Το αρχαίο ελληνικό ημερολόγιο

1. Το αρχαίο ελληνικό ημερολόγιο

2. Το αρχαίο ελληνικό ημερολόγιο είναι διαφορετικό: • Από περιοχή σε περιοχή (τα ονόματα των μηνών λόγου χάρη είναι διαφορετικά στην Αττική και στην Σπάρτη ή στην Μακεδονία) • Από εποχή σε εποχή (υφίσταται τροποποιήσεις και βελτιώσεις με την πάροδο του χρόνου)

3. Γενική παρατήρηση σχετικά με το αρχ. Ελλ. ημερολόγιο • Είναι σεληνιακό ημερολόγιο κατά βάση, λαμβάνει όμως υπόψη του τον ήλιο

4. Το αρχαίο ελληνικό ημερολόγιο: ιστορική επισκόπηση • Πρώτες προσπάθειες να περιγραφεί ο χρόνος και η περιοδικότητά του • Εποχή του Ομήρου (έπη του Ομήρου & του Ησιόδου) • Μεταρρύθμιση ημερολογίου κατά την εποχή του Σόλωνα • Μαρτυρίες από τον Ηρόδοτο • Η ανακάλυψη του Μέτωνα • Το ιουλιανό ημερολόγιο και η υιοθέτησή του από τις ελληνικές πόλεις

5. Πρώτες προσπάθειες • Αρχικά για την περιγραφή του χρόνου χρησιμοποιείται η απλή διάκριση ανάμεσα σε θέρος και χειμώνα • Στη συνέχεια προστίθενται οι μεταβατικές εποχές, το έαρ και η οπώρα • Κατόπιν ο άνθρωπος χρησιμοποιεί διάφορα αγροτικά γεγονότα για να καθορίσει ακριβέστερα το χρονικό σημείο

6. Αγροτική ζωή και χρόνος • Από πολύ νωρίς γίνεται σαφής η σημασία των εποχών για την αγροτική ζωή: • Ο Ησίοδος μιλά για συγκεκριμένες εποχές του χρόνου, οι οποίες είναι πολύ σημαντικές για ορισμένες αγροτικές εργασίες. Οι εργασίες αυτές ορίζουν εκ νέου τις εποχές αυτές: • Η εποχή κατά την οποία ανατέλλουν οι Πλειάδες (Άμητος): εποχή για θερισμό • Η εποχή κατά την οποία δύουν οι Πλειάδες (Άροτος): εποχή για όργωμα • Η εποχή κατά την οποία ανατέλλει ο Αρκτούρος μαζί με τις πρώτες ακτίνες του ήλιου: εποχή κατάλληλη για τη συγκομιδή σταφυλιών που προορίζονται για την παραγωγή οίνου • Άλλες εποχές που καθορίζονται από την ανθοφορία ορισμένων φυτών ή την έλευση και αποδημία των αποδημητικών πουλιών

7. Από όλα τα ουράνια σώματα ιδιαίτερο ρόλο φαίνεται ότι παίζει η σελήνη • Αρχικά η διάκριση σε 12 σεληνιακούς μήνες 30 ημερών θεωρούνταν αρκετά σωστή • Όμως ήδη κατά την εποχή του Σόλωνα ο υπολογισμός της περιστροφής της σελήνης γύρω από τη γη σε 30 μέρες προκαλούσε προβλήματα και είχε γίνει σαφές ότι το διάστημα αυτό έπρεπε να υπολογιστεί σε 29 1/2, όχι 30 μέρες.

8. Εποχή του Ομήρου • Γνωστή η διάκριση σε 12 σεληνιακούς μήνες 30 ημερών • Δεν αναφέρονται διορθώσεις για την εναρμόνιση σεληνιακού και ηλιακού έτους • Ο μήνας χωρίζονταν σε μέρες, αλλά και σε δύο περιόδους ανάλογα με την αύξηση και τη φθίση της σελήνης (μηνός ισταμένου # μηνός φθίνοντος) • Η πρώτη μέρα του μήνα ονομαζόταν νουμηνία (νέος μην) και η τελευταία τριακάς (με ρύθμιση του Σόλωνα «ένη και νέα». Γιατί;). Η μέρα της πανσελήνου ονομαζόταν διχόμηνις.

