Download
1 / 36
360 likes | 565 Vues
TAIEX SEMINAR Ankara , 2 - 3 Haziran 200 8 KADINLARIN ÇALIŞMA KOŞULLARI VE SEKTÖREL DAĞILIMI Z. Ulaş YILDIZ Müşavir Avukat Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu. Kapsam. I. Bölüm: Türkiye’deki Kadın İşgücünün Özellikleri II. Bölüm: Sektörel Dağılımı
E N D
TAIEX SEMINAR Ankara, 2 - 3Haziran 2008 KADINLARIN ÇALIŞMA KOŞULLARI VE SEKTÖREL DAĞILIMI Z. Ulaş YILDIZ Müşavir Avukat Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu
Kapsam • I. Bölüm: Türkiye’deki Kadın İşgücünün Özellikleri • II. Bölüm: Sektörel Dağılımı • III.Bölüm: Çalışma Koşullarını Etkileyen Hukuki Düzenlemeler
Türkiye’deki Kadın İşgücünün Özellikleri • Kadınlar, işgücü piyasasına girmek suretiyle ücretli ya da işveren olarak çalışabildiği gibi, çeşitli nedenlerle işgücü piyasasının dışında kalarak ekonomik faaliyete doğrudan ve/veya dolaylı bir şekilde katılabilmektedirler. • Kadın İşgücünün özellikleri konusunda öncelikle TÜİK’in Hanehalkı İşgücü Anketi dikkate alınarak değerlendirmelerde bulunulacaktır.
Türkiye’de kurumsal olmayan sivil nüfusun 2000 - 2007 ortalamasına göre yüzde 49,9’unu teşkil eden kadınlar, işgücünün aynı dönem için yalnızca %27’sini oluşturmaktadır. • Çalışma çağına gelmiş kadınların yüzde 21’i işgücü piyasasında istihdam edilmek suretiyle bir rol üstlenirken (5,78 milyon kişi), yüzde 79’u çeşitli nedenlerle işgücü piyasasına girememektedir (20.1 milyon kişi). • Türkiye’de kırsal nüfusun 2000 – 2006 yılları arasında genel olarak sabit kaldığı, kentsel nüfusun ise aynı dönemde 7 milyon kişi arttığı göze çarpmaktadır.
Kırsal ve kentsel nüfus karşılaştırıldığında, kırsal alanda kadınların 700.000 kişi daha fazla olduğu anlaşılırken, kentsel alanda erkeklerin 500.000 kişi daha fazla olduğu görülmektedir. • İşgücü piyasasında istihdam edilen 5,78 milyon kadının yüzde 50’si bir işyerinde ücretli ya da yevmiyeli olarak çalışırken, yüzde 12’si kendi işinde veya işveren olarak çalışmakta, kalan yüzde 38’ü ise ailesinin yanında ücretsiz çalışmaktadır. • İşgücü piyasasına dahil olamayanların yüzde 78’ini kadınlar teşkil ederken, sadece ev kadınları toplam oranın %46’sını oluşturmaktadır.
Kayıtlı istihdam edilen kadınların payı yüzde 37 civarında olup, istihdam edilen kadınların yüzde 63’u kayıtdışında faaliyet göstermektedir. Bir diğer deyişle, çalışan kadınların yaklaşık üçte ikisi sosyal güvenlik açısından güvenceye sahip olmadan çalışmaktadır. • Kadınların eğitim durumu, toplam nüfusa oranla oldukça düşüktür. Özellikle toplam işgücü içindeki okuma yazma bilmeyenlerin oranı % 5 düzeyinde iken, kadınlarda bu oran %13’e çıkmaktadır. Öte yandan yükseköğretim mezunlarının payı toplama göre, kadın işgücünde daha fazladır.
Sektörel Dağılım • Sektörel Dağılım konusunda üç farklı veri üzerinde hareket etmek olasıdır. TÜİK, ÇSGB ve SSK kendi faaliyet alanlarında istatistikler yayımlamaktadır. TÜİK istatistikleri en geniş grubu kapsarken, ÇSGB ve SSK’nın istatistikleri belirli amaçlarla tutulan daha dar verilere dayanmaktadır. Her üç verinin de çalışmada yer almasında fayda vardır.
TÜİK İstatistikleri • TÜİK, faaliyet sınıflandırmasında Nomenclature Generale de Activites Economiques dans les Communautes Europeennes - Avrupa Topluluğunda Ekonomik Faaliyetlerin İstatistiki Sınıflaması (NACE) sistemini esas almaktadır. • Faaliyet kolları tarım, sanayi, inşaat ve hizmetler şeklinde tasnif edilmektedir. Faaliyet kolları da kendi aralarında ayrımlara tabi tutulmaktadır.
Faaliyet kolları dikkate alındığında kadınların ağırlıklı olarak tarım sektöründe istihdam edildiği (%47) görülmektedir. • Tarım sektöründe azalan istihdam ve kırdan kente göç, kadın istihdam oranının düşmesine yol açmaktadır. • Tarımın ekonomi içindeki payının sürekli olarak azalması ile açığa çıkan kadın işgücü, işgücü piyasasının ihtiyaçlarını karşılayacak yeterliliğe sahip olmaması ve sınırlı istihdam imkanları nedeniyle iş bulma umudunu kaybetmekte ve böylece iş aramayarak işgücü tanımı dışına çıkmaktadır.
