بررسی توان بالفعل وبالقوه توان معدنی استان آذربایجانغربی

1. +

2. بررسی توان بالفعل وبالقوه توان معدنی استان آذربایجانغربی

3. از نظر ساختاری این استان جزءوبخشی اززون سنندج سیرجان وبخش بنام ارومیه – پلدختر می باشد . این زون دراثر حرکت قاره ای ( Duction Sub )سپر اورازیا به طرف سپرعربستان ودرنتیجه بالاآمدن تشکیلات دریا(گودال) تتیس ( منطقه زاگروس ) ایجاد شده است . این حرکت باعت زیررفتن بخشی از تشکیلات قاره ای ومخلوط شدن با نهشته های کف اقیانوسی وذوب آنها وبیرون آمدن آنهامنجر به تشکیلات آمیخته ای شده که بنام افیولیت (Ophilite)و افیولیت ملانژ(OphiliteMelange)نامیدهمی شوند .( نقشه شماره یک قسمتی از این ساختار را نشان می دهد ).

5. مهمترین وبزرگترین معادن فلزی از قبیل مس ، آهن ، سرب وروی ، کرومیت و کانیهای همراه آنها دراین تشکیلات قرار گرفته اند . بطور کلی اهم معادن فلزی از قبیل مس سرچشمه کرمان ، کرومیتهای اسفندقه فاریاب ،سرب و روی انگوران ، آهن همه کسی همدان (اغلب معادن سنگ آهن )وطلای زره شوران وآق دره ، درزون سنندج – سیرجان واقع شده است . بطوریکه ملاحظه می شود هنوز دراین زون کانی ساز ،معادن وپتانسیلهای ناشناخته ای وجود دارد که نیاز به شناسائی است . دراستان آذربایجانغربی علاوه بر نهشته های زون فوق تشکیلات دیگری وجود داردکه به دلیل شرایط تشکیل زمانی ونیز تغییرات حاصل از متامورفیزم منشاء معادن وکانیهای غیر فلزی متعددی هستند . که بطور اختصار به بخشی از این فرماسیون ها وآثار وتعدادی از معادن که دراین تشکیلات قرارگرفته اند ، از قدیم به جدیداشاره می شود.

6. پره کامبرین و کامبرین (Pre-cambrian, Cambrian ): اغلب نهشته های این دوره از میکاشیستها ، آمفیبولیتها، گنیسها ونیز گرانیت (گرانیت دوران) تشکیل شده که دراین تشکیلات ومحل کنتاکت با آندزیتهای دوره الیگومیوسن آثار کانی سازی فلزی مهمی تشکیل شده که از جمله معادن طلای زره شوران وآق دره ،سرب وروی شمال شیخ لر وآثار آهن شمال اوچ دره را می توان نام برد . معدن مرمریت جلبر نیز درسازند باروت کامبرین قرار گرفته است .

7. پرمین و تریاس : (پرموتریاس ) Permo-Triass سازند روته Ruteh Formation)) یکی از فورماسیون های این دوره می باشد که از تشکیلات آهکی وشیلی تشکیل شده ، دراثر تنش های متعدددوره های گذشته به لایه های لاتریتی که معادن بوکسیت راتشکیل میدهند تبدیل شده اند . که معادن چپو ، آلی بالتالو ، نوروزلو، و بوکسیت بوکان دراین سازند قراردارند .

8. ژوراسیک(Jurassic): نهشته های این دوره مربوط به سازند شمشک(ShemshakFormation )که از شیل ، ماسه سنگ به میان لایه زغالی می باشد که معادن زغالسنگ استان را تشکیل می دهند . از جمله معادن قطار یدکلو ، جبکلو کرتاسه وپس از کرتاسه (Post,Cretaceous): اغلب معادن گرانیت و سینیت های پیرانشهر مربوط به سنگهای آذرین این دوره می باشند وآثار جیوه قره زاغ نیز درگرانیت وگرانودیوریت های دراین تشکیلات می باشد .

