Toshkent moliya instituti Kredit-iqtisod fakulteti

1. Toshkent moliya instituti Kredit-iqtisod fakulteti Mavzu: “RIVOJLANGAN MAMLAKATLAR BANK AMALIYOTIDA KREDIT SIYOSATI VA UNING O'ZIGA XOS XUSUSIYATLARI” Маърузачи: ўқит. Xolmamatov F. Toshkent-2011

2. Kredit siyosati - bankning kredit operatsiyalari sohasidagi strategiyasi va taktikasidir Kredit siyosati – bu kredit berish borasida (kreditlash, ssuda shakllari) bo‘lgani kabi, uni olish (qarzlar) borasidagi ham siyosatdir Bank siyosati kreditlash, qimmatli qog‘ozlar va sho‘ba kompaniyalariga investitsiyalar, kapital qo‘yilmalarni moliyalash-tirishga odatda asosiy funksiyalarni qamrab oladi: • xarajatlar; • personal; • ichki nazorat va moliyaviy boshqaruv.

3. Bank siyosati va uning tarkibiy qismlari • Depozit siyosat. • Kredit siyosati. • Bank mijozlariga hisob kassa xizmatlarini ko‘rsatishni tashkil etish sohasidagi siyosat. • Foiz siyosati. • Valyuta siyosati. • Alohida bank operatsiyalari va xizmatlarini o‘tkazish bo‘yicha siyosat. • Bank risklarini boshqarish sohasidagi siyosat. • Bank foydaliligi, rentabelligiga nisbatan siyosat. • Xodimlarni boshqarish bo‘yicha siyosat. • Raqiblarga nisbatan siyosat va x.k.

4. Kredit siyosatini ishlab chiqishda banklar kredit portfelini shakllantirishning, uning diversifikatsiyasiga optimal kredit siyosati-ni belgilash nuqtai - nazaridan qarab, uning ustivor tomonlarini belgilab oladilar. • Bank kredit siyosatining tamoyillari

5. G‘arb iqtisodiy adabiyotida bank kredit siyosati quyidagi asosiy mezonlardan iborat bo‘lishi maqsadga muvofiq hisoblanadi: 1. Kredit portfelini shakllantiradigan maqsad (ya'ni, yaxshi kredit portfelining xususiyatlarini ko‘rsatish; kredit turlari, so‘ndirish muddatlari, miqdori va sifati). 2. Kredit faoliyati doirasida har bir kredit inspektori va kredit xayatiga yuklangan vakolatlar ro‘yxati (ma'sul xodim tomonidan ma'qullanishi mumkin bo‘lgan kreditning maksimal summasi va turi, hamda zarur imzolar). 3. Bank kredit xizmati huquqlarini o‘tkazish va axborot taqdim etish bo‘yicha jami majburiyatlar.

6. 4. Kredit arizalari bo‘yicha tekshirish, baholash va qaror chiqarish tizimi bayoni. 5. Kredit arizasiga ilova qilinadigan zaruriyhujjatlar va kredit ishida albatta saqlanadigan hujjatlar ro‘yxati (qarzdor moliyaviyhisoboti, kredit shartnomasi, garov, kafolat haqida shartnoma va h..k. lar). 6. Kredit ishlari saqlanishi va tekshirilishi uchun kim javobgarligi, kim va qanday holatda ularni olish huquqiga egaligi to‘g‘risidagi batafsil ma'lumotlar. 7. Kredit ta'minotini qabul qilish, baholash va realizatsiyasining asosiy qoidalari. 8. Fond stavkalari va kreditlar bo‘yicha komissiyalar, hamda kreditlarni so‘ndirish shartlarini belgilash siyosati va amaliyoti bayoni.

