PRAVNE TEKOVINE EVROPSKE UNIJE

1. PRAVNE TEKOVINE EVROPSKE UNIJE

2. Pravo Evropske unije • Pravo koje se stvaralo u okvirima Evropskih zajednica (ranije Evropske ekonomske zajednice, Evropske zajednice za ugalj i čelik i Evropske zajednice za atomsku energiju) je dugo vremena nazivano »pravo Evropskih zajednica« U poslednje vrijeme, a naročito poslije stupanja na snagu Ugovora iz Mastrihta 1993. godine kojim je osnovana Evropska unija, ovo pravo se naziva i »pravo Evropske unije« ili »evropsko pravo«, odnosno »pravne tekovine Evropske unije« (eng. EU Law, nem. Europearecht, fr. Acquis communautaire).

3. Ugovorom o Evropskoj uniji predviđeno je postojanje Evropske unije kao »krovne strukture« koja počiva na tri stuba. Prvi ili osnovni stub činile su Evropske zajednice. Drugi stub činila je saradnja u oblasti spoljne i bezbjednosne politike, dok je treći stub činila policijska i pravosudna saradnja u krivičnim stvarima.

4. Ugovorom iz Lisabona (iz 2007, stupio na snagu 2009. godine) prestaje da postoji ova podjela na tri stuba i pravo Evropskih zajednica i faktički postaje pravo Evropske unije

5. Pravne tekovine Evropske unije ili acquis communautaire • NačelaipolitičkeciljeveUgovora o osnivanju; • Zakonodavstvokoje je donijetoradiprimjeneUgovoraipraksuSudapravde; • Deklaracijeirezolucije EU; • Mjerekoje se odnosenazajedničkuspoljnuibezbjednosnupolitiku; • Mjerekoje se odnosenapravosuđeiunutrašnjeposlove; • MeđunarodnesporazumekojisuzaključileZajednicaidržavečlaniceizmeđusebe u nadležnostiEvropskeunije.

6. Izvori prava Evropske unije • Pravo Evropske unije sastoji se iz skupa propisa, koji se obično dijeli u dvije grupe: primarne i sekundarne. • Primarne izvore stvaraju države članice EU i sama Evropska unija. Države članice to čine prilikom uređivanja međusobnih odnosa, a EU kao subjekat međunarodnog prava zaključivanjem sporazuma sa trećim državama i međunarodnim organizacijama. U odnosu na sekundarne izvore, primarno pravo ima prednost

7. Primarne izvore ili primarno pravo čine: • Osnivački ugovori; • Opšta pravna načela; • Međunarodni sporazumi • Sporazumi (konvencije) između država članica EU.

8. Primarnim izvorima se uređuje tzv. vertikalna i horizontalna podjela vlasti. Može se reći da primarni izvori čine ustavno pravo EU. Prema prirodi pravnih normi, u pitanju su uglavnom propisi ustavnog i upravnog prava

9. Osnivački ugovori Evropske zajednice i Evropska unija su, bez obzira na svoje osobenosti, osnovane kao i ostale međunarodne organizacije - posebnim međunarodnim ugovorima, koji se uobičajeno nazivaju Osnivački ugovori. Osnivačkim ugovorima su uređena osnovna pitanja nastanka i rada ovih zajednica i u tom smislu, uspostavljen je svojevrstan ustavni okvir njihovog postojanja.

10. Opštapravnanačela • Pod opštim pravnim načelima se podrazumijevaju pravila koja održavaju osnovne pojmove prava i pravde koje mora poštovati svaki pravni sistem. Glavnu polaznu tačku pri određivanju opštih pravnih načela predstavljaju načela koja su zajednička za pravne poretke država članica. Načela se primjenjuju prilikom primjene prava EU u popunjavanju pravnih praznina i prilikom utvrđivanja pravog značenja nejasnih odredbi pozitivnog prava EU. Sud pravde EU je upravo koristeći ova načela ne samo tumačio pozitivno pravo EU, već ga je i stvarao ili usmjeravao njegov razvoj

11. Pored opštih načela iz međunarodnog prava, kao što je načelo garantovanja osnovnih prava, u pravu EU se primjenjuju zahvaljući, prije svega, stvaralačkom radu Suda pravde EU, i neka posebna načela: načelo autonomije, načelo nadređenosti prava EU, načelo neposredne primjene, načelo neposrednog dejstva, načelo proporcionalnosti, zaštita opravdanih očekivaja, načelo odgovornosti države članice zbog povrede prava EU i dr.