9. ترشیری (Tertiary) : اغلب نهشه های این دوران مربوط به دوره الیگومیوسن بوده که از سنگهای آهکی ، ماسه سنگ وکنگلومرا تشکیل شده واغلب معادن مرمریت استان خصوصا" شمال وشمالغرب استان ( بیش از 27 مورد )که ذخایر چندین میلیون تنی راتشکیل داده اند . عهد حاضر (کواترنری Quaternary): مهمترین معادن تراورتن استان از تکاب گرفته تا ماکومربوط به این دوره می باشد . که بیشترین ضخامت رسوبگذاری را درقزل داغ ماکو قراردارند که ضخامت تراوتن به بیش از 80 متر می رسد .

10. سنگهای آذرین استان Volcanic Rocks: اغلب معادن گرانیت اشنویه ،ارومیه ، نقده وتکاب از سنگهای آذرین منطقه می باشند . سنگهای متامورف Metamorphic-Rocksاستان : اکثر معادن سیلیس که بصورت رگه ای وبا خلوص بالا دراین سنگهای متامورف استان قرارگرقته اند . از جمله سیلیس حدر خوی مجموعه افیولیت ها (OphioliteComolex): بطوریکه قبلا" اشاره شد یکی از مهمترین مشخصه زون سنندج – سیرجان که بخشی از آن بنام ارومیه – پلدختر نامیده میشود وجود مجموعه افیولیتی می باشد . بدلیل ساختار تشکیل ، دراین نهشته ها منجر به کانی سازی فلزات مهمی از قبیل مس ، سرب وروی ،کرومیت و فلزات همراه آنها صورت می پذیرد . که در سنگهای اولترابازیک معادن کرومیت خوی ونیز آثار مس آغ داش و نیز آثار طلای خان گلی از آن جمله است . (برخی از معادن استان درنقشه 1:250000 استان منعکس شده است) .

12. مهمترین عواملی که نتوانستیم از توان بالفعل استفاده و توان بالقوه را شناسایی کنیم: عواملکشوری: • اتکا به نفت • تحریمهای استکبار جهانی • قوانین • نداشتن استراتژی مدون برای تولید • نداشتن استراتژی معدن • نبود تکنولوژی وفنآوری برای اکتشاف ،استخراج و فرآوری

13. عوامل منطقه ای: • همجوار با کشورهای مختلف • دوری از بازار مصرف • عدم استراتژی استانی • اجرای سلیقه برخی از قوانین • کمبود نظارت عالیه دراستان • خود دستگاه اجرائی

14. عوامل کشوری: 1-اتکا به نفت : اتکابه نفت که یکی از مهمترین شاید عامل درعدم رشد بخش معدن وصنایع معدنی وبطورکلی صنعت درایران می باشد . با توجه به سود وهزنیه کم استخراجاین ماده تاکنون وبازار مصرف زیاد واستراتژیک بودن آن دربرهه های زمانی مختلف باعث عدم سرمایه گذاری درسایر بخش ها (معدن استثناء از آنها نبوده )شده است . بطوریکه این امر باعث شده ، حتی تاکنون ماسطح زمین را درچارچوب استانداردهای بین المللی یعنی درمقیاس20000 : 1 نقشه های زمین شناسی اقتصادی نشناسیم . درحالیکه کشورهای توسعه یافته تا عمق 400متری زمین شان را شناسائی نموده اند . با توجه بانیکه بعد از انقلاب سعی شده از تک محصولی خارج شویم . زمانی که بخش معدن درساختار نظام اداری کشور دیده شده بود اهمیت پیداکرده وتوانسته گام های موءثری برداشته ونقش خود را دراقتصاد کشور نشان داده است بطوریکه اغلب صنایع معدنی از جمله فولاد مبارکه ، پودر آلومینای جاجرم ، آلمومینیم المهدی ، ذغالشوئی زرند وچندین طرح فلزی وغیرفلزی و مهمترین گامهای شناسائی توان معدنی مربوط به این برهمه زمانی بوده است . 2-تحریم های اسکتبار جهانی : به هرحال تحریم های استکبار جهانی وعدم انتقال تکنولوژی چه بسا سرمایه گذاری در بخش تولید ودرکنار آن بخش معدن نقش داشته ودارد .

