Madde Kullanımı ve Bağımlılığı

1. Madde Kullanımı ve Bağımlılığı MEB-MADDE BAĞIMLILIĞI İLE MÜCADELE EĞİTİM SEMİNERİ

2. MADDE BAĞIMLILIĞI • İnsanlığı etkileyen en önemli sorunlardan biri haline gelen madde kullanımı ve bağımlılığının geçmişi insanlık tarihi kadar eskidir.

3. MADDE BAĞIMLILIĞI? Bir maddenin belirgin bir etkiyi elde etmek için alınması sürecinde ortaya çıkan bedensel, ruhsal ya da sosyal sorunlara rağmen madde alımının devam etmesi, bırakma isteğine rağmen bırakılamaması, aynı etkiyi elde edebilmek için giderek madde miktarının arttırılması ve maddeyi alma isteğinin durdurulamaması durumudur.

4. Maddenin zararlı (kötüye) kullanımı Kişinin kendine, hayatına, ailesine ve çevresine zarar verecek tarzda madde kullanmasıdır. Okul başarısızlığı,ailesel sorunlar, fiziksel problemlerin ortaya çıkması, yasal sorunlar vb.

5. MADDE BAĞIMLILIĞI TANI ÖLÇÜTLERİ • Maddeyi kullanmak için güçlü bir istek, • Maddeyi kullanma davranışını denetlemede güçlük, • Yoksunluk belirtileri, • Tolerans gelişimi, • Maddeyi elde etmek, kullanmak ve belirtilerini gizlemek için aşırı zaman ve çaba harcama, • Madde kullanımı sosyal, ruhsal, fiziksel sorunlara yol açsa da maddeyi almaya devam etme, Bu maddelerin 3 tanesinin olması kişiye bağımlı demek için yeterlidir.

6. Bağımlılık • Zararlı sonuçlarına rağmen kompulsif madde kullanımı • Kullanım üzerinde kontrol kaybı ile karakterizedir • Durmadan kullanmak değil, kullanmaya başlayınca duramamaktır.

7. Bağımlılık tıbbi bir hastalıktır. (biyo-psiko-sosyal) Bağımlılık kronik-tekrarlayıcı bir hastalıktır.

8. Bağımlılığı diğer hastalıklardan ayıran en önemli özellik, bağımlığın doyum (ve bazıları için keyif) vermesidir

9. Bağımlılık kalıcıdır ancak kullanım durdurulabilir • Bir nikotin bağımlısı sigara ve tütün ürünlerini bıraktıktan sonra da “remisyonda bir nikotin bağımlısı”dır

10. Diyabetli bir hasta diyetine çok dikkat etse ve kan şekeri hep normal sınırlarda seyretse, hiçbir şikayeti olmasa o kişi yine de “belirti vermeyen” bir diyabet hastasıdır. • Bağımlılar da bağımlı oldukları maddeyi kullanmayı kalıcı olarak bırakıp onun bütün olumsuz etkilerinden kurtulabilirler. Ancak eski hallerine dönmek istemiyorlarsa hiçbir zaman tekrar sosyal kullanıcı olmayı denememelidirler

11. BEYİN NASIL BAĞIMLI HALE GELİR?

12. Ödül Yolu (Reward Pathway) Yaşamamız ve neslimizin devamı için gerekli temel işlevleri yapmamız için dürtü-motivasyon verir.

13. Ödül Yolu (Reward Pathway)

14. Doğal Ödüller • Yiyecek • Su • Seks Bunları istediğimiz, zevk aldığımız için yaparız

15. Bağımlılık yapıcı maddelerin bu sistemle ilgisi ne? • Bütün maddeler beyindeki bu merkezi doğrudan ya da dolaylı uyarır. • Böylece hayatın devamı için gerekli olan pekiştirmeyi kullanırlar • Ör: Eroin ve kokain kullanıcıları intoksikasyonu cinsel orgazma benzetirler • Ör: Kokain bağımlısı kobaylar onu yiyecek ve suya tercih ederler

16. Süreç şöyle işliyor: • Su içme, yemek yeme gibi hayatta kalma dürtüleri olan davranışlarlarla aynı beyin devrelerini harekete geçiriyorlar • Dopamin yükselmesine ve bağımlı kişinin ‘zevk’ ‘doyum’ hissetmesine yol açıyorlar • Daha sonra beyin bu hissettiği zevki hafızasında tutup tekrarlanmasını istiyor

17. İnsanların görme,koku alma, dokunma gibi çeşitli duyulardan zevk alabilmesi veya sevme, ödül alma, sınıf geçme, yarış kazanma gibi deneyimlerden yaşanan olumlu duygular beynin dopamin salgılamasına bağlıdır. Kendimizi sakin, mutlu hissediyoruz. Bir süre sonra salgılanan dopamin miktarı eski haline dönüyor ve biz olağan hayatımıza devam ediyoruz, yeni mutlu bir an yaşamayı bekliyoruz, çünkü beynimiz bunu hafızaya kaydediyor ve ona tekrar ulaşmak için gerekli hareketleri hatırlar ve tekrarlatır.

