie zasady krytycyzmu = metoda hipotetyczno-dedukcyjna (Grobler, 2008, s. 63-64) �Polega na wysuwaniu hipotez, wyprowadzaniu z nich wniosk�w dedukcyjnych na temat wynik�w projektowanych eksperyment�w, a nastepnie konfrontowaniu ich z faktycznymi wynikami eksperymentalnymi� (Grobler, 2008, s. 63-64) Falsyfikacjonizm � w naukach empirycznych nie mozna dowiesc prawdziwosci zadnej hipotezy, nie mozna hipotezy ostatecznie i calkowicie potwierdzic, czasami natomiast da sie wykazac, ze jakas hipoteza jest falszywa Dlaczego? Zobacz slajdy Metoda indukcyjna � problemy Wszystkie tezy nauki przyjete sa �na pr�be� i moga zostac odwolane

43. 43 Metoda hipotetyczno-dedukcyjna � jak to sie robi? Identyfikacja fakt�w wymagajacych wyjasnienia (problem � co to jest fakt � na razie pomijamy) Sformulowanie smialej hipotezy albo wielu smialych hipotez (smiale = wysoce informacyjne, tj. �duzo m�wiace� o swiecie, o szerokiej dziedzinie odniesienia, mocno narazone na obalenie) Wyprowadzenie � droga dedukcji � z tychze hipotez konsekwencji empirycznych, tj. jednostkowych zdan o faktach, zdan obserwacyjnych Poddanie tychze zdan obserwacyjnych rzetelnym testom empirycznym, poprzez eksperymenty i obserwacje (zwlaszcza w naukach spolecznych, gdzie nie zawsze da sie przeprowadzic eksperyment) Testowanie jest rzetelne, gdy odbywa sie w zr�znicowanych sytuacjach, na r�zne sposoby, poza tym � terminy wystepujace w hipotezie i zdaniach obserwacyjnych nie powinny byc wieloznaczne Przed rozpoczeciem testowania empirycznego nalezy dokonac operacjonalizacji termin�w teoretycznych wystepujacych w hipotezie, tj. �przetlumaczyc� je na terminy obserwacyjne Te hipotezy, kt�re nie zostana sfalsyfikowane moga �na razie� zostac uznane, ale trzeba pamietac, ze to �nie na zawsze�. (Grobler, 2008), (Krajewski, 1998, s. 92-101)

44. 44 Co to jest operacjonalizacja? Terminy teoretyczne i obserwacyjne, zdania teoretyczne (hipotezy, prawa) i zdania obserwacyjne, definicje operacyjne (Frankfort-Nachmias, Nachmias, 2001, s. 44-51) �Operacjonalizacja (ang. operationalization) � proces przeksztalcania abstrakcyjnych pojec, dotyczacych przedmiotu badania, w konkretne wskazniki i zmienne, dajace sie zmierzyc empirycznie. Operacjonalizacja pojecia �dobrobyt spoleczny� moze polegac na ustaleniu wskaznik�w, kt�re zdaniem badaczy dotycza tego pojecia i sa mierzalne w praktyczny spos�b, tak jak produkt krajowy brutto, stopa bezrobocia, srednie zarobki, wartosc posiadanych oszczednosci, wydatki na kulture i rozrywke itd.� http://dobrebadania.pl/slownik-badawczy.html?b=baza&szczegolowo=406 (odczyt 29.11.2009) Zobacz tez http://www.calculemus.org/lect/08metod/3-indukcja.pdf

45. 45 Co to jest operacjonalizacja? Cd. Wikipedia http://pl.wikipedia.org/wiki/Operacjonalizacja_problemu_badawczego (odczyt 28.11.2009) �Operacjonalizacja problemu badawczego jest najobszerniejszym etapem przygotowania badan. Obejmuje ona nastepujace kroki: rozstrzygniecia dotyczace pojec i ich zdefiniowania dob�r i zdefiniowanie wskaznik�w i zmiennych wskazanie zbiorowosci, w kt�rej beda realizowane badania i dokonanie w niej zwiadu terenowego decyzja co do wykorzystywanych metod i technik badawczych i wyb�r bazy zr�dlowej decyzja co do zasady analizy uzyskanego materialu empirycznego Operacjonalizacja jest bardzo wazna czescia procesu badawczego. Podjete w jej ramach decyzje bezposrednio rzutowac beda na wyniki badan.�

46. 46 Metoda hipotetyczno-dedukcyjna � problemy Problem z falsyfikacja � �na tej podstawie, ze wynik eksperymentu jest niezgodny z przewidywaniem, nie mozna wnioskowac, ze badana hipoteza jest falszywa� (Grobler, 2008, s. 70) Dlaczego? Bo falszywe moga byc: zdanie obserwacyjne opisujace warunki poczatkowe eksperymentu zdanie obserwacyjne opisujace wyniki eksperymentu zalozenia, w tym � explicite i implicite akceptowane prawa, teorie (uteoretyzowanie obserwacji) oczekiwania i przesady wiedza towarzyszaca i zastana = background knowledge, folklor dyscypliny

47. 47 Metoda hipotetyczno-dedukcyjna � problemy cd. Teza Duhema-Quine�a, holizm (Grobler, 2008, s. 76-77) �swiadectwo empiryczne odnosi sie nie do pojedynczych zdan, lecz do nauki w calosci�

48. 48 Metoda abdukcyjna �Metoda abdukcyjna (�) polega na tym, by w obliczy zaskakujacego zjawiska szukac hipotezy, z kt�rej mozna dedukcyjnie wyprowadzic to, ze takie zjawisko zajdzie. Gdyby taka hipoteza byla prawdziwa, pozornie zagadkowe zjawisko byloby zupelnie naturalne. Dlatego gdy taka hipoteza sie znajdzie, nalezy wnosic, ze jest ona przypuszczalnie prawdziwa. Gdy takich hipotez jest wiecej niz jedna, nalezy wybrac te, kt�ra dostarcza lepszego wyjasnienia niz inne. Powyzsza zasade nazywa sie zasada wnioskowania do najlepszego wyjasnienia� (Grobler, 2008, s. 102) Problem � co to znaczy �wyjasnienie lepsze od innych�?

49. 49 Podstawowe metody naukowe � nieco inne ujecia Trzy metody nauki � indukcyjna, hipotetyczno-dedukcyjna, idealizacyjna = idealizacji i faktualizacji (Krajewski, 1998, s. 119) Poznawanie bezposrednie i posrednie (czyli wnioskowanie) wystepuja �w kazdym mysleniu teoretycznym albo przynajmniej w znacznej czesci nauk� � i jako takie sa przedmiotem metodologii og�lnej (Bochenski, 1992, s. 18, 19, 21, 24, 25) Metody poznawania bezposredniego (Bochenski, 1992, s. 24, 26-40) Metoda fenomenologiczna Metody poznawania posredniego (Bochenski, 1992, s. 24-25, 41-136) Analiza jezyka, Metoda dedukcyjna, Metoda redukcyjna

50. 50 Metody charakterystyczne dla poszczeg�lnych typ�w nauk

51. 51 Nauki przyrodnicze i spoleczne Wilhelm Dilthey (1833-1911) � nauki przyrodnicze i nauki o duchu (o kulturze i jej wytworach, humanistyczne) stosuja r�zne metody, bo ich przedmioty sa zasadniczo r�zne, wobec przyrody badacz jest zewnetrznym obserwatorem, w kulturze � jest jej zaangazowanym uczestnikiem, w poznaniu przyrody chodzi o wyjasnienie i przewidywanie zjawisk, w poznaniu kultury � o ich zrozumienie.

52. 52 Nauki przyrodnicze i spoleczne � naturalizm i antynaturalizm Naturalizm � �zasadniczym rysem nauki jest odkrywanie praw sprawdzalnych empirycznie, umozliwiajacych przewidywanie i wyjasnianie zjawisk� (Grobler, 2008, s. 223). Tak ma byc zar�wno w naukach przyrodniczych jak i spolecznych. Antynaturalizm � �(1) procesy spoleczne sa tak zlozone i splecione ze soba, ze odkrywanie autentycznych praw spolecznych i przewidywanie zachowan ludzkich jest niemozliwe; (2) inaczej niz zachowania zjawisk przyrody, zachowania ludzi podlegaja ich woli i dlatego sa nieprzewidywalne; (3) w odr�znieniu od zjawisk przyrody ludzie moga kierowac sie w swoim zachowaniu przewidywaniami teorii spolecznej, co zmienia rzeczywistosc przez te teorie opisywana� (Grobler, 2008, s. 223) Metoda rozumiejaca � rozumienie dzialan spolecznych jest mozliwe dzieki wykryciu regul kulturowych (jawnych i nie), reguly nie sa przyczynami ludzkich dzialan, lecz tylko nadaja sens dzialaniom, zadaniem nauk spolecznych jest rozumienie kultury, a nie przewidywanie na podstawie praw (Grobler, 2008, s. 229-230)