15. 3- قوانین : قوانین وآئین نامه های اجرائی که بنحوی با تولید سروکاردارند برخی متناسب با روند سرمایه گذاری وپیشرفت تولید نیست . بعنوان مثال قانون کار و اموراجتماعی فعلی خود عامل بازدارنده درجهت تولید میباشد . با علم باینکه اگر واحد تولیدی وجود نداشته باشد کارگری نیز مشغول بکار نخواهد ولی عملا" عملکرد این تشکیلات طوری است که منجر به تعطیلی واحد تولیدی شده و سدی در برابر اشتغالزائی کشورمی باشد . برای اثبات این امر یک گزارش کارشناس اداره کارپیدا نمی شود که کارفرما را مقصر نشناسد . ویا قانون مالیات برارزش افزوده (باتوجه باینکه مواد استخراجی ازمعادن محصول نهائی نبوده بلکه مواد اولیه برای صنایع محسوب میشود لذا نباید ارزش افروزده تعلق گیرد بدین جهت چند سالی دریافت نمی شد درصورتیکه الان دوباره 5% از مواد استخراجی مالیات ارزش افزوده دریافت مینمایند)، مقررات گمرکی و تعرفه های آن (در قانون صادرات و واردات متأسفانه ماشین آلات سنگین جزو خودرو محسوب می شود و شامل مقررات ماده 102واردات خودرو میشود و یا با در نظرگرفتن برخی شرکتهای داخلی که موتور و قطعات را از خارج وارد و مونتاژ نموده در نتیجه این ماشین آلات ساخت داخل محسوب می شود در صورتیکه درکل حتی 30% آن در داخل ساخته نمی شود فقط برخی از قطعات آهنی آن آنهم با کیفیت پائین ساخته میشود ، مثل لودر و بلدوزرکه در نتیجه موقع وارد نمودن این نوع ماشین آلات تعرفه بالائی تعلق میگیرد .)، مصوبات راجع به ارائه تسهیلات بانکی (تنها به نحوه اجرای بند28 قانون بودجه که بانکها را ملزم به عدم دریافت جریمه و دیر کرد نموده اشاره مینمایم )، ارزش پروانه بهره برداری معدن بعنوان سند جهت وثیقه بانکی (درقانون معادن پروانه بهره برداری بعنوان سند رسمی تلقی شده است درصورتیکه این پروانه درارائه تسهیلات مثل سند ملکی ارزیابی نمیشود ودرنتیجه درموقع دریافت تسهیلات بانکی بعنوان وثیقه مورد قبول نمی باشد .)،اصل 44 قانون ( بدلیل انفال بودن معادن مالکیت آن مشروط بوده ومثل سایر کشورهای معدنی قابل فروش ویا بعنوان ارثیه محسوب نمی شود واین امر در جلب سرمایه گذاری خارجی ایجاد مشکل مینماید بطوریکه این امر باعث شده تاکنون حتی یک مورد نیزدر بخش معدن شرکت خارجی وارد معامله نشده است ) ودرنهایت نامتناسب عملکرد دولت دراجرای قانون هدفمند کردن یارانه ها( کلیه مصوبات و دستورالعمل های طرح هدفمند کردن یارانه ها مواردی که مربوط به خود دولت بوده درعرض 24 ساعت به اجرا آمده درصورتیکه مربوط به تولید زمان بر بوده ودرنتیجه منجر به تعطیلی ویا درشرف تعطیلی برخی از واحدهای تولیدی شده است ).

