Szczepienia ochronne w praktyce lekarzy sprawujących opiekę profilaktyczną nad pracownikami

1. Szczepienia ochronne w praktyce lekarzy sprawujących opiekę profilaktyczną nad pracownikami 1

2. Drogi i mechanizmy szerzenia się zakażenia • droga pokarmowa (zakażenia fekalno-oralne, przez wodę i żywność, przenoszone rękoma), • droga powietrzna (zakażenia kropelkowe, pyłowe, przez aerozol), • droga związana z naruszeniem ciągłości tkanek, • droga zakażenia przez nosicieli (wektory), • droga kontaktowa

3. Profilaktyka chorób zakaźnych 1796r. – Edward Jenner – szczepionka przeciw ospie prawdziwej 1881r. – Ludwik Pasteur – szczepionka przeciw wąglikowi 1885 – Ludwik Pasteur – szczepionka przeciw wściekliźnie 1890 – Behring – uodpornienie bierne – antytoksyna błonicza 3

4. Inne szczepionki 1895r. – przeciw dżumie 1896r. – przeciw cholerze i dżumowi brzusznemu 1921r. – przeciw gruźlicy BCG 1923r. – przeciw błonicy 1926r. – przeciw krztuścowi 1927r. – przeciw tężcowi 1937r. – przeciw durowi wysypkowemu, żółtej gorączce 1941r. – przeciw grypie 1954r., 1959r, - przeciw poliomyelitis 1959r. – przeciw odrze 1967r. – przeciw śwince 1981r. – przeciw różyczce, wietrznej ospie, WZW B 1993r. – przeciw WZW A 4

5. Zgony spowodowane chorobami zakaźnymi Lata międzywojenne – 20% zgonów Lata 90-te XX wieku - < 1% zgonów 5

6. Obowiązki pracodawcy • Pracodawca w celu ochrony pracowników przed zagrożeniami spowodowanymi przez szkodliwy czynnik biologiczny jest obowiązany do stosowania wszelkich dostępnych środków eliminujących narażenie lub ograniczających stopień tego narażenia • Obowiązkiem pracodawcy lub zlecającego wykonanie prac jest poinformowanie pracowników lub osoby mające wykonywać pracę, narażonych na działanie biologicznych czynników chorobotwórczych, przed podjęciem czynności zawodowych o rodzaju zalecanego szczepienia ochronnego wymaganego przy wykonywaniu czynności zawodowych

7. Akty prawne regulujące zagadnienia szczepień ochronnych 7 Ustawa z dnia 5 grudnia 2008r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz.U.2008.234.1570 z późn. zm.) Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy (tekst jednolity: Dz.U.2004.125.1317 z późn. zm.) Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 18 sierpnia 2011 r. w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych (Dz.U. 2011.182.1086) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 stycznia 2012 r. w sprawie wykazu rodzajów czynności zawodowych oraz zalecanych szczepień ochronnych wymaganych u pracowników, funkcjonariuszy, żołnierzy lub podwładnych podejmujących pracę, zatrudnionych lub wyznaczonych do wykonywania tych czynności (Dz.U. 2012.40)

8. Program szczepień ochronnych ze szczegółowym schematem stosowania poszczególnych szczepionek oraz wskazaniami do szczepień obowiązkowych i zalecanych, podaje Główny Inspektor Sanitarny w formie komunikatu publikowanego do końca I kwartału każdego roku (Program Szczepień Ochronnych na rok 2013 – Załącznik do Komunikatu Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 29 października 2012 r. (poz. 78)) 8

9. Zadania służby medycyny pracy Służba medycyny pracy jest właściwa do realizowania zadań z zakresu: sprawowania profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracującymi, w szczególności przez: wykonywanie szczepień ochronnych, niezbędnych w związku z wykonywaną pracą

10. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 stycznia 2012r. w sprawie wykazu rodzajów czynności zawodowych oraz zalecanych szczepień ochronnych wymaganych u pracowników, funkcjonariuszy, żołnierzy lub podwładnych podejmujących pracę, zatrudnionych lub wyznaczonych do wykonywania tych czynności Interpretacja słowa „wymaganego” • czy podjęcie pracy jest uzależnione od bezwzględnego poddania się odpowiednim szczepieniom?