7. 9. Barcha kreditlarga qo‘llaniladigan sifat standartlari bayoni. 10. Kredit qo‘yilmalarining maksimal miqdorini belgilash va ko‘rsatish (ya'ni, kredit qo‘yilmalari va bank yalpi aktivlari nisbatining yo‘l qo‘yiladigan maksimal darajasi). 11. Bank xizmat ko‘rsatadigan mintaqada kredit qo‘yilmalarining asosiyqismi joriy etiladigan tarmoq, iqtisodiyot sohasi yoki sektori. 12. Muammoli kreditlar tashxisi, tahlili va u bilan bog‘liq bo‘lgan holatlar yechimi amaliyot bayoni.

8. Jahontajribasidahamdakreditsiyosatinimetodologikjihatdanoptimallashtirishtalablarinishakllantirishningquyidagisxemasinitavsiyaetadi:Jahontajribasidahamdakreditsiyosatinimetodologikjihatdanoptimallashtirishtalablarinishakllantirishningquyidagisxemasinitavsiyaetadi: • Kreditsiyosatiningasosiyqoidalarivamaqsadlari; • Kreditoperatsiyalariniboshqarishapparatihamda bank xizmatchilarimas'uliyati; • Kreditshartnomasiningturlibosqichlaridakreditjarayoninitashkilqilish; • Bank nazorativakreditjarayoniniboshqarish.

9. Kredit paketini tayyorlash va uni tahlil qilish jarayoni quyidagi bosqichlarga bo‘linadi: 1. Bunda qarz oluvchi mijoz rahbarining mutaxasisligi, ishbilarmonlik qobiliyati, xo‘jalikning boshqa xo‘jaliklar bilan munosabatlari va so‘ralayotgan kreditni ishlatishdan maqsad kabi holatlari aniqlanadi. 2. Qarz oluvchining kreditga layoqatliligini aniqlash va baholash. Bu bilan so‘ralgan kreditning tavakkalchilik darajasini aniqlash, uning qaytarilmaslik imkoniyatlari va boshqa moliyaviy holatlar aniqlanadi. 3. So‘ralayotgan kreditning bahosini aniqlash (foiz o‘rnatish) 4. Kredit shartnomasini tayyorlash va uning kuchga kiritilishi.

10. Kreditga layoqatlilik ko‘rsatkichlariga qarab mijozlarni sinflarga ajratish

11. Mamlakatimiz tijorat banklari aktivlarining tarkibi dinamikasi

12. Mamlakatimiz bank tizimining asosiy ko‘rsatkichlari

13. Tijorat banklari faoliyatining samaradorlik va daromadlilik ko‘rsatkichlari ( %)

14. Mamlakatimiz tijorat banklarida muddati o‘tgan kreditlar tarkibi dinamikasi

15. Mamlakatimiz tijorat banklari kredit portfelining diversifikatsiyasi

16. Mamlakatimiz tijorat banklari kreditlarining sifat jihatdan tahlili

17. Jahonning ayrim rivojlangan mamlakatlari tijorat banklari aktivlarining tarkibi

18. Hozirgi kunda Doyche bank kredit siyosatida ssudalar sifatini baholashda ikki asosiy mezon qo‘llanilmoqda: ssudalar qaytishining ta'minlanish darajasi va oldingi berilgan ssudalarni so‘ndirishning haqiqiy holati. • Ssudalarning qaytarilishini ta'minlash nuqtai nazaridan, kreditlar risk darajalari bo‘yicha uch guruhga ajratiladi: • Birinchi guruh -“ta'minlangan ssudalar” deb nomlanib,ssuda qarziga teng qiymatga ega bo‘lgan garov yoki hukumat va banklar bergan kafolat ta'minotiga ega bo‘lgan ssudalar kiradi. • Ikkinchi guruh- “yetarli ta'minlanmagan ssudalar”- olingan kreditning bir qismini ta'minlaydi, ya'ni ta'minot ssuda hajmining 60%idan kam bo‘lmagan qismini qoplaydi. • Uchinchi guruh- “ta'minlanmagan ssudalar”. Bunday ssudalar yoki ta'minotga ega emas yoki ta'minotning real bahosi ssuda hajmining 60%idan kam.

