ANG WIKA

1. ANG WIKA • Angwika ay instrument ngkomunikasyon, at sapamamagitannitonaipapahayagngtaoangkanyangkaisipan at saloobinsaibangtao. Nagagamitniyaitosaiba’tibangaspektongbuhaygayang pang-ekonomiya, pampolitikal, pang-edukasyon at panlipunan. 

2. PANLAHAT NA KATANGIAN NG WIKA • 1. Binubuongmgatunog: Sinasabingangmganaunangtao ay nakikipag-ugnayansaisa’tisasapamamagitanngmgatunog at ingaynakanilangnilikha.  • 2. AngWika ay Arbitrary: Angbawatbansang may sarilingwika ay may sistemangnapagkasunduan. Halimbawa, papanoitobibigkasin o babasahin, ilangtitikangbubuuinngalfabeto at iba pa. • 3. AngWika ay Dinamiko: Bilangisangwikangdinamiko, hindinitomaiiwasangmakaranasngmgapagbabagosapagkatito ay buhay, mapanlikha at inovativ. • 4. Anglahatngwika ay nanghihiram:  Angpagdevelopsaisangbuhaynawika ay natural. Walangwikangpuro. Karaniwansalahatngwikaangsistemangpanghihiramgayangwikang Filipino. • 5. Anglahatngwika ay may sarilingkakanyahan: Walangwikang superior saibangwika. Kahitnaang Ingles ay angtinuturingnawikanginternasyunal, o ang Latin o Griyegoangwikangpinagmulangngsibilisasyon, hindiibigsabihinnaito ay higitnamataassaibangwika. • 6. Angwika ay kaugnayngkultura: Angwika at kultura ay magkaugnay at hindimaaringpaghiwalayan.Nilalamanngkulturaangsining, panitikan, karunungan, kaugalian, kagawian at paniniwalangmgamamamayan.

3. PINAGMULAN NG WIKA • 1. Teoryang Bow-wow: Angwika raw ngtao ay nagsimulasapanggagayasamgatunogngkalikasan. • 2. Teoryang Yum-Yum: Angtao’ylikasnatutugonsapamamagitanngpagkumpas o paggalawsaalinmangbagaynanangangailanganngaksyon. • 3. Teoryang Pooh-pooh: Angunangmgatao ay natutuongmagsalitadahilsahindisinasadyangpagbubulalasngkanilangmasisidhingdamdamintuladngtuwa, galit, takot, sakit, lungkot, pagkagulat, at iba pa. • 4. TeoryangYo-he-ho: Angpagsasalitangtao ay bungangpwersangpangkatawangayangkapagnagbubuhat o nagtutulakngmabigatnabagay, nanganganak, at iba pa. • 5. Teoryang Ding-Dong: Angtao o mgabagaysapaligid ay kusanglumilikhangsarilingtunog. Angmgatunognaiyon ay ginagadngmgasinaunangtaohanggangsaito ay nagpabagubago, umunlad at binigyanngiba’tibangkahulugan. • 6. TeoryamulasaBiblia: NoongumpisaiisaangwikangtaonabiyayangDiyos.(Genesis 11:1-8)

4. GamitngWika • Angwika ay maaringgamitinsaparaangpasalita o pasulat.  • Angmgapagkakaibangwikangginagamitsaparaangpasalita at pasulatayonsasaliksikolohikal, linggwistik, at kognitiv.

5. Sikolohikal * Pasalita • 1. May kontekstongsosyal • 2. May kagyatnafidbaksaanyong verbal at di verbal • 3. Gumagamitng paralinguistic features at extralinguistic features. • 4. Ito’yanyongtuloy-tuloy * Pasulat • 1. Gawaing mag-isa • 2. Maramingginagawang revision • 3. Walangkagyatnafidbak • 4. Kailangangpanindiganangnaisulat.

6. Linggwistik * Pasalita • 1. Gumagamitngmgaimformal at pinaiksingsalita at mgapangungusap • 2. Maaringulitinlinawin, baguhinayonsafidbakngmganakikinig. * Pasulat • 1. Higitna formal angmgasalita at konstruksyonngmgapangungusap • 2. Nangangailangannghigitnahusaysapaglalahadupangmaunawaanngtagabasa

7. Kognitiv * Pasalita • 1. Madalingnatatamo • 2. Natutunansaisang natural naproseso • 3. Madalingisalinangnabuongkaisipan * Pasulat • 1. Nangangailanganng formal napagtuturo at pagkatuto • 2. Higitnamahirapangpagpapahayagngmganabuongkaisipan.

8. Pagkakaibangwikangpasalitasawikangpasulat

9. MgaAntasngwika

10. 1. SalitangPabalbal o panlansangan • Ito ay maiituturingnapinakamababangantas. • Tinatawag din itongsalitangkalye o salitang may kabalbalan • Ito ay pana-panahon kung sumulpot at nagiging popular. • Hindi dalisayangsalitangito • HALIMBAWA: *tsimay- katulong * ermat- nanay *erpat- tatay *baliw - may sira sa ulo

11. 2. SalitangKolokyal • Ito angsalitangginagamitnatinsa pang araw-arawnapag-uusap • Ginagamititosamgaokasyongimformal at isinasaalang-alangditoangmgasalitangmadalingmaintindihan • HALIMBAWA: *meron-mayroon * kelan-kailan * rayko-arayko atbp.

