Een visie op etnisch-culturele diversiteit en de implicaties voor de ouderenzorg

1. David Talloen Provincie Oost-Vlaanderen Maatschappeljjke Participatie Een visie op etnisch-culturele diversiteit en de implicaties voor de ouderenzorg

2. Een visie op etnisch-culturele diversiteit en de implicaties voor de ouderenzorg Inhoud • 4 hardnekkige mythen ivm met de multiculturele samenleving • 6 boodschappen voor de dienst- en zorgverlening

3. De multiculturele samenleving Waarvan zijn we ons bewust: • naast wederzijdse bevruchtingen ook maatschappelijke spanningen en problemen: strijd om schaarse goederen, onbegrip, angst en onverdraagzaamheid bij zowel de allochtonen als bij de autochtonen • een beleid van open grenzen is niet haalbaar • bepaalde gewoontes en tradities bij sommige allochtonen spelen een rol in hun ongunstige maatschappelijke situatie • tal van mensen en organisaties leveren belangrijke inspanningen om de ongunstige maatschappelijke situatie van allochtonen te verbeteren 4 hardnekkige mythen die oplossingen voor samenlevingsproblemen in de weg staan • problematiseren diversiteit • bepaalde groepen worden vlugger met discriminatie en uitsluiting geconfronteerd

4. Mythe 1: De homogene Vlaamse samenleving De mythe: De Vlaamse samenleving bestaat uit een natuurlijke groep van mensen met dezelfde waarden, normen en gedragspatronen. Ze hebben een gemeenschappelijke herkomst en gemeenschappelijke geschiedenis. De realiteit: • de Vlaamse samenleving is onmogelijk homogeen te noemen • ook de zogenaamde oorspronkelijke bevolking is niet homogeen • van die ene onveranderlijke Vlaamse identiteit is geen sprake

5. Mythe 1: De homogene Vlaamse samenleving Onze samenleving wordt alsmaar diverser en complexe • kan niemand ongedaan maken of omkeren • het migratiefenomeen is slechts één oorzaak van de toenemende diversiteit en complexiteit in de samenleving • ook vele emancipatiebewegingen (de vrouwenbeweging, de arbeiders, de holebi's...) zijn hiervoor mede verantwoordelijk • ook bij de zogenaamde autochtonen neemt de diversiteit toe • de Vlaamse samenleving zou ook zonder de migratiegolven van de laatste 60 jaar enorm veel veranderd zijn • Iedere cultuur is wezenlijk multicultureel en na de Tweede Wereldoorlog meer dan ooit • Leren omgaan met diversiteit is dan ook meer dan het verschil tussen autochtonen en allochtonen

6. Mythe 2: De ‘migratiestop’ en het afsluiten van de grenzen De mythe: Met het invoeren van de migratiestop in 1974 en door het afsluiten van de grenzen heeft België alle troeven in handen om de migratie een halt toe te roepen. De realiteit: • migratie uitbannen met het sluiten van de grenzen is dus een utopie • er zal steeds sprake zijn van blijvende – zowel gewenste, als ongewenste – immigratie

7. Mythe 2: De ‘migratiestop’ en het afsluiten van de grenzen Migratie zal niet verminderen in de toekomst • evoluties in communicatie­middelen en transportmogelijkheden • toenemende globalisering van de arbeidsmarkt • toename gedwongen migratie: gewapende conflicten, natuurrampen, armoede… • uitbereiding van de EU • netwerkmigratie: legale (bijvoorbeeld gezinshereniging) en illegale volgmigratie • België/Vlaanderen = een multiculturele samenleving én immigratiesamenleving • Dit plaatst het debat over de multiculturele samenleving meteen ook in een internationale context

8. Mythe 3: Het botsen van culturen De mythe: De samenlevingsproblemen worden in eerste instantie beschouwd als het gevolg van een botsing tussen verschillende culturen binnen één leefruimte. Cultuur wordt gezien als een onveranderlijk standaardpakket van normen en waarden en wordt als enige verklaring beschouwd in wat er fout loopt in het contact. = Oversimplificatie, vooroordelen, misverstanden en verstenen van identiteiten • mensen worden gereduceerd tot karikaturen van hun cultuur • persoonlijke en sociale factoren worden buiten beschouwing gelaten • enkel benadrukken van verschillen • geen oog voor uitsluitingsmechanismen