SSK İstatistikleri • SSK istatistikleri, kadınların sektörel dağılımı konusunda önemli veriler içermektedir. 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu kapsamında sekiz bölümden oluşan 42 faaliyet alanı düzenlenmektedir. • Faaliyet alanlarına göre sigortalıların primlerinde değişiklik söz konusu olmaktadır.
ÇSGB İstatistikleri • Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından özellikle Sendikalar Kanunu ile Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanunu hükümleri gereğince her yıl iki defa sendikalı işçi sayıları yayımlanmaktadır. Bakanlık sendikalı işçiler dışında her yıl “Çalışma Hayatı İstatistikleri” yayımlamaktadır. • Bakanlık istatistiklerinde yer alan işkolları Sendikalar Kanunu’nun 60. maddesinde düzenlenmekte olup, toplam 28 tanedir. Sektörel dağılım konusunda bilgiler veren bu veriler, kadın işgücünün sendika üyeliğine yönelik bilgileri de ortaya koymaktadır.
Çalışma Koşullarını Etkileyen Hukuki Düzenlemeler • Kadınların çalışma koşullarını etkileyen düzenlemeler genel olarak iş ve sosyal güvenlik mevzuatında yer almaktadır. • Kadınların işgücüne katılımını etkileyen en temel düzenlemeler, kadınlara çalışma yasağı getiren düzenlemelerdir.
İş Kanunu 72. madde uyarınca maden ocakları ile kablo döşemesi, kanalizasyon ve tünel inşaatı gibi yer altında veya su altında çalışılacak işlerde kadınların çalışması yasaklanmıştır. Ancak özellikle madenlerle ilgili olarak 161 ve 176 sayılı ILO Sözleşmeleri kadın-erkek ayrımı olmadan tüm çalışanların madenlerde çalışabileceğini düzenlemektedir. • İş Kanunu 73 ve 85. maddeler uyarınca gece çalışması ile ağır ve tehlikeli işlerde kadınların çıkarılan yönetmeliklerde gösterilen işlerde çalışması yasaklanmaktadır.
Özellikle 16 Haziran 2004 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan Ağır ve Tehlikeli İşler Yönetmeliği madencilik, metalürji, taş, toprak, çimento sanayi, inşaat, kimya, enerji ve nakliyat gibi işkollarını neredeyse tamamen kadın işçilerin istihdamına kapatmaktadır.
Getirilen yasaklar kadın istihdamını özellikle de söz konusu işlerde çalışan kadın mühendislere engel olmaktadır. Bu bağlamda istihdam yasaklarının teknolojik ve bilimsel gelişmeler gözetilerek tekrar düzenlenmesinde fayda vardır. Kadınları biyolojik ve fizyolojik olarak etkilediği bilimsel verilerle sabit olan işler dışında yasaklar kaldırılmalıdır. • İş mevzuatında iş ve aile yükümlülüklerinin bağdaştırılmasına yönelik esneklik mekanizmalarının olmaması, kadınları işgücü piyasasının dışına iten sebeplerden birini teşkil etmektedir. Avrupa Birliği düzeyinde geniş olarak tartışılan güvenceli esneklik konseptinin mevzuatımıza dahil edilmesi gerekmektedir.
İşgücüne katılım oranının %24,9 ve kayıtdışı kadın istihdamının %63 oranında olduğu bir ülkede kadınların işgücü piyasasının dışına çıkması sonucunu doğuran düzenlemelerin kaldırılması zaruridir. • Kadınların işgücü piyasası dışına çıkmalarını teşvik eden en önemli düzenlemelerden biri, 1475 sayılı Eski İş Kanunu’nun halen yürürlükte olan 14. maddesinin 1. fıkrasıdır. Madde uyarınca kadın işçinin evlendiği tarihten itibaren bir yıl içerisinde kendi arzusu ile iş sözleşmesini sona erdirmesi kıdem tazminatı alması sonucunu doğurmaktadır. Kadınlar özellikle geleneksel ilişkilerin yaygın olduğu kesimlerde eşleri tarafından kıdem tazminatı alabilmek için zorlanmaktadır.
Kadınlara ilişkin mevzuatımızdaki en önemli düzenlemelerden biri de eşitlik ilkesini düzenleyen İş Kanunu’nun 5. maddesidir. Madde ile eski İş Kanunu döneminde de varlığı genel olarak kabul edilen eşit işlem borcu, açıkça Kanuni güvenceye kavuşturulmuştur. • Eşitlik ilkesinin ihlali konusunda ispat yükü işçidedir. Ancak Ancak, işçi bir ihlalin varlığı ihtimalini güçlü bir biçimde gösteren bir durumu ortaya koyduğunda, işveren böyle bir ihlalin mevcut olmadığını ispat etmekle yükümlü olur.
Genel olarak mevzuatımızdaki kadınlara yönelik koruyucu hükümlerin birçoğunun kadınları işgücü piyasasının dışında tutma sonucunu doğurduğu göze çarpmaktadır. • Getirilen düzenlemelerin ihlali halinde genel olarak idari para cezaları öngörülmektedir. İlgili durumların yol açtığı zararların tazmini özel hukuk çerçevesinde mümkün bulunmaktadır. Öte yandan 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 122. maddesinde ayrımcılıkla ilgili cezai müeyyide düzenlenmektedir.
HEPİNİZE SAĞLIKLI VE GÜVENLİ YARINLAR DİLERİM. uyildiz@tisk.org.tr
