Kształtowanie i badanie opinii publicznej

1. Kształtowanie i badanie opinii publicznej mgr Olga Kurek e-mail: okurek@wsiz.rzeszow.pl konsultacje: środy 10:00-12:00, p.245

2. Tematyka zajęć 1. Pojęcie opinii publicznej. Rola opinii publicznej w życiu społecznym: • definicje opinii publicznej • pojęcie i komponenty postawy społecznej • spirala milczenia • historia badania opinii publicznej w Polsce i na świecie • różnice pomiędzy perswazją, manipulacją a propagandą 2. Sondaż jako podstawowa metoda badania opinii publicznej: • etapy procesu badawczego • ankieta jako narzędzie sondażu (budowa, rodzaje, podstawowe błędy) • interpretacja wyników sondaży 3. Manipulowanie wynikami sondaży 4. Polska i Polacy w I dekadzie XXI wieku – analiza „Diagnozy społecznej 2009” pod red. prof. Czapińskiego • ocena polskiej polityki zagranicznej, poczucie zagrożenia terroryzmem, dynamika nastrojów społecznych, postawy wobec demokracji, autoidentyfikacje polityczne Polaków, system wartości materialnych i niematerialnych, zadowolenie z życia i kondycja psychiczna Polaków, stosunek do kary śmierci

3. Literatura • E. Noelle-Neumann, Spirala Milczenia, Poznań 2004, • A. Pratkans, E. Aronson, „Wiek propagandy” Warszawa 2003, • R. Dyoniziak, Sondaże a manipulowanie społeczeństwem, Kraków 1997, ss. 22-30. • Ch. Frankfort-Nachmias, D. Nachmias, Metody badawcze w naukach społecznych, Poznań 2001. • M. Szreder, Metody i techniki sondażowych badań opinii, Warszawa 2004.

4. Warunki zaliczenia ćwiczeń • W skład oceny końcowej wchodzą następujące kryteria: Obecność – 15p. Aktywność – 35p. Kolokwium zaliczeniowe na ostatnich zajęciach – 50p. • Ocena końcowa wynika z następujących przedziałów punktowych: 91 p. -100 p. – bdb (5,0) 81 p. – 90 p. - +db (4,5) 71 p. - 80 p. – db (4,0) 61 p. – 70 p. - +dst (3,5) 51 p. – 60 p. – dst (3,0) 0 p. – 50 p. – ndst (2,0)

5. Warunki zaliczenia kursu DL • 5 pytań testowych jednokrotnego wyboru z treści płytki DL-owej na kolokwium • należy znaleźć trzy dowolne wyniki badań sondażowych w Internecie i opisać czego dotyczyły, jakie były wyniki, główne wnioski oraz podać źródła, czas i miejsce badania, w trzech odrębnych postach na AFD; • udział w 1 godzinie CZATUakademickiego

6. I) Pojęcie opinii publicznej. Rola opinii publicznej w życiu społecznym.

7. Z czym kojarzy Ci się pojęcie opinia publiczna?

8. „Opinia publiczna jest niewidzialną i tajemniczą potęgą, której nic nie jest w stanie się oprzeć, nic nie jest od niej bardziej zmienne, bardziej nieokreślone i silniejsze. A przy tym, przy wszystkich swych kaprysach, jest ona znacznie częściej, niż się wydaje, prawdziwa, rozsądna, sprawiedliwa” Napoleon

9. Opinia publiczna - definicje • Opinia publiczna danej społeczności to zbiór dominujących w niej opinii w kwestiach publicznych ważnych dla niej w danym czasie. • Opinia publiczna to ogół poglądów, ocen i sądów wyrażanych przez członków społeczeństwa lub ważniejsze grupy, dotyczących funkcjonowania państwa i jego podstawowych instytucji. • Opinia publiczna wyraża aprobatę bądź dezaprobatę społeczeństwa względem kwestii istotnych z punktu widzenia ogółu.

10. Podstawowe założenia • 1. w każdej zbiorowości istnieją kwestie publiczne, dotyczące każdej jednostki do niej należącej; • 2. poglądy publiczne można komunikować, poddawać analizie i krytyce; • 3. ważnymi kwestiami publicznymi są te problemy, które opinia dominująca uznaje za wymagające rozwiązania; • 4. problemy publiczne są ważne oraz dotyczą całego społeczeństwa, a nie tylko pojednynczych grup społecznych.