11. Zalecane szczepienia wymagane u pracowników • Zapewnienie dostępności do szczepionki • Pokrycie kosztów jej zakupu przez pracodawcę • Pokrycie kosztów wykonania szczepienia przez pracodawcę • Decyzja o poddaniu się szczepieniu powinna należeć do pracownika

12. Rola lekarza służby medycyny pracy • Poinformowanie pracodawcy o dostępności szczepionki przeciwko drobnoustrojom, na zakażenie którymi narażeni są pracownicy oraz o zasadności jej użycia • Wyjaśnienie pracownikom istotności szczepienia oraz jego roli ochronnej • Poinformowanie pracowników o konsekwencjach wynikających z nabycia choroby w przypadku niepoddania się szczepieniu • Przedstawienie pracownikom informacji o potencjalnych powikłaniach poszczepiennych

13. Rola lekarza służby medycyny pracy • Wywiad przeprowadzony przez lekarza bądź wykonanie w niektórych przypadkach odpowiednich badań laboratoryjnych pomoże wykluczyć te osoby, które mają już odporność na daną chorobę (nabytą naturalnie bądź wskutek uprzednich szczepień) i nie wymagają podania szczepionki • W przypadku odmowy poddania się szczepieniu przez pracownika, fakt ten wraz z podaniem przyczyny powinien być odnotowany w dokumentacji medycznej. Warto też poprosić pracownika o pisemne oświadczenie odmowy poddania się zaproponowanemu przez lekarza szczepieniu.

14. Kwalifikacje do wykonywania szczepień • Szczepienia ochronne przeprowadzają lekarze lub felczerzy, pielęgniarki, położne i higienistki szkolne, którzy odbyli w ramach doskonalenia zawodowego specjalistyczny kurs w tym zakresie i uzyskały dokument potwierdzający ukończenie tego kursu bądź szkolenia lub uzyskały specjalizację w dziedzinie, w przypadku której ramowy program kształcenia podyplomowego obejmował problematykę szczepień ochronnych na podstawie przepisów o zawodach lekarza i lekarza dentysty oraz przepisów o zawodach pielęgniarki i położnej • Do dnia 31.12.2015 szczepienia mogą wykonywać ww. osoby, nieposiadający wspomnianych kwalifikacji, o ile posiadają 2,5-letnią praktykę w zakresie przeprowadzania szczepień ochronnych

15. Zalecane szczepienia w poszczególnych grupach pracowniczych

17. Szczepienie p/WZW typu A: • Zawiera unieczynnione wirusy A • Szczepienie podstawowe – 2 dawki w odstępie 6-12 miesięcy • Dawek przypominających nie stosuje się • Zalecane szczególnie młodszym pracownikom • Można rozważyć przed szczepieniem oznaczenie przeciwciał anty-HAV w klasie IgG • Poziom zabezpieczający przeciwciał >15-20 mIU/ml

18. Szczepionki p/ WZW A Zawierają drobnoustroje inaktywowane: • HAVRIX ADULT > 18 r.ż. HAVRIX 720 JUNIOR >1 r.ż do 18r.ż. (GSK) • 2 dawki w odstępie 6- 12 miesięcy • VAQTA 50 > 17 r.ż. VAQTA 25 > 2 r.ż. do 17 r.ż. (MSD) • 2 dawki • AVAXIM 160V > 2 r.ż. (Sanofi Pasteur) • 2 dawki

19. Szczepionki skojarzonep/ WZW A i WZW B • TWINRIX ADULT ( GSK )> 16 r.ż. Schemat szczepienia 0- 1- 6 mies.

23. Szczepienie p/ błonicy, tężcowi i krztuścowi s.c. lub i.m. • Szczepionka DTP podawana trzykrotnie w odstępach 6 tygodni w 1 roku życia (szczepienie pierwotne) oraz jeden raz w 2 roku życia (szczepienie uzupełniające) • Sposób podania i schemat dawkowania wedle wskazań producenta lub zaleceń lekarskich • Jako dawka przypominająca u osób zaszczepionych w dzieciństwie - szczepionka poliwalentna przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi ze zmniejszoną zawartością komponentów błoniczego i krztuścowego zawierająca acelularny komponent krztuścowy (dTap) – co 10 lat