12. Načeloautonomijeevropskihpropisaznačidaće se evropskipropisiprimjenjivatijednako u cijelojUniji; • Načelonadređenosti (supremacije) prava EU značida u slučajusukobaodredabaprava EU iodredabanacionalnogprava, prvenstvoprimjeneimajuodredbeprava EU; • Načelosupsidijarnostiznačida u izvršenjusvojihnadležnostiUnijamožedjelovatisamoako se ciljevipredloženihaktivnosti ne mogu u dovoljnojmjeriostvaritimjeramadržavačlanica; • NačeloproporcionalnostiznačidasvakaaktivnostUnijenećeićiizvanonogšto je potrebnoda se postignuciljeviutvrđeniUgovorom; • Načelosolidarnostiznačidadržavečlanicemorajuraditizajedno u interesuUnije.

13. Sekundarniizvoriprava EU Sekundarniizvoriprava EU supropisiopšteprimjenekojesurazvileinstitucije EU u okviruovlašćenjakojasuimpovjerenaOsnivačkimugovorima. Sekundarnozakonodavstvo je ništavnoako je u suprotnostisaosnivačkimugovorima. • Sekundarneizvorepravačine: • Uredbe/ regulative, • Direktive, • Odluke, • Preporuke, i • MišljenjaEvropskeunije.

14. Uredbe / Regulative (fr. »reglements«, eng. »regulations«, njem. »Verordnungen«) • Odcjelokupnogzakonodavstva EU, uredbenajvišeprodiru u pravnisistemdržavačlanicaiautomatskipostajunjegovsastavnidio. • Uredbaimaopštuprimjenu, ineposredno se primjenjuje u državamačlanicama, poputzakonakojidonosinacionalnaskupština. • Uredbevaženateritorijisvihdržavačlanicanezavisnoodčinjenicedalisusveglasalezadatuuredbu. Državečlanicenijesuovlašćenedaprimjenjujuuredbesamodjelimičnoilidabirajukojićediouredbeprimjenjivati a koji ne. Članicama je takođezabranjenodapotvrđujuuredbeilinjihovovaženje. One ne smijudonosti nova pravila, nitidozvolitineprimenjivanjeuredbe.

15. Postoje dvije vrste uredbi u odnosu na njihovu primjenu u državama članicama: • Uredba koja automatski postaje dio pravnog sistema države članice, bez potrebe uvođenja dodatnih mjera; • Uredba koja detaljno postavlja ciljeve koje treba postići, ali nalaže članicama da donesu svoje pravne akte kako bi se osigurala potpuna primjena uredbe (slučaj: 72/85 Komisija protiv Holandije).

16. Uredbe EU će imati neposrednu primjenu u Crnoj Gori kada ona postane punopravni član EU

17. Direktive (fr. »directives«, eng. »directives«, nem. »Richtlinie«) • Premačlanu 249 (2) Ugovora o osnivanju EZ direktivaopisujeciljkoji je obavezanzadržavečlaniceirokzanjegovopostizanje (uvođenjeodređenezabrane, promjenastandardai sl.), ali je u nadležnostidržavadaodaberuoblikinačinpostizanja tog cilja.Državečlaniceimajusloboduizboranajpovoljnijegnačinaprimjene (proceduralnadiskrecija) isloboduizborasadržine (materijalnadiskrecija). Zarazlikuoduredbi, direktive u pravnisistemmorauvestidomaćinadležni organ (sprovode se krozdomaćepropise).

18. Direktiva je, uz uredbu, najvažniji pravi instrument EU. Ona predstavlja kompromis između potrebe za ujednačenim zakonodavstvom i potrebe da se zadrži što veća moguća raznolikost pravnih sistema država članica

19. Direktive po pravilu nemaju neposrednu primjenu (potrebno ih je prenijeti u domaći pravni sistem), ali pod određenim uslovima imaju neposredno dejstvo (pojedinac se može pozvati na njih pred domaćim sudovima). Ti uslovi su sljedeći:

20. Država članica nije uvela direktivu u propisanom roku, • Odredbe direktive su dovoljno jasne, neuslovljene i precizne, • Direktiva daje prava državljanima države članice.

