Cechy gospodarki rynkowej

1. Cechy gospodarki rynkowej

2. Gospodarka i systemy gospodarcze Gospodarowanie zawsze odbywa się w określonych warunkach materialnych, instytucjonalnych, społecznych, politycznych itd. Całokształt tych warunków oraz reguł i mechanizmów gospodarowania składa się na pojęcia: gospodarka i system gospodarczy.

3. Według P.A.Samuelsona i W.D.Nordhausa system gospodarczy to taki układ stosunków i organizacji, który kształtuje prawa i regulacje rządzące działalnością gospodarczą, determinuje prawa własności czynników produkcji, rozdziela uprawnienia do podejmowania decyzji w zakresie produkcji i konsumpcji, determinuje bodźce motywujące różne podmioty gospodarcze, a w ostateczności rozstrzyga kwestie co, jak i dla kogo ma być produkowane.

4. Systemy społeczno-gospodarcze możemy podzielić na trzy grupy: • gospodarka wolnorynkowa • gospodarka rynkowa mieszana • gospodarka centralnie kierowana

5. Gospodarka wolnorynkowa, taka gospodarka istniała w XIX wieku, w czystej postaci dziś nie istnieje. Gospodarka rynkowa w postaci wolnorynkowej gospodarki kapitalistycznej rozwinęła się najpełniej w Europie Zachodniej w drugiej połowie XIX wieku. W tym okresie pojawiło się teoretyczne uzasadnienie, że mechanizm rynkowy stwarza sytuację maksymalnie użyteczną zarówno dla producentów, jak i konsumentów. Gospodarka rynkowa wyłoniła się z gospodarki naturalnej. Gospodarka naturalna jest to taka organizacja działalności gospodarczej, w której produkcja i podział (dystrybucja) są nastawione na bezpośrednie zaspokajanie potrzeb producentów. Podstawą gospodarki naturalnej są zwyczaje i tradycje. Rutyna i przyzwyczajenie w stosowaniu metod produkcji i dystrybucji powodują, że zmiany w technice gospodarowania oraz w stosunkach gospodarczych dokonują się powoli.

6. Gospodarka rynkowa mieszana, w tym systemie dominuje własność prywatna oraz rynkowa alokacja zasobów, są one jednak modyfikowane, ponieważ część zasobów znajduje się w posiadaniu państwa i samorządów, istnieje też ingerencja państwa w sprawy gospodarcze. Występuje w wielu współczesnych gospodarkach kapitalistycznych. Gospodarka centralnie kierowana, w systemie tym zasoby są własnością państwa i samorządów terytorialnych. Alokacja zasobów określona jest planem centralnym rządu. W praktyce , w okresie 1918-1989 w Europie Środkowo-Wschodniej można było obserwować dwa warianty tego systemu: • socjalizm planowy – zasoby były własnością państwa, ich alokacja odbywała się zgodnie z centralnym planem państwa (ZSRR, NRD, Rumunia) • socjalizm rynkowy – zasoby były własnością państwa lub w dyspozycji samorządów i innych podmiotów gospodarczych, alokację zasobów determinował w pewnym stopniu mechanizm rynkowy (Węgry, Polska, Chiny, Jugosławia)

7. Gospodarka rynkowa to gospodarka, w której zasadniczym regulatorem procesów gospodarczych jest samoczynnie działający rynek, czy też mechanizm rynkowy. Charakterystyka gospodarki rynkowej: • dominacja prywatnej własności czynników produkcji ( w gospodarce rynkowej czynniki produkcji w zdecydowanej większości są przedmiotem własności prywatnej, własność ta występuje w wielu różnych formach: osób fizycznych, spółek, ale również występuje w niej własność publiczna: państwowa i komunalna oraz własność spółdzielcza, prawo gwarantuje ochronę własności, fakt, że zasoby przedsiębiorstwa są prywatną własnością, wyzwala w ich właścicielach dążenie do jak najlepszego gospodarowania ) • rynkowa alokacja zasobów gospodarczych ( gospodarka rynkowa swoją nazwę zawdzięcza przede wszystkim temu, że podstawowym regulatorem i koordynatorem procesów gospodarczych jest w niej rynek rynek – samoczynnie działający mechanizm wpływający na zachowania, w tym decyzje podmiotów gospodarczych, głównym elementem tego mechanizmu są interakcje miedzy cenami i dochodami, z jednej strony, a popytem i podażą różnych dóbr z drugiej, rzutujące na zawierane przed podmioty gospodarcze transakcje kupna i sprzedaży tych dóbr)

8. swoboda podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej ( osoby fizyczne i jednostki organizacyjne, które podejmują działalność czynią to na własną odpowiedzialność, angażując w tym celu własny majątek i ponosząc związane z tym ryzyko, każdy może podjąć dowolną działalność gospodarczą, jedynym warunkiem jest jej zgodność z prawem ) • istnienie powszechnej wolnej konkurencji i zwalczanie monopoli ( efektywne działanie mechanizmu rynkowego zakłada istnienie silnej konkurencji między uczestnikami rynku, w praktyce konkurencja ograniczona jest przez takie czynniki jak: procesy monopolizacji gospodarki, niedoskonała informacja, bariery wejścia na rynek ) • samodzielność i samofinansowanie się podmiotów gospodarczych ( przedsiębiorstwa samodzielnie podejmują decyzje gospodarcze dążąc do maksymalizacji zysku, racjonalnie wykorzystują czynniki produkcji, pokrywają wydatki z własnych przychodów, mogą też korzystać ze środków zewnętrznych np. kredytów bankowych, nie zmienia to jednak istoty samofinansowania, gdyż środki tego typu zawsze trzeba zwracać wraz z należnymi odsetkami )

9. uwolniony system cen ( rynek dokonuje wyceny dóbr w zależności od popytu i podaży ) • rynek jest podstawowym źródłem informacji dla podmiotów gospodarczych • ograniczona ingerencja państwa w życie gospodarcze ( państwo ogranicza się do zapewnienia warunków rozwoju działalności gospodarczej, powinno zapewniać jednolite, stabilne przepisy finansowe, podatkowe i inne ) • innowacje techniczne i organizacyjne

10. Istotne zalety gospodarki rynkowej • tendencje do racjonalnego wykorzystania zasobów gospodarczych • efektywny system motywacyjny • duża innowacyjność gospodarki • dyscyplina finansowa przedsiębiorstw • tendencja do samoczynnego ustalenia się równowagi rynkowej • duża elastyczność gospodarki • dobre zaopatrzenie sklepów

11. Słabości gospodarki rynkowej • występowanie zjawisk destabilizujących gospodarkę, takich jak: duże wahania aktywności gospodarczej, bezrobocie, niepełne wykorzystanie mocy wytwórczych, inflacja • tendencje do powstawania dużych, nie zawsze akceptowanych społecznie różnic dochodów i majątku, może to prowadzić do powiększania się obszarów ubóstwa i nasilania się innych negatywnych zjawisk społecznych • rozwój cykliczny polegający na przeplataniu się faz dobrej i złej koniunktury gospodarczej