11. Czy opinia publiczna dotyczy tylko aktualnych wydarzeń? • Może ona dotyczyć spraw zarówno teraźniejszych jak i przeszłych; choć skupia się na sprawach krajowych, dotyczy również problemów o charakterze globalnym, czy spraw znajdujących się na styku spraw wewnętrznych i zagranicznych. • Np. Postawy Polaków względem PRL-u. Opinie Polaków o wejściu Polski do NATO czy UE. Stosunek Polaków do wojny w Iraku.

12. Czy opinia publiczna a opinia społeczna to tożsame pojęcia?

13. Opinia Publiczna a opinia społeczna • Często obok terminu opinia publiczna używa się określenia opinia społeczna, które jest pojęciem szerszym; • Opinia społeczna dotyczy szerszego zakresu problemów, w tym problemów nie wiążących się bezpośrednio z polityką, takich jak wychowanie, transplantacja organów, aborcja, eutanazja, kara śmierci, system wartości materialnych i niematerialnych, satysfakcja z poziomu życia, itp.

14. Kto ma wpływ na kształtowanie opinii publicznej?

15. Opinia publiczna kształtowana jest zwłaszcza przez środki masowego przekazu, wpływ na nią wywierają też partie i organizacje polityczne,związki zawodowe, przywódcy polityczni,liderzy opinii, itp. • Ze względu na fakt, że opinia publiczna wpływa na ludzkie postawy, motywacje i działania, wyraża akceptację lub dezaprobatę dla jakiegoś zjawiska, polityczne ośrodki decyzyjne muszą się z nią liczyć. Dlatego w demokratycznych społeczeństwach jest ona stale badana przez wyspecjalizowane placówki.

16. Proces opiniotwórczy • By proces opiniotwórczymógł mieć miejsce, tutaj teoretycy są zgodni, musi zaistnieć taka sytuacja lub pojawić się taki obiekt, który przyciągnie uwagę większej liczby osób. • Gdy przyciągający uwagę problem lub zjawisko ma charakter kontrowersyjny, ułatwia to i przyśpiesza proces polaryzacji opinii publicznej.

17. Co ma wpływ na tworzenie się procesu opiniotwórczego?

19. Postawa – definicja Stefana nowaka • „Postawą pewnego człowieka wobec pewnego przedmiotu jest ogół względnie trwałych dyspozycji do oceniania tego przedmiotu i emocjonalnego nań reagowania oraz ewentualnie towarzyszących tym emocjonalno - oceniającym dyspozycjom względnie trwałych przekonań o naturze i własnościach tego przedmiotu i względnie trwałych dyspozycji do zachowania się wobec tego przedmiotu”. • Trzy komponenty postawy: • racjonalny • emocjonalny • behawioralny

20. Kto lub co odgrywa ważną rolę w procesie opiniotwórczym?

21. Elementy wpływające na proces opiniotwórczy • wartościujące sądy moralne- gdy dochodzi do sytuacji konfliktowej lub gdy pojawia się kontrowersyjny obiekt, dochodzi do zwerbalizowania w grupie poglądów powstałych na podstawie wspólnych wartości; • przywódcy opinii- względu na swój prestiż w grupie i dobre poinformowanie są w stanie w znacznym stopniu wpływać na sposób myślenia innych; • wzorce kulturowepanujące w danej grupie • konformizmjako lęk przed odrzuceniem z strony grupy

22. W jaki sposób postawy konformistyczne mogą wpływać na wyniki wyborów?

23. Spirala milczenia – efekt konformizmu • W myśl teorii spirali milczenia Elisabeth Noelle-Neumannświadomość posiadania poparcia opinii publicznej sprzyja wypowiadaniu zgodnych z nią poglądów, a w przypadku przeciwnym - ludzie zachowują milczenie. • Następuje spiralny proces wyciszania jednych i wzmacniania innych opinii. Opinie częściej głoszone publicznie mogą mieć nawet siłę przecenianą. • Teoria ta wskazuje na wartość milczenia jako sposobu wyrażania opinii, może również tłumaczyć rozbieżności między sondażami opinii publicznej a wynikami wyborów.

24. Badania opinii • Badaniem opinii publicznej zajmuje się socjologia za pomocą metod statystycznych, zwłaszcza sondaży. • Znajomość opinii publicznej wskazuje politykom, jakie są poglądy na temat danego zjawiska i jak duża część społeczeństwa je podziela. • Badania te, przez fakt ich publicznego ujawnienia, wpływają również w pewnym stopniu na samą opinię publiczną. Część badań jest podawana w prasie, inne – wykonywane na zlecenie partii czy rządu – pozostają tylko do wiadomości zlecających, wpływając za to na ich działania.