16. 4-نداشتن استراتژی مدون برای تولید: استراتژی مدونی (چشم انداز ) وغیر قابل تغیر توسط دولتهای مختلف برای رهائی از تک محصولی وجایگاه تولید وجود ندارد، بطوریکه درزمانهای مختلف توسط دولتهای مختلف جهت گیریهای متعددی برای رهائی از تک محصولی صنعت صورت گرفته شده ومی شود . بانگرش به جایگاه تولید درکشور قوانین وآئین نامه های سایر دستگاههای خدمات رسان برای تولید تدوین میگردد . متأسفانه تاکنون اغلب دستگاههایکه برای تولید وبه خاطر تولید ایجاد شده اند درمقابل تولید قرارگرفته اند . این امر باعث عدم رشد صنعت که معدن نیز یکی بخشی ازآن بوده شده است . چنانچه تاکنون استراتژی مشخصی برای صنعت ومعدن علی تهیه وتدوین از سوی دولتهای مختلف هنوز آن راهبرد مدون برای کوتاه مدت وبلند مدت قابل اجرابرای هرکابینه ای تدوین نشده است .

17. 5-نداشتن استراتژی معدن : تاکنون خط مشی برای بخش معدن تدوین نشده که کلیه حرکتهای شناسائی وسرمایه گذاری درآن جهت صورت گیرد .این استراتژی بخش معدن بایستی با درنظرگرفتن توان بالفعل و بالقوه ونیز خط مشی های کشورهایی که معدن یکی از مهمترین مولفه های اقتصادی بوده لحاظ گردد( ترکیه ، ایتالیا ، هند ، برزیل واخیرا" افغانستان). بعنوان مثال اگر نیاز این کشورها بدلیل عدم سنگهای تزئینی از نوع تراورتن بوده بایستی خط مشی ما نیز برمبنای این نوع سنگها باشد در غیر این صورت با مشکل مواجه خواهیم شد .مثل سرمایه گذاری در امر سنگهای گرانیتی پس ازچند سال به تعطیلی کشیده شده است. لذا این خط مشی به ما نشان میدهد در چه زمینه و روی چه مواد معدنی بیشتر سرمایه گذاری نمایم. البته وزرات صنایع معادن درصدد تدوین این امرمهم بوده است ولی تاکنون هنوز مصوب واعلام نشده ولازم بذکر است این استراتژی نیزمثل چشم انداز تولید باید غیر قابل تغیر با تغیر دولتها باشد .

18. 6- نبود تکنولوژی وفنآوری برای اکتشاف ،استخراج و فرآوری: نبود تکنولوژی باعث شده علی رغم شناسائی واکتشاف برخی از مواد معدنی بدلیل عدم تکنولوژی فرآوری نتوانستیم از آنها استفاده نمائیم. بطوریکه عرض شد ما متأسفانه تاکنون حتی سطح زمین را درمقیاس نقشه های 1:20000 زمین شناسی اقتصادی شناسائی نکردیم .میتوان اذعان کرد اغلب ماشین آلات استخراجی وفرآوری کهنه بوده واز تکنولوژی بروز برخوردار نمی باشند.این امردر نهایت ارقابت پذیری از این بخش را با مشکل مواجه می نماید.

19. عوامل منطقه ای : 1. همجوار با کشورهای مختلف : یکی از مهمترین عامل منطقه ای که باعث شده دراین استان علاوه برموارد کلی کشور حتی درمقایسه باسایر استانها از بابت صنعت ومعدن سرمایه گذاری آنچنانی صورت نگرفته است ، شرایط جغرافیائی واستراتژیک وهمجواری با کشورهای مختلف می باشد . متأسفانه درطول تاریخ مسایل سیاسی واجتماعی و تنش های کشور های همجوار بخوی به این استان اثر گذار بوده واین مسله درمیزان وجلب سرمایه گذاری نقش داشته است .حتی مواقعی اگر هشیار نیروهای امنیتی نبوده ،مزر های این استان از حرکتهای سیاسی استکباردرکشورهای حایشه ای مصون نمی ماند . بدلیل مسایل متعددیکه دراین کشورها دربرهه های زمانی مختلف وجود داشته به همین جهت این همجوار بودن بجای مزیت نسبی بودن باعث مشکلاتی نیز گردیده است .

