Մեգալիթյան հուշարձաններ

1. Մեգալիթյան հուշարձաններ

2. Մեգալիթյան հուշարձանները (հուն. μέγας — մեծ, λίθος — քար) դամբարանային, մեմորիալ կամ պաշտամունքային հնագույն կառույցներ՝ կատարված անմշակ կամ կոպիտ մշակված մակերեսով մեծածավալ քարերից:

3. Ժամանակը և տարածքը • Մեգալիթյան կառույցները վերաբերվում են հիմնականում էնեոլիթին և բրոնզեդարին,Հայաստանում և Անգլիայում` նաև նեոլիթին: Մեգալիթյան կառույցները տարածված են ԱրևմտյանԵվրոպայում, Աֆրիկայի հյուսիսում, Պարսկաստանում, Հնդկաստանումևայլն: Շատ կան Հասյաստանիտարածքում՝ Աշտարակում, Սևանում, Սյունիքում: Առավել նշանավորն է Սյունիքի «Երիվարաց դաշտ» տեղանքի դոլմենը:

4. Մենհիրներ • Մենհիր (բրետոն.menhir < men - քար, hir - երկար) նախնադարյան համայնական դարաշրջանի պաշտամունքային հուշակոթողներ են՝ նվիրված նախնյաց հիշատակին: Մենհիրները ուղղաձիգ դիրքով կանգնեցված հսկա քարեր են 3-ից 20 մ բարձրությամբ, մինչև 300 տ քաշով: Հանդիպում են հաճախ մեգալիթյաինայլ հուշարձանների՝ դոլմենների և կրոմլեխների հետ: Մենհիրները տարածված են Անդրկովկասում, ԱրևմտյանԵվրոպայում, Միջերկրականծով ափին և Ատլանտյանօվկիանոսի ափամերձ շրջանում: Նշանավոր էՖրանսիայիԲրետոնի հուշարձանախումբը, որտեղ մի քանի հազար մենհիրներ են դրված, մեծ մասամբ ուղղաձիգ շարքերով: Հայաստանում մենհիրներ կան հիմնականում Արագածի լանջերին, Շիրակում ևԶանգեզուրում:

5. Դոլմեն • Դոլմեն (բրետոն.dolmen < dol -սեղան, men - քար) - հնագույն դամբարանային կառույց է: կառուցված են վիթխարի քարերից մինչև մի քանի տոննա: Ծածկված են մեկ կամ մի քանի սալաքարերով: Դոլմենը առաջին ճարտարապետական կառույցներից է: Դոլմեններում սովորաբար թաղվել է մեկ, կամ մի քանի աճյուն՝ քարե կամ բրոնզի զենքերի հետ: Որոշ դեպքերում օգտագործվել են թաղման նպատակով տասնամյակներ, և երբեմն էլ մի ամբողջ դար: Ենթադրվում է որ դոլմենները կառուցվել են տոհմավագների հուղակավորության համար: Հայաստանում դոլմեններ կան Աշտարակում, ԱրթիկիԱռիճ գյուղում, Տավուշում:

6. Կրոմլեխ • Կրոմլեխ - (բրետոն..crom - սեղան, lech - քար), նեոլիթյան և հիմնականում բրոնզեդարյան մեգալիթյանկառույցի տեսակ է: Սովորաբար բաղկացած են խոշոր ( մինչև 5-7 մ բարձրության), մեկ կամ մի քանի համակենտրոն շրջաններ կազմող՝ առանձին կանգնած քարերից: Շրջանի կենտրոնում երբեմն լինում էդոլմեն կամ մենհիր: Հաճախ դեպի կրոմլեխ տանում են երկու կողմից մենհիրներով շրջապատված պողոտաներ: Կրոմլեխները պեղելիս գտնվել են քարե գործիքներ, կմախքներ և խեցեղեն: Կրոմլեխները տարածված ենԵվրոպայում, Անդրկովկասում, հանդիպում են նաև Ասիայում և Ամերիկույում: Ենթադրվում է, որ կրոմլեխները ծառայել են թաղման կամ կրոնական արարողությունների համար: Այլ տեսակետի համաձայն դրանք կապված են արևի պաշտամունքի հետ և արևի տաճարներ են:

7. Կրոմլեխ Սթոունհենջ.ՄեծԲրիտանիա Զորացքարեր(Քարահունջ). Հայաստան

8. Վիշապներ «Վիշապ»կոչվող ձկնաձև քարքկոթողներըգերազանցապեսհանդիպումենՀայաստանում, մասամբ` Վրաստանում, իսկնմանակները` վիշապօիդները, ՀյուսիսայինԿովկասում, նույնսիկհեռավորՄոնղոլիայումուԻռլանդիայում: Հայաստանում «վիշապները» տարածվածենհեռավորուանմարդաբնակվայրերում` Արագածլեռանլանջին, Գեղամալեռներում և այլն: Ձկնաձև, երբեմնցլիկամթռչնիգլուխներով, ողորկ (բնական կամ արհեստական եղանակով հղկված), քարեմեծաչափ (մինչև 4մ երկարությամբ) այդկոթողներիմակերևույթներըհարդարվածենձկան, թռչունների, ոչխարներիգլուխներիպատկերաքանդակները, զարդայինմոտինվներովուսեպագրերով: Վերագրվումենբրոնզի և վաղագյուներկաթիդարաշրջանին` մ.թ.ա. 11-9 դդ: Դրանքգտնվումենարոտավայրերըոռոգողգետերիակունքների, արհեստականջրամբարներիուջրանցքներիմոտ, ուրերբեմնիկանգնեցվածենեղելուղղաձիգվիճակում, ներքևիկողմիցխրվածգետնիմեջ: Ուսումնասիրողներիցշատերըկարծումեն, որդրանքկապվածենջրիպաշտամունքիհետ, իսկմյուսմասըկարծում է, որ «վիշապները» կապվածենջրիաստվածության` Ատղիկդիցուհուպաշտամունքիհետ:

9. «ՄխիթարՍեբաստացի» կրթահամալիր 2011