25. Krótka historia badań opinii publicznej • W USA w 1935 powstał pierwszy Instytut Opinii Publicznej w Princeton założony przez socjologa i statystyka George'a Horace Gallupa - przeprowadzano badania opinii publicznej o nazwie Gallup poll, dotyczące opinii publicznej, oddziaływania reklamy i czytelnictwa. • Pierwsze badania opinii publicznej miały miejsce jeszcze przed Gallupem. W 1883 roku Charles H. Taylor, wydawca Boston Globe dla obliczenia wstępnych wyników głosowania posłużył się sondażem, by na tej podstawie przewidzieć ostateczny wynik wyborów.

26. Historia badań opinii publicznej w Polsce • W Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej niewiele było badań opinii publicznej, rozwinęły się one dopiero po roku 1989. W latach 1948-1956 władze zabraniały tego typu badań, później były one prowadzone tylko na pewne tematy i cenzurowane, część badań była utajniona, powstawały na zlecenie różnych organów władzy. • Od końca lat pięćdziesiątych istniał OBOP (1958), po stanie wojennym powstało CBOS (1982). Jednak dopiero po roku 1989 pojawiły się sondaże czy prognozy wyborcze dla partii i polityków, często publikowane w środkach przekazu.

27. iI) Sondaż jako podstawowa metoda badania opinii publicznej

28. Etapy procesu badawczego 1. PROBLEM BADAWCZY 2. PYTANIA,TEZY I HIPOTEZY BADAWCZE 7. UOGÓLNIANIE (GENERALIZOWANIE)+ RAPORT TEORIA 6. ANALIZA DANYCH 3. WYBÓR METODY BADAWCZEJ 4. DOBÓR PRÓBY BADAWCZEJ Z OKREŚLONEJ POPULACJI 5. ZBIERANIE DANYCH

29. Problem badawczy • Bodziec intelektualny wywołujący reakcję w postaci badan naukowych • Problem musi być jasno i precyzyjnie sformułowany Problemy, których nie można empirycznie uzasadnić (nie można zidentyfikować na podst. obserwacji) lub takie, które dotyczą subiektywnych preferencji, wierzeń, wartości, czy upodobań nie poddają się badaniom np.: Czy kolor różowy jest ładniejszy od fioletowego?

30. FORMUŁOWANIE PROBLEMU BADAWCZEGO • Preferencje partyjne Polaków. • Obawy Polaków w kontekście światowego kryzysu gospodarczego. • Nastroje społeczne w 2009 roku. • Stosunek Polaków do kary śmierci. • Akceptacje względem stosowania metody in vitro.

31. FORMUŁOWANIE pytań badawczych • Ad 1. Preferencje partyjne Polaków. • Które partie cieszą się przychylnością Polaków? • Programy których partii są według Polaków najbardziej adekwatne do sytuacji gospodarczej kraju? • Którzy politycy są ulubieńcami Polaków? • Jakie cechy powinien posiadać przywódca partii politycznej?

32. Cechy hipotez badawczych • jasno sformułowane: należy zdefiniować pojęciowo tj. za pomocą innych pojęć = definicja operacyjna • konkretne: badacz określa związki pomiędzy zmiennymi – dodatnie lub ujemne • sprawdzalne za pomocą dostępnych metod • nie są wartościujące, wartości wyznawane przez badacza, subiektywne preferencje nie powinny wpłynąć na proces badawczy

33. przykłady hipotez • „Osoby o wyższym wykształceniu, częściej głosują na partie centrowe niż osoby o wykształceniu niskim” • „Mieszkańcy dużych miast rzadziej deklarują udział w wyborach niż mieszkańcy wsi” • „Kobiety cechują się wyższym wskaźnikiem religijności niż mężczyźni” • „Rodziny z osobą stale bezrobotną znacznie częściej narażone są na patologizację życia społecznego niż rodziny w których wszyscy dorośli członkowie są aktywni zawodowo”

34. Relacje pomiędzy metodą, narzędziem, a techniką badawczą METODA: badania terenowe TECHNIKA: sondaż NARZĘDZIE: kwestionariusz ankiety

35. DEFINICJA: Populacja statystyczna (inaczej populacja generalna, zbiorowość generalna) to zbiór elementów podlegających badaniu statystycznemu. Elementy populacji są do siebie podobne pod względem badanej cechy, ale nie są identyczne .