12. 3. Salitangpanlalawigan • Ito angmgasalitangginagamitngmgataosaisangpartikularnapook. • Maaaringmamatayangmgaito kung bihiralangitogamitin. • Ito ay ginagamitsailanglalawigan at hindipamilyarsaibanglugar. • Kabilang din sauringwikangitoangpekulyaridadsaisanglalawigangayanginotasyon, tono at paraanngpagsasalita. • HALIMBAWA: *ambot - ewan *bilot - tuta *ditse – ate *balay - bahay

13. 4. Salitangpambansa o lingua franca • Mgasalitangkilala o higitnaginagamitsapooknasentrongsibilisasyon at kalakalan. • Angganitonguringwika ay hindirinmaituturingnadalisay. • Anghalimbawanito ay angpinagsamang Tagalog at Ingles nanagingTaglisho angBisalish, napinagsamangBisaya at Ingles. Atbp • HALIMBAWA: * dangalmalayapaniwalaabisosabawtakdangaralingabikabayolabadabakasyon

14. 5. Salitangpampanitikan • Ito ay ginagamitsamgaakdangpampanitikangayangtula, kuwento, sanaysayatbp. • Ginagamitangmgasalitangitoupangmagingmakasiningangpagpapahayagngmgapangyayari at mgakaisipan. • Angmgaidyoma o mgapasawikaingpagpapahayag at mgatayutay ay angmgahalimbawangmgasalitangito. • HALIMBAWA: *pusong may sugat *kahatisabuhay *kabiyak *bungangpag-ibig

15. Uri at varaytingwika

16. PermanentengVarayti- ay binubuongidyolek at diyalekto • Idyolek- angvaraytingwikangkaugnaysa personal nakakanyahan o katangianngtagapagsalitagayangkwalitingkanyangboses, katayuangpisikal, paraanngkanyangpagsasalita at uringwikangginagamitniyanamaaaringbunggangkanyangmgakaranasan at kaligirangkinalakihan. • Diyalekto- varaytingbataysalugar, panahon at katayuansabahay • Pansamantala- itoangvaraytingtumutukoysasitwasyonngpahayag . Nagkakaroonngpagbabagosawikakapagnagbagoangsitwasyonngpahayaggayang kung sino o anongpangkatngmgataoangkinakausapatanoang p[araanngpakikipag-usap . Kabilangsavaraytinitoang -Register: ay varaytingkaugnayngpanlipunangpapelnaginagampananngtagapagsalitasaorasngkanyangpagpapahayag. -Mode: ay yaongvaraytingnauugnaysa medium naginagamitmaaringpasalita o pasulat. -Estilo: varaytingkaugnaysabilang at katangianngnagsasalita at angrelasyonnitosakanila Angmgakomponentosaliksapagpilinguringwikanggagamitin ay ginawangpayak at isinasaayosniHymessaakronymna SPEAKING

17. Tungkulinngwika/gampaningwika • Gordon Wells (1981 saFortunato 2001) • Pagkontralsa kilos o gawingiba (Controlling-Pakikiusap, Paguutos, Pagmumungkahi, pagtatangi. • PagbabahagingDamdamin ( Share Feelings) • Pagbibigay o Pagkuhanaimformasyon (Informing) • Pagpapanatilingpakikipagkapwa at pagkakaroonnginteraksyonsakapwa ( Ritualizing) • Pangangarap o Paglikha (Imagining)

18. 5 KategoryangGampaningWika • Representativ- ginagamitupangipakitaangkalagayanngisangbagaysapamamagitanngpaglalarawan, pag-uulat, pagpapahayag, pagsasalaysayatbp. • Direktiv- pag-uutos o pakikiuasap • Komisiv- kilos nagagaqwinsahinaharap • Expresiv- nagpapahaygngdamdamin at saloobinsaisangkalagayan. • Deklarativ- pagpapahayagnanagpapakilossaisangtao.

19. Pangkalinawan Gamitngpalit-wikasamgatalakayansaklase: Imformativ • Elisiting • Imformativ at Elisiting / Elisiting at Imformativ • Direktiv • Expresiv • Kontak • Pag-uulit • DirektangPahayag • Imfering

20. S.P.E.A.K.I.N.G • S- SETTING: tumutukoysapanahon at lugarnapinangyarihanngusapan. • P- PARTICIPANTS: tumutukoysamgataongkasangkotsausapangayangnagsasalita at nakikinig. • E- ENDS: tumutukoysalayunin o intensyonnginterlokyutor o ngusapan. • A- ACT SEQUENCE: tumutukoysaanyo at nilalaman o takbongusapan. • K-KEYS: tumutukoysahimigparaan o kalagayanngpagkaganapngusapan. HAL: Formal o Di- Formal • I- INSTRUMENTALITIES- tumutukoysamidyumngpaghahatidngpahayag. HAL: Pagsulat o Pagsalita • N-NORMS: tumutukoysapamantayangdapatsundinsainteraksyon • G- GENRE: tumutukoysakategoryangusapan HAL: nagsasalaysayba, nagmamatuwid