21. Odluke (fr. »decisions«, eng. »decisions«, njem. »Entscheidungen«) • Odluke su pojedinačni administrativni akti koji obavezuju samo one kojima su upućene, nakon što su im saopštene. Mogu biti upućeni državama, pravnim i fizičkim licima. Budući da u potpunosti obavezuju, odluke mogu imati neposredno dejstvo na one kojima su upućeni. Odluke Komisije i Savjeta u kojima se utvrđuje novčana obaveza licima, osim državama, predstavljaju izvršne odluke

22. Prema pravnom dejstvu, odluke se mogu podijeliti na izvršne, upravne i kvazi sudske

23. Preporuke i mišljenja (fr. »recommandations, avis«, eng. »recommendations, opinions«, njem. »empfehlungen«) • Preporuke i mišljenja spadaju u grupu pravno neobavezujućih akata i po tome se suštinski razlikuju od prethodnih akata. Preporuke i mišljenja ne predstavljaju pravne akte u užem smislu riječi, već prije »korisne smjernice«.

24. PresudeSudapravdeEvropskeunije • Presuda Suda pravde EU imaju veliki značaj za tumačenje prava EU i njegovo preciziranje, kao i za uspostavljanje pravnih principa. Značaj pojedinih sudskih presuda je veliki u toj mjeri da je odredio smjer razvoja pravnog sistema Evropske unije. Sud ima najvišu vlast u svim pitanjima koja se tiču evropskog prava

25. Presuda objašnjava kako se odredbe primjenjuju i kako ih domaće zakonodavstvo mora tumačiti

26. Institucije EU • Savjet Evropske unije ili Savjet ministara Evropske unije je glavni organ za donošenje odluka u Evropskoj uniji. Okuplja predstavnike zemalja članica na ministarskom nivou. U zavisnosti od dnevnog reda, Savjet se sastaje u različitom sastavu: inostrani poslovi, finansije, obrazovanje, telekomunikacije itd.

27. Savjet je nadležan da: • -usvaja zakone, i često ima zakonodavnu nadležnost zajedno sa Evropskim parlamentom; • -koordinira ekonomskim smjerovima zemalja članica; • -zaključuje, u ime EU, međunarodne ugovore sa državama ili međunarodnim organizacijama; • -usvaja budžet zajedno sa Parlamentom; • -donosi odluke potrebne za utvrđivanje i sprovođenje zajedničke međunarodne i bezbjednosne politike; • -koordinira saradnju sudova i policija zemalja članica. • Savjet Evropske unije ne treba miješati sa Evropskim savjetom, zasebnim organom Evropske unije, niti sa Savjetom Evrope, zasebnom pan-evropskom institucijom sa sjedištem u Strazburu, nezavisnom od EU.

28. Evropski savjet je sastanak predsjednika država ili predsjednika vlada država članica članica EU, ministara spoljnih poslova, kao i predsjednika Evropske komisije. Ministri spoljnih poslova i predsjednik Evropske komisije imaju samo savjetodavnu funkciju. Odluke Evropskog savjeta su obavezujuće za institucije Evropske unije. Savjet određuje politički smjer EU

29. Evropska komisija je izvršni organ Evropske unije, svojevrsna Vlada Evropske unije. Uz Evropski parlament i Savjet Evropske unije predstavlja jednu od tri glavne institucije koje upravljaju Unijom.

30. Komisija je izvršni organ institucionalnog sistema Unije: • -Ima pravo da predlaže propise i potom ih predstavi Parlamentu i Savjetu; • -Kao Unijino izvršno tijelo, odgovorno je za implementiranje evropskog zakonodavstva (direktive, uredbe, odluke), budžeta i programa usvojenih od strane Parlamenta i Savjeta; • -Zajedno sa Sudom pravde, vodi računa da se propisi Unije pravilno primjenjuju; • -Predstavlja Uniju na međunarodnoj sceni i pregovara oko međunarodnih ugovora.

31. Evropski parlament vrši tri bitne funkcije: zakonodavnu, nadzor nad Evropskom komisijom i usvajanje budžeta EU. Sjedište Parlamenta je u Strazburu. Lisabonskim ugovorom osnažena je uloga Evropskog parlamenta, koji može, gotovo ravnopravno sa Ministarskim savjetom, usvajati pravne propise, a istovremeno osnažena uloga Parlamenta u kontroli nacionalnih parlamenata zemalja EU

32. Evropski parlament, čije zastupnike direktno biraju građani Evropske unije, dobio je nova ovlašćenja u području evropskog zakonodavstva, budžeta i međunarodnih sporazuma. To se posebno odnosi na veći broj odluka koje se donose postupkom zajedničkog odlučivanja u stvaranju politika, što će osigurati ravnopravnost Evropskog parlamenta i Savjeta, koji predstavlja zemlje članice, po pitanju velike većine evropskog zakonodavstva