9. Mythe 3: Het botsen van culturen De realiteit: • culturen zijn dynamisch • culturen vertegenwoordigen een enorme diversiteit • gemeenschappelijkheid • erkennen van sociale ongelijkheid, machtsverschillen en uitsluiting • "Cultuur" is geen duidelijk afgebakend begrip en is dus geen geschikt verklaringsconcept • Cultuurverschil verliest vaak zijn belang in het dagdagelijkse leven • Het zijn mensen die elkaar ontmoeten, en niet culturen

10. Mythe 4: Botsing tussen "het Westen" en "de islam De mythe: De Westerse christelijke beschaving staat haaks op wat de islamitische wereld predikt. Het zijn twee totaal onverenigbare identiteiten De realiteit: • 'dé islam' en 'dé westerse wereld' zijn geen vastomlijnde en vaststaande dingen • ze worden dus niet als gehelen met elkaar geconfronteerd, maar eerder in functie van concrete uitdagingen • er zijn veel meer mogelijkheden tot dialoog dan men denkt, anders zou er niet zoveel vooruitgang en wederzijdse bevruchting hebben plaatsgevonden • voorbeeld: de Arabische wereld was van cruciaal belang in de overlevering van de Griekse wetenschappen en de filosofie (Arabische Vertaalbeweging)

11. Mythe 4: Botsing tussen "het Westen" en "de islam” • De islam heeft altijd al een plaats gehad in Europa en zal dit in de toekomst ook hebben • ‘De islam' en 'de westerse wereld' Zijn constant in verandering en vertegenwoordigen een ongelooflijke diversiteit • Definitie van identiteit ligt niet vast: mogelijkheid naar het zoeken naar verbindende symbolen en verhalen

12. Naar een gedeeld maatschappelijk project Welke samenleving willen we? • waar zoveel mogelijk mensen zich betrokken voelen én meebouwen aan de samenleving Hoe? • niet onderhandelbaar kader: basis­beginselen van de Vlaamse en Belgische maatschappij (grondwet en de democratische rechtstaat) • deculturaliseren van maatschappelijke problemen: stoppen met het strakke onderscheid tussen “wij” (autochtonen) en “zij” (allochtonen) • tweezijdigheid: naast allochtonen moeten ook de autochtonen zich aanpassen aan het feit dat België een multiculturele immigratiesamenleving is • instellingen en structuren moeten toegankelijk en kwaliteitsvol zijn voor iedereen

13. Implicaties voor de zorg- en dienstverlening • Allochtone ouderen zijn niet alleen allochtone ouderen maar ook en vooral onze ouderen en hebben recht op een volwaardige plaats in de samenleving • Toegankelijk en kwaliteitsvolle zorg voor iedereen • Geen aparte zorgstructuren • Er wordt gebruikgemaakt van de bestaande expertise van de zorgsector!! = Interculturaliseren

14. Vaststellingen m.b.t. allochtone ouderen • Aantal stijgt snel • Specifieke problemen en drempels • Vicieuze cirkel van wederzijdse onbekendheid: geen vraag, geen aanbod • Vallen tussen afbrokkelende mantelzorg en onaangepast aanbod • Allochtone ouderen dreigen een risicogroep te worden • Nood aan een toegankelijker aanbod: • wegwerken van drempels • inspelen op de behoeften

15. 6 boodschappen voor de zorg- en dienstverlening • Op basis van deze visie • Op basis van de vaststellingen m.b.t. allochtone ouderen • Op basis van meer dan 10 jaar werken met en voor allochtone ouderen

16. Boodschap 1:Opletten voor het “overculturaliseren” • Allochtone ouderen vertegenwoordigen een enorme diversiteit • Specifieke noden en wensen worden nooit door iedereen gedeeld (en in dezelfde mate) en hebben geen tijdloos karakter • Een persoon is niet enkel een lid van een bepaalde culturele groep, maar vooral een individu met een eigen persoonlijkheid, eigen ervaringen en eigen zorgnoden • Belangrijk om steeds rekening te houden met het persoonlijk levensverhaal van de oudere