24. Szczepienie p/ błonicy, tężcowi i krztuścowi • Boostrix (GSK) • Boostrix Polio (GSK) • Adacel (Sanofi Pasteur)

25. Szczepienie p/ durowi brzusznemu • Szczepionką monowalentną (Ty) lub skojarzoną ze szczepionką p/tężcowi (TyT). • Ze wskazań indywidualnych. • W zależności od sytuacji epidemiologicznej- rozporządzenie Ministra Zdrowia lub wojewodów • Typhim Vi (Sanofi Pasteur) w przypadku narażenia – podawanie co 3 lata

26. Szczepienie p/ tężcowi • podskórnie szczepionką monowalentną lub skojarzoną z antygenami innych drobnoustrojów • u osób uprzednio zaszczepionych w ramach szczepień obowiązkowych – dawki przypominające co 10 lat • w ramach profilaktyki poekspozycyjnej – w zależności od czasu jaki upłynął od cyklu podstawowego szczepienia czy podania ostatniej dawki przypominającej szczepionki

28. Szczepienie p/wściekliźnie i.m. lub s.c. • Ze wskazań indywidualnych • Zalecane jest osobom wyjeżdżającym do rejonów endemicznego występowania zachorowań na wściekliznę • Osoby podejrzane o zakażenie wirusem wścieklizny • Kwalifikację do szczepienia przeprowadza specjalistyczna Poradnia Chorób Zakaźnych

29. Szczepienie p/ wściekliźnie Profilaktyczne, przednarażeniowe, PEP- pre- exposure prophylaxis, w odróżnieniu od PET- post- exposure treatment. Szczepionka przygotowana na hodowlach komórkowych, zawierająca inaktywowany wirus, bezpieczna, wysoce immunogenna, zalecana przez WHO

30. Szczepienie p/ wściekliźnie domięśniowo lub podskórnie w ramach profilaktyki poekspozycyjnej – 5 dawek szczepionki (0, 3, 7, 14, 30 doba) w ramach szczepienia przedekspozycyjnego – 3 dawki (0, 7, 28 doba); po 12 miesiącach 1 dawka uzupełniająca; dawka przypominająca - 1 dawka 5 lat po zakończeniu szczepienia podstawowego (kolejne dawki co 5 lat lub z częstotliwością uzależnioną od miana przeciwciał)

31. Szczepienie p/ wściekliźnie W Polsce zarejestrowane: Verorab- przygotowana na komórkach Vero (Sanofi Pasteur)

32. SZCZEPIENIA PRZECIW WŚCIEKLIŹNIE (POEKSPOZYCYJNE)

33. SZCZEPIENIA PRZECIW WŚCIEKLIŹNIE (POEKSPOZYCYJNE)

35. Szczepienie p/ kleszczowemu zapaleniu mózgu • Szczepienie najkorzystniej rozpocząć zimą lub wiosną, tak by dwie dawki szczepionki podać przed sezonem aktywności kleszczy • Podanie domięśniowe, schemat trzydawkowy (II dawka – 1-3 miesięcy po pierwszej dawce, dawka uzupełniająca – 5-12 miesięcy po II dawce); dawka przypominająca – 3 lata od zakończenia szczepienia podstawowego; kolejne dawki przypominające co 3-5 lat • Dawki przypominające u osób > 50 r.ż. co 3 lata

36. Szczepienie p/ kleszczowemu zapaleniu mózgu Szczepionki zawierają inaktywowane wirusy • FSME- Immun (Baxter) • Encepur (Chiron Behring)

38. Szczepienie p/ żółtej gorączce Dla wyjeżdżających za granicę, wg wymogów kraju docelowego, zgodnie z zaleceniami Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych. Dotyczy w szczególności krajów Afryki oraz Ameryki Południowej. Nie szczepić uczulonych na białko kurze

39. Szczepienie p/żółtej gorączce • Stamaril (Sanofi Pasteur) • szczepionka przeznaczona do czynnego uodporniania, zawierająca zdolnego do replikacji, atenuowanego wirusa żółtej febry szczepu 17 Dakar • domięśniowo lub podskórnie, dawka jednorazowa; dawki przypominające – co 10 lat • szczepienia są wykonywane w punktach szczepień, które uzyskały stosowne rekomendacje

