Solunum Koruyucuları

1. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Eğitimi Solunum Koruyucuları Hazırlayan ve Sunan MÜJDAT AYDIN

2. Konular Solunumu Etkileyen Maddeler Kimyasal Riskler Kimyasal Risk Önlemleri Solunum Koruyucularıyla İlgili Mevzuat Solunum Sistemi Koruyucu Seçimi Solunum Koruyucuları Kullanım Kuralları Sonuç

3. SOLUNUMU ETKİLEYEN MADDELER

4. Solunumu Etkileyen Maddeler Solunum yolu ile insan sağlığını etkileyen kimyasal maddeler vücuda; • Gaz-buhar • Sıvı • Toz halinden biri olarak girerler.

5. Gaz ve Buharlar Çalışma ortamında en kolay ve hızla yayılabilen solunum yollarından hiçbir engelle karşılaşmadan kolaylıkla geçebilen gaz ve buharlar bir işlem veya üretim sonucu ortam havasına karışırlar.

6. Gaz ve Buharlar Yaptıkları etkilere göre; • Basit boğucular (Karbondioksit, bütan...) • Kimyasal boğucular (Karbonmonoksit... ) • Tahriş ediciler (Kükürt dioksit, ozon... ) • Sistematik zehirler (Kükürtlü hidrojen, benzol...) şeklinde sınıflandırabiliriz.

7. Sıvılar Sıvı maddelerin buharlaşma dışında, ortam havasına karışmaları çok ince sıvı damlacıklardan oluşan sis şeklinde olur. Bunlar genelde püskürtme işlemi sonucunda ortam havasına karışırlar.

8. Sıvılar Maddenin türüne bağlı olarak solunum yolu tahrişlerine veya zehirlenmelere yol açarlar.

9. Tozlar Katı maddeler ezilerek, zımparalanarak veya öğütülerek parçalanması sonucunda ortam havasına karışırlar.

10. Tozlar Genelde 5 mikronun altında olan zararlı tozlar akciğer toz hastalıkları ve mesleksel zehirlenmelere yol açarlar.

11. Tozlar Dumanlar ise kaynak işleri, metallerin ergitilmesi gibi yüksek sıcaklıkta metalin buharlaşmasından oluşurlar. Bu buharlar yoğunlaştıklarında çok ince zerrecikler oluşturur ve havada uzun süre asılı olarak kalırlar.

12. KİMYASAL RİSKLER

13. Kimyasal Risklerin Etkileri Nelere Bağlıdır ? Çalışanların, işyeri ortamında bulunan kimyasal risklerin olumsuz etkilerinden korunabilmesi için öncelikle bazı verilerin saptanması gereklidir.

14. Kimyasal Risklerin Etkileri Nelere Bağlıdır ? Kimyasal maddelerin saptanması İşyerinde ham, yarı mamul, ve mamul hangi kimyasal maddelerin kullanıldığı ve bu maddelerin kimyasal bileşikleri bilinmelidir.

15. Kimyasal Risklerin Etkileri Nelere Bağlıdır ? Yayılma noktası ve ortamdaki değerinin saptanması Kullanılan kimyasal maddeleri ve bileşiklerini belirledikten sonra bunların hangi işlem sonucunda ortaya çıktığı iş akışı izlenerek bulunur.

16. Kimyasal Risklerin Etkileri Nelere Bağlıdır ? Yayılma noktası ve ortamdaki değerinin saptanması Ortamda bulunma değerlerini saptanmak için fiziksel, kimyasal ölçme ve tayin yöntemleri kullanılır.

17. Kimyasal Risklerin Etkileri Nelere Bağlıdır ? Yayılma noktası ve ortamdaki değerinin saptanması İncelemeler sonucu saptanan kimyasal madde miktarlarının zararlı düzeyde olup olmadıkları ise MAK veya Eşik Değer olarak tanımladığımız rakamlarla karşılaştırılarak bulunur.

18. Kimyasal Risklerin Etkileri Nelere Bağlıdır ? Yayılma noktası ve ortamdaki değerinin saptanması MAK değer: 8 saatlik bir çalışma süresi içinde ortam havasında bulunmasına izin verilen, sağlık için tehlike oluşturmayacağı saptanmış en yüksek değerdir. MAK değerler mg/m3 veya ppm (milyonda kısım) olarak belirtilirler.

19. Kimyasal Risklerin Etkileri Nelere Bağlıdır ? Yayılma noktası ve ortamdaki değerinin saptanması Ülkemizde İş Yasasına bağlı olarak çıkartılan Parlayıcı Patlayıcı Tehlikeli ve Zararlı Maddeler Tüzüğünde bir çok maddenin MAK değerler tablosu bulunmaktadır.

20. Kimyasal Risklerin Etkileri Nelere Bağlıdır ? Yayılma noktası ve ortamdaki değerinin saptanması Fakat Tüzüğün yayımlandığı tarihten itibaren tabloda hiçbir değişiklik yapılmamış olması bu değerleri kullanılmayacak ölçüde eskitmiştir.