17. Boodschap 2:Cultuurgevoelige zorg is meer dan het aanleren van weetjes • Culturele kennis is niet voldoende om te komen tot goede zorg • Respect en kunnen omgaan met verschillen zijn minstens even belangrijk • Succesvol werken met allochtone ouderen kan enkel worden verworven via interactie en dialoog • Succesvol werken met allochtone ouderen is dus niet alleen een kwestie van kennis, maar ook van een geschikte houding en geschikte vaardigheden

18. KENNIS • Verwerven van specifieke kennis over verschillende groepen: gedrag, ideeën, andere kenmerken… VAARDIGHEDEN HOUDING • Luisteren • Vragen stellen • Onderhandelen • Zijn eigen gedrag kunnen aanpassen • Respect • Empathie • Zichzelf in vraag kunnen stellen • Alert zijn van eigen vooroordelen Componenten van interculturele competentie

19. Boodschap 2:Cultuurgevoelige zorg is meer dan het aanleren van weetjes • Culturele kennis is nuttig, maar afstappen van “receptenbenadering” • Een geschikte houding en vaardigheden overstijgen vaak het culturele aspect en laat mensen in dialoog treden • Dialoog en een relatie op basis van vertrouwen, wederzijds respect en gelijkwaardigheid is zeer belangrijk • Inzicht krijgen in de leefwereld van de oudere • zoeken naar oplossingen die voor beide partijen aanvaardbaar zijn

20. Boodschap 3 Opgedane inzichten inzake allochtone ouderen komt de algemene kwaliteit van onze zorg ten goede en dus ook die van autochtone ouderen • Problemen in de zorg- en dienstverlening zijn zelden uniek voor allochtone ouderen • Aandacht voor allochtone cliënten legt algemene knelpunten bloot • Ook de diversiteit bij autochtone ouderen neemt toe

21. Boodschap 4Zoek naar praktisch-haalbare oplossingen • Niet blijven steken in grote culturele en ideologische discussies, maar vooral zoeken naar een oplossing die praktisch haalbaar is • Bewust zijn van de eigen culturele waarden, de neiging te denken in stereotypen en het bezitten van vooroordelen • Belang van goede communicatie indien er niet kan ingegaan worden op een specifiek verzoek

22. Boodschap 5 De zorgbehoeften bij allochtone ouderen verschillen in wezen weinig van de behoeften bij andere ouderen • Enkel de concrete invulling van de zorgbehoefte is verschillend • Alle ouderen hebben behoefte aan een plaats waar men zichzelf, zijn verleden, vertrouwde elementen en mensen kan terugvinden • Allochtone ouderen zijn niet fundamenteel anders en behoeven geen verschillende houding dan t.a.v. autochtone ouderen • Cruciaal: persoonlijke en respectvolle houding

23. Boodschap 6 Er is nood aan pionierswerk door de dienst- en zorgverlening voor ouderen • Niet blijven behoeftenonderzoeken voeren, maar vooral handelen! • Via vraaggestuurd werken kan eveneens belangrijke inzichten in de leefwereld van de ouderen verkregen worden • Nood aan goede praktijkvoorbeelden uit de zorgsector zelf • Men staat er niet alleen voor: samenwerking met de diversiteitssector: • Allochtone zelforganisaties (www.minderhedenforum.be) • Integratiesector (www.vmc.be) • Opleidingscentra, bureaus, particulieren … (zie Interculturaliseringsgids: www.oost-vlaanderen.be) • Resoc’s (www.werk.be) • Tolk- en vertaaldiensten (www.tolkenvertalen.be)

24. Publicatie “Zorg voor allochtone ouderen” Hoe bestellen? Provincie Oost-Vlaanderen Dienst Maatschappelijke Participatie Teal Insluiting en Diversiteit Woodrow Wilsonplein 2 9000 GENT Tel. 09/267 71 40 E-mail:mireille.vercauteren@oost-vlaanderen.be www.oost-vlaanderen.be

25. Hartelijk dank! Provinciebestuur Oost-Vlaanderen - dienst Maatschappelijke Integratie WoodrowWilsonplein 2 --9000 Gent09 267 71 46david.talloen@oost-vlaanderen.bewww.oost-vlaanderen.be Meer info: www.oost-vlaanderen.be/public/welzijn_gezondheid/gelijke_kansen/etnisch-culturele_minderheden