9. Πώς ορίζουμε τις μέρες στο αρχαίο ελληνικό ημερολόγιο; • Οι μέρες χωρίζονται σε τρεις δεκάδες • Για να περιγράψουμε τις μέρες από την πρώτη μέχρι την δεκάτη: το τακτικό αριθμητικό (1η-10η) και το συμπλήρωμα μηνός ισταμένου • Από την 11η ως την 20η: το τακτικό αριθμητικό (1η -10η) και το συμπλήρωμα επί δέκα/ μηνός μεσούντος • Από την 21η ως την 29η/30η: το τακτικό αριθμητικό και το συμπλήρωμα επί εικάδι. Συχνότερα, μετρούν αντίστροφα από την τελευταία μέρα και χρησιμοποιούν το συμπλήρωμα μηνός φθίνοντος/ παυομένου/ λήγοντος/απίοντος

10. Προσπάθειες διόρθωσης • 1η προσπάθεια διόρθωσης: οι Έλληνες παρατήρησαν ότι οι σεληνιακοί μήνες δεν ισοδυναμούσαν με τους ηλιακούς (συνοδικούς). Οι ίδιοι οι μήνες, οι οποίοι ως τώρα είχαν 30 μέρες έκαστος, τώρα έχουν εναλλάξ άλλοτε 30 και άλλοτε 29 μέρες. Οι πρώτοι λέγονται πλήρεις (full), οι δεύτεροι λέγονται κοίλοι (hollow).Η διόρθωση αυτή πρέπει να έγινε πριν από την εποχή του Ηροδότου. Ωστόσο, ακόμη και με τη διόρθωση αυτή, προκύπτει ένα λάθος 11,25 ημερών, διάστημα που αποτελεί τη διαφορά μεταξύ σεληνιακού (354 μ.) και ηλιακού (365 ¼ μ.). Για να καλύψουν αυτήν τη διαφορά όρισαν ένα διάστημα 8 ετών, μέσα στο οποίο συμπληρώνονται 90 μέρες ελλείμματος. Τις μέρες αυτές διαίρεσαν σε 3 μήνες 30 ημερών, τους οποίους προσέθεταν εμβόλιμους ως εξής: • Έναν κατά τη διάρκεια του 3ου έτους • Έναν κατά τη διάρκεια του 5ου έτους • Έναν κατά τη διάρκεια του 8ου έτους Το χρονικό διάστημα των 8 ετών ονομαζόταν εννεαετηρίς. Ο εμβόλιμος μήνας έμπαινε μετά τον μήνα Ποσειδεώνακαι ονομαζόταν Ποσειδεών Β.

11. Και η νέα διόρθωση έχει λάθος • Κάθε οκτώ έτη υπάρχει 1 1/5 μέρα περισσότερη!

12. Τα ελληνικά ημερολόγια είναι όλα σεληνιακά ή μάλλον σεληνοηλιακά, αλλά Παρουσιάζουν πολλές διαφορές όσον αφορά τα ονόματα των μηνών, ή τον μήνα που θεωρείται η αρχή του έτους

13. Αττικό ημερολόγιο • Εκατομβαιών (30 μ., αρχή του έτους το θερινό ηλιοσστάσιο, περ. Ιούλιος) • Μεταγειτνιών • Βοηδρομιών (30 μ., αλλά 29 στην ουσία, οι αθηναίοι δεν μετρούσαν την 2η.) • Πυανεψιών • Μαιμακτεριών • Ποσειδεών • Γαμηλιών • Ανθεστηριών • Ελαφηβολιών • Μουνυχιών • Θαργηλιών • Σκιροφοριών

14. Ημερολόγιο Λακεδαιμονίων • Ηράσιος (Οκτώβριος περ., αρχή του έτους η φθινοπωρινή ισημερία) • Αππελλαίος • Διόσθυος • ; • Ελευσίνιος • Γεράστιος • Αρτεμίσιος • Δελφίνιος • Φλιάσιος • Εκατομβεύς • Καρνείος • Πάναμος

15. Βοιωτικό ημεορολόγιο • Βουκάτιος (περ. Ιανουάριος, αρχή του έτους το χειμερινό ηλιοστάσιο) • Ερμαίος • Προστατήριος • ; • Θειλούθιος • ; • ; • Ιπποδρόμιος • Πάναμος • ; • Δαμάτριος • Αλαλκομένιος

16. Μακεδονικό ημερολόγιο • Δίος • Απελλαίος • Αιδυναίος • Περίτιος • Δύστρος • Ξανθικός • Αρτεμίσιος • Δαίσιος • Πάνημος • Λώος • Γορπιαίος • Υπερβερεταίος • Το μακεδονικό ημερολόγιο είναι και αυτό σεληνοηλιακό. Αρχή του έτους θεωρείται η φθινοπωρινή ισημερία. Αγνοούμε ωστόσο τη θέση και το όνομα του εμβόλιμου μήνα και δεν γνωρίζουμε με ποιους σημερινούς αντιστοιχούν τα ονόματα των μακεδονικών μηνών.

17. Έχουμε μαρτυρίες και ονόματα μηνών πολλών άλλων ημερολογίων: Δελφών, Κυζίκουκαι άλλων πόλων της Μ. Ασίας, πόλεων της Σικελίας κ.ά.

18. Εισαγωγή του ιουλιανού ημερολογίου Δεν έγινε ταυτόχρονα με την πρώτη του υιοθέτηση. Στην Αθήνα εισήχθη πιθανόν επί αυτοκράτορα Αδριανού.