19. Tasniflashning ikkinchi mezoni oldin berilgan ssudalar so‘ndirilishining haqiqiy holatini aks ettiradi. Bunga bog‘liq holda kreditlar 5 guruhga ajratiladi: • 1-muddatida qaytgan ssudalar, • 2-to‘lash muddati 30 kungacha kechikkan ssudalar • 3-to‘lash muddati 30 kundan-60 kungacha kechikkan ssudalar, • 4-kechikish muddati 60 kundan 180 kungacha bo‘lgan ssudalar, • 5-kechikish muddati 180 kundan oshgan ssudalar. Doyche bank amaliyotida balansdan tashqari aktivlar uchun qayta baholash hamda ehtimoliy yo‘qotishlar zaxirasini shakllantirilishini ko‘rish mumkin. Ular II darajali kapitalning elementlari sanaladi.

20. Doyche bank kredit olayotgan korxonaning kreditga layoqatliligi bahosini o‘z ichiga oluvchi kredit reytingi metodini qo‘llaydi. Unda mijozning kreditga layoqatliligi 17ta kriteriy bo‘yicha 5 ta guruhga bo‘lib o‘rganiladi: • menedjment: menedjment sifati, moliyaviy hajjatlashtirishning to‘g‘riligi; • bozor (tarmoq): bozor va tarmoqning rivojlanishi, kon'yunktura dinamikasining ta'siri, xaridor va sotuvchining jo‘g‘rofiy joylashuvi, eksport va import risklari, raqobat, mahsulot va uning turlari, standartlar; • mijozga bo‘lgan munosabat: hisob yuritish, mijozning o‘z faoliyatini aniq ko‘rsatib berishga tayyorligi; • iqtisodiy shartlar: yillik balansning bahosi, umumiy mulkchilik shartlari; • korxonaning rivojlanishi istiqbollari: oxirgi yillik balansini nashr etgandan keyingi rivojlanishi, rejalashtirilgan ishlab chiqarish, foyda olishni rejalashtirish, ishlab chiqarishning maxsus risklari.

21. Angliya (HSBC, Barclays, Royal Bank of Scotland) banklari PARSER va CAMPARI metodlarini qo‘llaydi. • PARSER metodi: • P – Person – mijoz to‘g‘risidagi ma'lumotlar; • A – Amount – so‘ralgan kredit summasi; • R – Repayment – qaytarib berish imkoniyati; • S – Security – ta'minlanganlik; • E – Expediency – kreditning maqsadliligi; • R – Remuneration – kredit foiz stavkasi.

22. Baholash tizimida CAMPARI metodi ko‘proq qo‘llaniladi: • C – Character – mijoz; • A – Ability – kredit oluvchi faoliiyatining bahosi; • M – Means – ssudaga zarur muomala tahlili; • P – Purpose – kredit maqsadi; • A – Amount – kredit summasi; • R – Repayment – kreditni qaytarib berish; • I – Insurance – kredit riskini sug‘urtalash.

23. Amerikadagiko‘pginabanklar (Citigroup, Bank of America, JP Morgan Chase) mijozningkreditnito‘layolishqobiliyatinibaholashdaquyidagi 4 tamoliyaviyko‘rsatkichlarguruhidanfoydalanadilar: • aktivlarninglikvidligi • kapitalaylanishi • mablag‘nijalbqilish • foydaolish.

24. Fransiyatijoratbanklarida (BNP Paribas, Credit Agricole) kreditlashgaumumiybahoberishdaquyidagiko‘rsatkichlardanfoydalaniladi: Korxonaningmoliviy-iqtisodiybahosivaishlabchiqarishfaktorlari: • mehnatresurslari (ta'lim, boshqaruvchiningfaoliyativayoshi, uningizdoshlari, boshqaruvchilarningishjoylaribo‘yichako‘chishharakatlari, ishchilarstrukturasi, ishhaqivaqo‘shilganqiymatningo‘zarota'siri); • Ishlabchiqarishresurslari (amortizatsiyavainflyasiyadarajasi); • Moliyaviyresurslar; • Iqtisodiymuhit