41. Obowiązkowe szczepienia ochronne Obowiązkowe szczepienie przeciw HBV • uczniowie uczelni medycznych lub innych uczelni, prowadzących kształcenie na kierunkach medycznych, którzy nie byli szczepieni przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu B, • studenci uczelni medycznych lub innych uczelni, prowadzących kształcenie na kierunkach medycznych, którzy nie byli szczepieni przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu B, • osoby wykonujące zawód medyczny narażone na zakażenie, które nie były szczepione przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu B

42. Szczepienia p/ WZW typu B:Kalendarz szczepień 2013 42 Szczepień przypominających u osób zdrowych nie przewiduje się. Nie należy szczepić osób uprzednio zaszczepionych podstawowo przeciw WZW typu B Dawki przypominające dla przewlekle chorych (dializowani, niedobory odporności), kiedy anty-HBs< 10 j.m./l. Ocena stężenia anty-HBs u osób przewlekle chorych nie jest finansowana z budżetu ministra właściwego do spraw zdrowia. Osobom z grup ryzyka zakażenia zaleca się określenie stężenia przeciwciał poszczepiennych nie wcześniej niż 4 tygodnie po trzeciej dawce szczepionki w celu określenia odpowiedzi poszczepiennej Niedopuszczalne jest odmawianie wykonania zabiegu medycznego związanego z naruszeniem ciągłości tkanek w przypadku braku szczepienia przeciw WZW typu B

43. Kwalifikacja do szczepień przeciw HBV

44. Kwalifikacja do szczepień przeciw HBV

45. Kwalifikacja do szczepień przeciw HBV * 1. badany może być w fazie zdrowienia po ostrym WZW B 2. może być uodporniony, ale testy są zbyt mało czułe, by wykryć bardzo małe stężenia anty-HBs 3. może być podatny na zakażenie, a dodatni wynik anty-HBc jest wynikiem fałszywie dodatnim 4. może przechodzić przewlekłe WZW B z nieoznaczalnym poziomem HBsAg

46. Szczepionki p/ WZW B: Zarejestrowane w Polsce- II generacja, rekombinowane: • Engerix B 20 µg , > 15 r.ż. (GSK) • HB-Vax PRO, > 20 r.ż. (MSD) • EUVAX B 1,0 ml > 15 r.ż. (LG Life Sciences) • Hepavax Gene TF 20 µg, > 15 r.ż. (Berna Biotech/BIOMED)

47. Rekomendowane szczepienia ochronne dla pracowników służby zdrowia • Szczepienie przeciwko GRYPIE • corocznie • Szczepienie przeciwko KRZTUŚCOWI • w niektórych krajach, szczególnie pracujących z dziećmi poniżej 12 miesiąca życia • Szczepienie przeciwko ODRZE, ŚWINCE, RÓŻYCZCE • u pracowników medycznych, u których brak jest serologicznych dowodów odporności czy dowodów na poddanie się szczepieniu w przeszłości • Szczepienie przeciwko OSPIE WIETRZNEJ • u pracowników medycznych, u których brak jest serologicznych dowodów odporności czy dowodów na poddanie się szczepieniu w przeszłości • Szczepienie przeciwko ZAKAŻENIOM WYWOŁANYM PRZEZ NEISSERIA MENINGITIDIS • dla mikrobiologów stale eksponowanych podczas hodowli N. meningitidis

48. Szczepienie p/ospie wietrznej Dla osób, które nie chorowały na ospę wietrzną i nie zostały wcześniej zaszczepione w ramach szczepień obowiązkowych albo zalecanych, Dla kobiet planujących zajście w ciążę, które nie chorowały wcześniej na ospę wietrzną. Przeciwwskazania: leczenie immunosupresyjne, ciąża oraz okres przynajmniej 3 miesięcy przed planowaną ciążą

49. Szczepienie p/ospie wietrznej Żywa, atenuowana szczepionka Varilrix (GSK) domięśniowo lub podskórnie; 2 dawki w odstępie 6 tygodni Szczepienie poekspozycyjne – wykonane w ciągu 72 godzin od ekspozycji na wirusa

50. Szczepienie przeciw odrze, śwince i różyczce Zalecane u młodych kobiet, zwłaszcza pracujących w środowiskach dziecięcych (przedszkola, szkoły, szpitale, przychodnie); dla zapobiegania różyczce wrodzonej szczególnie nieszczepionym w 13 roku życia lub jeżeli od szczepienia podstawowego w 13 roku życia minęło więcej niż 10 lat szczepienie przypominające