Sferen in de samenleving

1. Sferen in de samenleving Eerste hoorcollege inleidende cursus good governance

2. samenleving • Tribe • Heerschap • Stad • Staat • Empire • Etc.

3. kenmerken • Familieverwantschap bij kleinschalige verbanden • Raciale kenmerken bij tribes • Steeds meer territoriale binding naar staat toe • Empires veroveren en verliezen territoria en invloed

4. sferen • Term gekozen om te vermijden dat juridische of economische begrippen domineren • Knipoog naar Sloterdijk • Sphaira is bal of globe • Sfeer is toestand waarin waarden en emoties ook een rol spelen • Intermezzo waarden

5. Wat is een waarde • Dringend belangrijk oordeel • Gevormd door emotie, openbaring, geloof, ervaring en kennis • Over goed en kwaad, mooi en lelijk, over waarachtig en onwaarachtig • Vaak betreffende de wereld • Bijvoorbeeld: menselijk leven verdient respect Waarden leiden tot drijfveren

6. Waarde en leven • Waarden horen bij je wezen • Vormen je identiteit • Kun je tot op zekere hoogte delen met anderen Komen tot uitdrukking in handelen

7. Waarde en norm • Waarde zelf is geen gedragsvoorschrift • Norm=gedragsvoorschrift, vloeit vaak voort uit waarde: bijvoorbeeld: gij zult niet doden is een norm die voortvloeit uit voornoemde waarde • Die norm geldt in de eerste plaats voor je eigen leven • Sommige normen zijn in het positieve recht opgenomen en voorzien van een sanctie

8. Universaliteitpretentie • Je kunt je niet indenken dat er betere waarden bestaan dan de waarden die je zelf hebt (dan zou je immers die andere hebben) • Sterker nog, je vindt dat de normen die uit je waarden voortvloeien ook voor anderen behoren te gelden • Die universaliteitpretentie leidt tot het streven naar hegemonie

9. Uitzonderingen op hegemonie • Onverschilligheid (de ander is niet voldoende waardevol om je om hem druk te maken; laat maar zitten) • Autonomie (de ander heeft het recht om overeenkomstig eigen normen te leven) • Tolerantie (ik zie af van een interventie in het niet normconforme handelen van de ander, omdat … ik hem aardig vind)

10. Actuele ontwikkeling • Samenleving te dicht om onverschilligheid te kunnen hanteren • Samenleving te dicht en te divers om autonomie te hanteren • Samenleving te dicht, te divers en te weinig sympathiserend om tolerantie te laten domineren

11. Oplossingsrichting • Universaliteitpretentie op niveau van normen komt voort uit dichotoom karakter van grondoordelen : goed versus kwaad • Dichotomie als hulpconstructie is in strijd met mijn fundamentele overtuiging over de toestand van de wereld • Matiging van pretentie zou weldadig zijn

12. Van “of” naar “en” • In plaats van dichotomie is spectrum op zijn plaats • Iedere positie op een spectrum is een gemengde positie • De extremen zijn absurd • Waardenschema bestaat uit tussenposities op verschillende dimensies

13. Dichotomie behoort bij monotheïsme • In niet- monotheïstische oriëntaties veel minder hegemoniestreving • Daar geen dichotomieën en dus geen universaliteitpretenties • Lijkt mij aanbeveling

14. Deugden • Deugden zijn drijfveren voor handelen die voortkomen uit waarden • Deugden beperken de mate waarin je de gelegenheid te baat neemt (“opportunita”) maar elimineren het bijzondere van de situatie niet • Deugden beperken de mate waarin je handelt naar begeerte of lust

15. Wil • Wil ontwikkelt zich uit waarden en behoeften • Wil is drang tot handelen • Wil drijft de mens • Deugden richten en encadreren de wil

16. Collectief • Wat geldt op individueel niveau, geldt ook op collectief niveau • Collectieve wil gevormd door democratisch proces • Gezaghebbende definitie van politiek luidt zelfs: bindende toedeling van waarden

17. Hiërarchie van waarden • Waarden hebben geen natuurlijke hiërarchie • Tussenwaarden vestigen die om dilemma's te voorkomen Voorbeeld van een tussenwaarde: ethiek is belangrijker dan esthetiek

18. Dilemma’s • Er is sprake van een dilemma, als ik niet meer kan handelen overeenkomstig al mijn waarden • Een dilemma duikt op bij het ontbreken van tussenwaarden • Een dilemma is niet op te lossen, maar je kunt wel goed of slecht omgaan met een dilemma

19. Onwaarden op spectrum • Afzonderlijke waarden vormen dimensies van een complex spanningsveld • Als beslissende tussenwaarden ontbreken, neem je spanningen waar tussen dimensies die afzonderlijke behandeling vergen • Die spanningen vergen aandacht

20. intercreatie • Inter=tussen • Niet bedoeld zijn bovenstaande tussenwaarden • Wel bedoeld nieuwe combinaties van posities op spectrumdimensies • Intercreatie behoort dus meer bij “en”dan bij “of”

21. Onwennigheid • Wij zijn niet erg gewend te redeneren in termen van waarden • Gemakkelijker om te redeneren in termen van deugden • Verval van ideologie ontneemt ons relaties tussen waarden en handelingsperspectief

22. Sferen in de samenleving • Betreffen dus vooral relaties • Micro, meso- en macro-niveau hangen samen, maar hoe? • Wij spreken over arrangementen • In liefde domineert wederzijds overgave,vertrouwen,altruïsme • Op markt domineert egocentriciteit, maar in contract tegelijk begrensd vertrouwen • In netwerk domineert empathie • In staat vinden we altruïsme maar tevens hegemonie van meerderheden

23. vertrouwen • Spectrumbegrip, dus niet dichotoom • Geen vertrouwen is verwachting dat de ander steeds het voor mij ongunstigste alternatief zal kiezen • ….. En oplopend naar “vol vertrouwen” verwachting… gunstigste alternatief • Vertrouwen hoeft niet wederzijds te zijn

24. empathie • Empathie is het vermogen tot “invoelen” en het verdisconteren daarvan in gedrag • Als twee actoren in een netwerk een contract sluiten, hebben ze “rekening gehouden” met de consequenties van hun actie voor andere actoren in het netwerk • Empathie is iets anders dan sympathie

25. Historische ontwikkeling 1 • Economisch steeds grotere productie-omwegen, toenemende specialisatie • Sociaal bestaan globale netwerken van nationale staten en regio’s, maar tevens fragmentatie • Volgens norbert elias dus steeds meer interdependentie, wederzijdse afhankelijkheid =complexiteit • Daarmee gaat gepaard verlies aan autonomie van iedereen

26. Historische ontwikkeling 2 • Overgang van feodalisme naar kapitalisme meestal beschreven als vooruitgang • Feodalisme berustte op zorgplicht van de heer ten opzichte van allen op zijn territoir en op insluiting van allen in het arbeidsproces • Kapitalisme kenmerkt zich door uitsluiting van de ongeschikte uit het arbeidsproces en door sociale zekerheid als statelijke zorgplicht