21. Kimyasal Risklerin Etkileri Nelere Bağlıdır ? Yayılma noktası ve ortamdaki değerinin saptanması Oysa gelişmiş Ülkeler sürekli yapılan araştırma sonuçlarına ve bulgularına dayanarak bu değerleri sürekli olarak yenilemiş ve rakamlar giderek limite yaklaşmıştır.

22. Kimyasal Risklerin Etkileri Nelere Bağlıdır ? Yayılma noktası ve ortamdaki değerinin saptanması Çalışmalarımızda Tüzüğün değerlerini kullanmak bizi yanılgıya düşüreceğinden ILO dokümanlarından veya uluslararası enstitülerin tablolarından yararlanmak ve bu tablolarda bulunan değerleri kullanmak insan sağlığı açısından zorunluluktur.

23. Kimyasal Risklerin Etkileri Nelere Bağlıdır ? Etkilenme süresinin saptanması Çalışma ortamında saptanan zararlı madde ile çalışma süresi belirlenmelidir. Zaralı madde ile çalışma süresi ve bu süre içinde alınan ortam değerleri birlikte değerlendirilmelidir.

24. Kimyasal Risklerin Etkileri Nelere Bağlıdır ? Kişisel etkilenme düzeyinin saptanması İncelemenin yapıldığı ortamda çalışan kişilerden alınan kan, idrar gibi bulgular incelenerek, söz konusu zararlı maddeden ne ölçüde etkilendikleri belirlenmelidir.

25. KİMYASAL RİSK ÖNLEMLERİ

26. Kimyasal Risk Önlemleri Tüm bu çalışmalar yapıldıktan sonra sıra alınacak önlemlere gelir.

27. Kimyasal Risk Önlemleri Önlemler; • Kaynakta, • İşyeri ortamında ve • Çalışan kişide (alıcıda) olmak üzere alınmalıdır.

28. Kimyasal Risk Önlemleri Kaynakta Alınacak Önlemler • Kullanılan Maddenin Değiştirilmesi • Benzen yerine toluen, benzin yerine gazyağı vs. gibi daha az zararlı madde kullanmak.

29. Kimyasal Risk Önlemleri Kaynakta Alınacak Önlemler • Örneğin, işyeri ortamına bol miktarda boya ve tiner yayan tabanca boyası yerine havasız tabanca tekniğini uygulamak veya durum uygunsa fırça kullanmak hem boyadan, tinerden ekonomi sağlayacak hem de ortam havası daha az kirlenmiş olacaktır. • İşlemin Değiştirilmesi

30. Kimyasal Risk Önlemleri Kaynakta Alınacak Önlemler • İşlemin Kapalı Sisteme Alınması • İşlemin Yer ve Süre Olarak Sınırlanması

31. Kimyasal Risk Önlemleri Kaynakta Alınacak Önlemler • Islak (Sulu) Yöntemler Kullanılması • Özellikle tozun ortama karışmadan bastırılmasına yarayan bu yöntem maden işletmelerinde çok yararlı olmaktadır.

32. Kimyasal Risk Önlemleri Kaynakta Alınacak Önlemler • Yerel Aspirasyon Sisteminin Uygulanması • Gaz, toz, buhar gibi maddelerin kaynağında, ortama yayılmadan çekilerek dışarı atılmasını sağlayan bu yöntem ne yazık ki, pek çok yerde yanlış uygulanmakta ve bazen yarar yerine zarar vermektedir.

33. Kimyasal Risk Önlemleri Kaynakta Alınacak Önlemler • Yerel Aspirasyon Sisteminin Uygulanması Bu konuda çok yaygın olarak kullanılan sistem • doğal veya • cebri çekişli davlumbazlardır.

34. Kimyasal Risk Önlemleri Kaynakta Alınacak Önlemler • Yerel Aspirasyon Sisteminin Uygulanması Ortama yayılmaması gereken maddenin nitelikleri ve çıkış hızı hesaba katılmadan yapılan bu sistemler yararlı olmamakta hatta işçilerin burunları hizasında daha yoğun bir ortam oluşturarak tehlikeyi arttırmaktadırlar.

35. Kimyasal Risk Önlemleri Kaynakta Alınacak Önlemler • Yerel Aspirasyon Sisteminin Uygulanması Oysa çalışma noktasında, tezgaha uygulanacak bir yandan çekiş sistemi bu sorunu kökünden çözecektir.

36. Kimyasal Risk Önlemleri Kaynakta Alınacak Önlemler • Sürekli Ortam Ölçümleri • Ortamda, sık sık sorun olan madde veya etkenler özel detektör tüpleri veya deteksiyon cihazları ile kontrol edilerek alınan önlemlerin yeterliliği denetlenmeli, gerekiyorsa yeni önlemler alınmalıdır.

37. Kimyasal Risk Önlemleri Kaynakta Alınacak Önlemler • Yeterli Bakım Programı • Risklerin kaynağında önlenmesi için tesis edilen sistemlerin bakımlarının yapılması kimyasalların ortama yayılmasını önlemede etkili olacaktır.