53. 53 Nauki przyrodnicze i spoleczne � naturalizm i antynaturalizm cd. Florian Znaniecki � w naukach o kulturze staramy sie wykryc prawidlowosci � ale w badaniu nalezy uwzglednic tzw. wsp�lczynnik humanistyczny �wsp�lczynnik humanistyczny, postulat metodologicznego rozpatrywania zjawisk spolecznych jako aktualnego lub potencjalnego przedmiotu czyichs czynnosci, domagajacy sie od socjologa patrzenia na rzeczywistosc oczami jej uczestnik�w, nie obserwatora; tw�rca koncepcji byl F. W. Znaniecki� http://encyklopedia.pwn.pl/haslo.php?id=3998441 (odczyt 29.11.2009)

54. 54 Nauki nomotetyczne i idiograficzne Nomotetyczne � formuluja prawa, poszukuja uog�lnien Idiograficzne � opisuja poszczeg�lne przypadki

55. 55 Bibliografia

56. 56 Bibliografia Ajdukiewicz, Kazimierz (1983). Zagadnienia i kierunki filozofii. Warszawa: Czytelnik. Blackburn, Simon (1997). Oksfordzki slownik filozoficzny. Warszawa: Wydawnictwo �Ksiazka i Wiedza�. Bobrowski, Ireneusz (1998). Zaproszenie do jezykoznawstwa. Krak�w: Wydawnictwo Instytutu Jezyka Polskiego PAN. Bochenski, J�zef M. (1992). Wsp�lczesne metody myslenia. Poznan: �W drodze� Wydawnictwo Polskiej Prowincji Dominikan�w. Bronk, Andrzej (1992). Wielosc nauk i jednosc nauki (Stanislawa Kaminskiego opcje metodologiczne). W: Kaminski, Stanislaw. Nauka i metoda. Pojecie nauki i klasyfikacja nauk. Wydanie IV poprawione. Lublin: KUL, s. 345-370. Frankfort-Nachmias, Chava; Nachmias, David (2001). Metody badawcze w naukach spolecznych. Poznan: Zysk i S-ka Wydawnictwo s.c. Grobler, Adam (2008). Metodologia nauk. Krak�w: Wydawnictwo Aureus, Wydawnictwo Znak. Hajduk, Zygmunt (2001). Og�lna metodologia nauk. Wydanie II zmienione. Lublin: KUL. Kaminski, Stanislaw (1992). Nauka i metoda. Pojecie nauki i klasyfikacja nauk. Wydanie IV poprawione. Lublin: KUL. Kolakowski, Leszek (2000). Neutralnosc i wartosci akademickie. W: Tenze, Moje sluszne poglady na wszystko. Krak�w: Wydawnictwo Znak, s. 137-155. Krajewski, Wladyslaw (1998). Prawa nauki. Przeglad zagadnien metodologicznych i filozoficznych. Wydanie drugie poprawione. Warszawa: Wydawnictwo �Ksiazka i Wiedza�.

57. 57 Bibliografia cd. Marciszewski, Witold (2007). Zestawienie wybranych pojec kluczowych metodologii nauk. http://www.calculemus.org/lect/08metod/6-zestawienie.html Nowak, Stefan (1985). Metodologia badan spolecznych. Warszawa: Panstwowe Wydawnictwa Naukowe. Pilch, Tadeusz, Bauman, Teresa (2001). Zasady badan pedagogicznych. Strategie ilosciowe i jakosciowe. Wydanie drugie poprawione i rozszerzone. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie �Zak�. Szaniawski, Klemens (1994a). Kilka uwag o filozofii nauki. W: Tenze, O nauce, rozumowaniu i wartosciach. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 48-54. Szaniawski, Klemens (1994b). Metoda i tw�rczosc w nauce. W: Tenze, O nauce, rozumowaniu i wartosciach. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 68-76. Szaniawski, Klemens (1994c). O obiektywnosci nauki. W: Tenze, O nauce, rozumowaniu i wartosciach. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 8-17. Tavris, Carol; Wade, Carole (1999). Psychologia. Podejscia oraz koncepcje. Poznan: Zysk i S-ka Wydawnictwo, s. 30-35. Dodatkowe publikacje zwiazane z filozofia i metodologia mozna znalezc poprzez blog Cisek, Sabina (2008-2009). Methodology and Philosophy of Information Science. http://methodologyphilosophyinfoscience.blogspot.com/