20. 2. دوری از بازار مصرف : بازارمصرف اغلب واحدهای تولید استان درتهران وشهرهای بزرگ می باشد. این استان بدلیل دوری از مرکز ونیز هزینه های حمل ونقل وعدم زیرساختها برای صادرات به کشورهای همجوار قیمت تمام شده بالائی داشته ودرنتیجه واحدهای تولیدی از توجیه پذیر ی آنچنانی برخوار نمی باشند . 3. عدم استراتژی استانی : عدم استراتژی تولید در استان باتوجه به استراتژی کشور و با در نظر گرفتن مزیتهای نسبی منطقه از لحاظ توان بالقوه و بالفعل و موقعیت جغرافیائی منطقه: سند چشم اندازی که بر اساس مزیتهای نسبی و موفعیت جغرافیائی و لحاظ قراردادن توان بالقوه و بالفعل استان واستراتژی های کشورهای همجوار تدوین شده باشد بنظر می رسد برای استان تهیه و تدوین نشده است معدن نیز از این امرمستثنی نبوده است .

21. 4. اجرای سلیقه قوانین و آئین نامه های اجرائی در رابطه با تولید: متأسفانه بدلیل بخشی نگری توسط ارگانهایی که بنحوی با تولید سروکاردارند ، تولید کننده هاکه معدن نیز بخشی از آن بوده با مشکل مواجه هستند . درمواردی دستگاه اجرائی قوانین را به نفع خود تعبیر وتفسیر نموده درجهت وحتی با صورتجلسات داخلی که مغایر با قانون بوده برای تولید خصوصا" معدن مشکلاتی ایجاد مینمایند که اغلب به تعطیلی واحد و کشاندن بهره بردار به دادگاه منجر میشود . بارزترین مشکل استان در بخش معدن منابع طبیعی وآبخیزداری می باشد . بعنوان مثال براساس مجموعه قوانین منابع طبیعی( جنگلها، مراتع ، بیشه های طبیعی بیابانی ، کویری) تهیه و تدوین دفتر حقوقی و بازرسی سازمان جنگلها ومراتع کشور به شماره 28آ/3129 KMH– 55044/346 -1379 از ص 647لغایت 625 از قانون مصوب 1377 درماده 24 ، 25 ، 26 تکلیف منابع طبیعی و آبخیزداری را درخصوص مواد معدنی و نوع این مواد را بطور صریح و روشن مشخص کرده است . بطوریکه درص 207 ماده 5 اهمیت بخش معدن را نشان داده بطوریکه صراحتا" دراین ماده قید شده پروانه چرا را به جای دیگری منتقل خواهد شد و نحوه حقوق دریافتی را درماده 6 ص 207 برای بازسازی مشخص کرده است. درصورتی که در این استان با صورتجلسه داخلی معادن را جریمه و بهره بردار را به دادگاه معرفی مینمایند که خوشبختانه بدلیل نبود توجیه قانونی این صورتجلسه دادگاه حکم براعت و آزادی را برای چندین مورد را صادر نموده است ولی در عرض این مدت معدن تعطیل بوده است .