38. Kimyasal Risk Önlemleri Ortamda (Hava yolunda) Alınacak Önlemler • İşyeri Düzeni • Düzensiz bir işyeri, iş verimini düşüreceği gibi iş kazaları olasılığını arttıracak ve iş gereği oluşan süprüntü vb. maddeler örneğin bulaşık üstüpüler, tozlar sağlığı olumsuz yönde etkileyebilecektir.

39. Kimyasal Risk Önlemleri Ortamda (Hava yolunda) Alınacak Önlemler • Genel Aspirasyon • İşyerinin kirlenen havasını dışarı atmak için kullanılan aspiratörler yerel aspirasyonda olduğu gibi bilinçli ve yerinde kullanılmazlarsa yarar yerine zarar getirebilirler.

40. Kimyasal Risk Önlemleri Ortamda (Hava yolunda) Alınacak Önlemler • Genel Aspirasyon Burada da ilk göz önüne alınacak husus çalışan kişilerin soludukları hava düzeyinde etkin bir havalanma sağlanmasıdır.

41. Kimyasal Risk Önlemleri Ortamda (Hava yolunda) Alınacak Önlemler • Genel Aspirasyon Pencerelere, tavanlara veya duvarlara, hesaplamadan gelişi güzel yerleştirilen aspiratörler bazen kirlenmiş havayı, soluma düzeyine ki havaya daha çok karıştırabilirler. Bu nedenle gerektiğinde yandan ve aşağıdan çekişlere yer verilmelidir.

42. Kimyasal Risk Önlemleri Ortamda (Hava yolunda) Alınacak Önlemler • Genel Aspirasyon Dikkat edilecek bir diğer hususta genel aspirasyon sisteminin yerel aspirasyon sistemlerinin etkisini zayıflatacak yapı ve güçte olmamasıdır.

43. Tamamen kapalı iş ortamlarında bir yandan yerel aspirasyon ile zararlı maddeler dışarı atılırken gerekli olan temiz hava da bir başka sistemden içeri verilmelidir. Kimyasal Risk Önlemleri Ortamda (Hava yolunda) Alınacak Önlemler • Seyreltme Aspirasyonu (Temiz Hava Sağlanması)

44. Kimyasal Risk Önlemleri Ortamda (Hava yolunda) Alınacak Önlemler • Kaynak ve Alıcı Arasındaki Mesafenin Artırılması Uzaktan veya yarı otomatik kontrol ile yapılabilir. • Sürekli Detektör Kontrolü • Yeterli Bakım Programı uygulanması kimyasalların ortama yayılmasını önlemede etkili olacaktır.

45. Kimyasal Risk Önlemleri Çalışan Kişide (Alıcıda) Alınacak Önlemler • Eğitim • Önlemlerin en etkili ve yararlısı, çalışanların, hangi tehlikelerle karşı karşıya olduğu, nasıl korunacağı, alınan önlemlere nasıl uyacağı konusunda yapılacak ve belirli aralıklarla tekrarlanan işçi sağlığı ve iş güvenliği eğitimleridir.

46. Kimyasal Risk Önlemleri Çalışan Kişide (Alıcıda) Alınacak Önlemler • İşçilerin Rotasyonu • Bazı iş türlerinde, işin gereği alınan tüm önlemlere karşın yine de risk tamamen ortadan kaldırılamaz. Bu durumlarda uzmanların yapacakları değerlendirmeye bağlı olarak belirlenecek sürelerde değiştirilen ekiplerle iş sürdürülebilir.

47. Kimyasal Risk Önlemleri Çalışan Kişide (Alıcıda) Alınacak Önlemler • Kişisel Dozimetre-monitörler • Özellikle röntgen ışınları, radyoaktif izotoplar veya bazı özel kimyasal maddelerle çalışan işçilerin üzerlerine takılacak dozimetre denilen araçlarla etkilenme risklerinin var olup olmadığı saptanabilir ve gereken önlemler alınır.

48. Kimyasal Risk Önlemleri Çalışan Kişide (Alıcıda) Alınacak Önlemler • Kişisel Koruyucular • Gözlük, maske, eldiven, baret vb. kişisel koruyucular en son başvurulacak fakat gerektiğinde kesinlikle kullanılması zorunlu araçlardır. Bu araçlar ancak, hangi tehlikeye karşı ne kadar ve ne sürede koruduğu bilinci ile kullanılırsa yararlı olurlar.

49. Kimyasal Risk Önlemleri Çalışan Kişide (Alıcıda) Alınacak Önlemler • Yeterli Sağlık Kontrolü • Çalışan kişilerin işe giriş muayeneleri ve periyodik tıbbi kontrolleri sorunların erken tespit edilmesi ve gereken önlemlerin alınarak tedavilerinin yapılması çoğu kez hayat kurtarıcı olmaktadır.

50. SOLUNUM KORUYUCULARIYLA İLGİLİ MEVZUAT