36. DEFINICJA: Dobór próby to ściśle określone postępowanie badawcze polegające na wyodrębnieniu z szerszego zbioru elementów o wspólnych (przynajmniej niektórych) cechach (tzw. populacja generalna) ograniczonej liczby ich reprezentantów w celu oszacowania jakiś ich właściwości lub relacji, zachodzących między nimi

37. Dobór próby – jednostki analizy Jednostki analizy: • Jednostki • Grupy • Instytucje • Społeczeństwa

38. Czym jest sondaż (pooling, survey)? • Sondaż jest to badanie opinii publicznej, rodzaj badań statystycznych w celu określenia preferencji ludności; • Sondaż nie daje pełnego obrazu, a jedynie przybliżony wynik. Stanowi jednak silny wyznacznik trendu. Stosowany jest w wielu dziedzinach, m.in. w handlu do badania preferencji konsumentów, jak i często w okresie poprzedzającym wybory (sondaż wyborczy); • Sondaż prawidłowo przeprowadzony powinien uwzględniać różne grupy społeczne, wiekowe i zawodowe.

39. Jakie ośrodki badania opinii publicznej funkcjonują w rynku polskim?

40. Ośrodki badawcze w Polsce • W Polsce badaniem opinii publicznej i przeprowadzaniem sondaży zajmuje się wiele wyspecjalizowanych firm, m.in. Centrum Badania Opinii Społecznej (CBOS), Ośrodek Badania Opinii Publicznej ( TNS OBOP), PBS DGA, Polska Grupa Badawcza (PGB), GFK Polonia.

41. Sondaż – wady i zalety

42. * Ciekawostka * • wpływ ankieterski (także efekt ankieterski) to wpływ jaki ankieter wywiera na respondenta podczas realizacji wywiadu. • Wpływ ten nie wynika z celowych działań ankietera, lecz z jego mimowolnych sygnałów, którymi daje do zrozumienia która odpowiedź jest pożądana oraz sposobu interpretacji antycypacji jego cech społecznych przez respondenta. • Jednym z takich czynników jest przede wszystkim płeć ankietera, ale także czasami jego światopogląd czy nawet poglądy polityczne, co rzutować może na sposób zadawania pytań respondentowi, a w konsekwencji na udzielane przez respondenta odpowiedzi.

43. TECHNIKI zbierania danychsondażowych • Ankieta pocztowa • Wywiad bezpośredni • Wywiad telefoniczny • Ankieta on-line • Ankieta internetowa

44. Ankieta pocztowa

45. Wywiad osobisty (ankiety audytoryjne i indywidualne)

46. Wywiad telefoniczny

47. Porównanie metod sondażowych Źródło: C. Frankfort-Nachmias, D. Nachmias, Metody badawcze w naukach społecznych

48. Co to jest kwestionariusz ankiety? Kwestionariusz, którym posługujemy się w czasie wywiadu to specjalnie przemyślany zestaw pytań, uwzględniający problematykę badawczą, pytania badawcze oraz tezy i hipotezy postawione na etapie konceptualizacji badań.

49. Zasady tworzenia kwestionariusza ankiety: • układ pytań musi tworzyć logiczny ciąg(bloki tematyczne); • przechodzimy od pytań ogólnych do szczegółowych; • trudne pytania umieszczamy w środku kwestionariusza; te wymagające mniej zastanowienia na początku i na końcu; • pytania nie mogą się powtarzać(za wyjątkiem tych, które są pytaniami kontrolnymi); • pytania muszą wynikać z podjętej problematyki badawczej i zasad budowy kwestionariusza; • pytania powinny być przystępne i zrozumiałe dla każdego respondenta; • znaczenie pytania musi być takie samo dla pytającego jak i respondenta; • każde pytanie może się odnosić tylko do jednego zagadnienia; • pytania muszą być neutralne– nie mogą sugerować odpowiedzi; • pytania muszą być jednoznaczne; • pytania muszą dawać możliwość udzielenia wyczerpującej odpowiedzi; • nie możemy umieszczać pytań, które mogą stwarzać możliwość do udzielenia nieszczerych odpowiedzi; • należy unikać pytań drażliwych i poruszających tematy osobiste; • najważniejsze przy opracowaniu kwestionariusza jest umieszczenie dokładnej instrukcji udzielania odpowiedzi.

50. Kwestionariusz ankiety - elementy Kwestionariusz ankiety powinien składać się z następujących części: • Części wstępnej • Pytań skierowanych do respondentów • Części końcowej – podziękowanie za udział w badaniach • Metryczka