22. 5.کمبود نظارت عالیه دراستان: عدم نظارت و هماهنگی بین دستگاههای اجرائی در رابطه با تولید: متاسفانه بین دستگاههای اجرائی استان در تفکر ونگرش یکسانی دررابطه با تولید و در کنار آن معدن وجود ندارد . بعنوان مثال می توان اختلاف نگرش سازمان صنعت ،معدن وتجارت با منابع طبیعی و آبخیزداری و یا اداره کار و اموراجتماعی وحتی گمرک را نام برد. این عملکرد مؤید عدم نظارت عالیه از سوی متولی هماهنگ کننده یعنی استانداری می باشد که دراین مواقع بایدحکمیت کند . 6- خود دستگاه اجرائی : متآسفانه درمواقعی رفتار و عملکرد خود دستگاه متولی بخش معدن منجر به رکود و یکی از عوامل بازدارنده می شود . بهترین مثال برای این مطلب ارزشی که خود دستگاه بر پروانه بهره برداری قائل میشود است .پروانه ایکه توسط گزارش یک کارشناس لغو می شود دیگر چطور بعنوان وثیقه بانکی تلقی شود . یا رفتار نظام مهندسی معدن درمقابل بهره بردار . درقانون وفلسفه تشکیل این نظام بر حفظ حقوق و سرمایه بهره بردار و ماده معدنی بوده است در صورتیکه عملکرد غیر از این می باشد .

23. اهم پیشنهادات : • تدوین ابلاغ استراتژی بخش معدن و جهت گیری آن با توجه به پتانسیلهای استان ولحاظ قراردادن استراتژی کشورهای همجوار . • تدوین استراتژی مشخص ومدون برای استان با توجه با چشم انداز حداقل بیست ساله کشور وبا درنظر گرفتن مزیتهای نسبی منطقه و پتانسیل های بالقوه وبالفعل ولحاظ قراردادن استراتژی معدن . بطوریکه این جهت گیری برای کلیه مسئولین فعلی وآینده قابل اجرابوده وبا تغیر دولتها تغیر نکند . • سوق دادن اعتبارات عمرانی ملی واستانی برای ایجاد زیر ساخت های لازم برای صادرات محصولات استان به کشور های همجوار .از قبیل راه وپایانه وغیره . • تدوین مقررات خاص گمرکی وغیره ،دراز مدت وقابل اجراء درجهت ایجاد تسهیل برای صادرات تولیدات داخلی استان (باتوجه به مرزی بودن ).پرهیز از دستورالعملهای بدون کارشناسی وموءقتی وبطور کلی فل بداهه درکلیه ارگانهائیکه بخوی که با تولید سروکاردارند . • بطوریکه درقانون معادن نیز تأکید شده وجزوء وظایف حکومتی بوده شناخت تا مرحله امکان سنجی پتانسیلهای بالقوه بخش معدن درچارچوب نقشه های 1:20000 زمین شناسی اقتصادی با اولویت بندی بصورت طرحهای عمرانی وملی.

24. درچاچوب تفاهم نامه های با مشارکت بخش خصوصی (تشکلها وغیره ) با کشور های همجوار جهت همکاری درایجاد واحدهای تولیدی با توجه به امکانات وپناسیل موجود طرفین . • ایجاد مناطق آزاد اقتصادی جهت احداث واحدهای تولیدی با توجه به پتانسیلهای منطقه وکشورهای همجوار. • ایجاد مشوق های خاص جهت جلب سرمایه گذاری درمنطقه .از قبیل معافیت مالیاتی ، معافیت گمرکی ورودماشین آلات برای واحدهای تولیدی ، امکانات زیر بنائی آب ، برق ،گاز ،زمین وغیره • از همه مهمترهمسووهفکرکردن کلیه دستگاهی اجرای وخدمات رسان(ازقبیل کاروامور اجتماعی ، بیمه ، منابع طبیعی ومحیط زیست وگمرک وبانکها......) دراستان درراستای کمک به تولید باکفیت با قیمت تمام شده پائینتر جهت صادرات . بطورکلی تولید را مقدس وکمک به تولید کننده واقعی را وظیفه قلمدادنمایند. • نظارت وپیگیری عالیترین مقام استان یعنی استانداردرجهت تحقق اهداف تدوین شده .