18. Bağımlılık yapan maddeler ilk kullanıldığında hızlı ve yüksek miktarda dopamin salgılanır: ‘ödül’ • Tekrarlayan kullanımlarda dopamin yine yükselir ama eski düzeylerine ulaşamaz • Bağımlılarda dopamin salınımı bozulur, kişi artık hiçbirşeyden zevk alamaz olur

19. Bir süre sonra madde kullanımı yemek yemekle aynı anlama geliyor • Daha sonra da bu maddelere ulaşıp kullanma isteği hayatta kalmak için gerçekten gerekli davranışların önüne geçiyor. Aile ,iş toplum gibi önceden değer taşıyan unsurlar bağımlılık karşısında önemini yitiriyor

20. BAĞIMLILIK İKİLEMİ ZARAR ZEVK

21. Bağımlılık Yapıcı Maddeler • Tütün/Sigara • Alkol • Esrar • Uçucu maddeler • Ekstazi • Eroin • Kokain • Halusinojenler • Sedatif ilaçlar • Kafein ve enerji içecekleri • Kumar (loto,iddia,at yarışları, internet oyunları vb.) • Diğer maddeler

23. Madde kullanım spektrumu • 1. Duygudurumda oluşan değişiklikleri öğrenme (deneysel kullanım) • 2. Duygudurumdaki dalgalanmaları arama (sosyal kullanım) • 3. Duygudurumda dalgalanma ile aşırı ilgilenme (operasyonel kullanım) • 4. Normal hissedebilmek için madde kullanma (bağımlı kullanım)

24. Deneysel kullanım

25. 1. Evre -Deneysel kullanım • Keşif evresi • İlk kullanılan madde çoğunlukla alkol • Etkilerin araştırılması ve denenmesi • Etkilerin denetim altına alındığının görülmesi arzusu • Korkulan yaşantıların araştırılması

26. KİŞİSEL ÖZELLİKLER • Bağımlılık için özel bir kişilik tipi ve biyolojik özellik belirlenmemiştir. • Kullanan herkes için bağımlılık riski eşittir.

27. HEDEF KİTLE GENÇLER NEDEN GENÇLER Gençlik; cesaretin çekingenliğe, serüven isteğinin durağanlığa üstün geldiği dönemdir.

28. İlgileri (Politikaya, Spora vb.) artmış, • Tepkileri sert, • Çabuk sevinir, çabuk üzülürler, • Gel, geç hevesleri var, • Başarılı olma istekleri var, • Karşılaştırmalardan hoşlanmazlar, • Dış görünüşe önem verirler, • Arkadaşlarının sözlerine ve davranışlarına önem verirler.

29. Bu nedenle madde satıcıları bir yetişkin aracılığı ile değil gençlere gençlerle ulaşmaya çalışır.

30. MADDE KULLANIMINA BAŞLAMA YAŞI • % 31 15 YAŞ ALTI • % 43 16-20 yaş • % 12 21-25 • % 6 26-30 • % 8 30 YAŞ ÜSTÜ

31. BAŞLAMA NEDENLERİ • merak" • Arkadaş baskısı • "problemlerini unutmak" • "kafa bulmayı istemek"

32. İlk kullandıkları maddeyi nasıl buldukları • genellikle grup içinde paylaştıklarını • Erkeklerin bazıları maddeyi (kendilerinden yaşça daha büyük ya da daha küçük) bir arkadaşlarının verdiğini, • Ergenler arasında madde kullanımında arkadaş baskısının etkileri

33. 2. Evre -Sosyal kullanım • Akranlarla birlikte kullanma • Duygudurumda oluşan değişikliği tekrar sağlama • Daha sık sarhoş olma • Alkol dışı maddelerin kullanımı • Birçok risk taşır

34. 3. Evre -Kötüye kullanım • Bağımlılık gelişmesi olasılığı artar • Anksiyete ve gerilimden kurtulma • Eğlenme için kullanma

35. Bağımlılık

36. 4. Evre -Bağımlılık • Kompülsif bir istek • “Normal” hissedebilmek için madde kullanma

38. Kullanımın yaygınlaşması • 2001-2004 yılları arasında • Esrar kullanımı %75.7 • Uçucu kullanımı %40.5 • Ekstazi kullanımı %287.5 • Eroin kullanımı %100 artmıştır

39. BİR ÇOK KİŞİ BAĞIMLI OLDUĞUNUN FARKINDA DEĞİLDİR. ***Kişi bağımlı olunan durumu hep inkar eder, kabul etmez, istediği zaman maddeyi bırakabileceğini düşünür. ***Kullanılan madde miktarı artar, önceden etki gösteren miktar aynı etkiyi göstermez duruma gelir. Bu durum bağımlılığın en önemli göstergelerindendir.

40. MADDENİN ÖZELLİKLERİ • Bir madde kullanıldıktan sonra, sahte iyi oluş halini ne kadar kısa zamanda ve şiddetli ortaya çıkarıyorsa bağımlılık yapıcı gücü o kadar fazladır. • Örneğin; sigara alkole göre daha fazla bağımlılık yapıcı gücü olan bir maddedir.

41. BAĞIMLILIĞI ENGELLEMENİN YOLU

42. ESRAR (Cannabis, Haşiş) • Hint keneveri/cannabis indica) • THC/tetrahidrokannabinol • Toz esrar, plaka • Gubar, Marihuana, Paspal • Hint keneveri/cannabis indica) ile “Afyon haşhaşı” (papaver Somniferum L) birbirine karıştırılmamalıdır.

43. EsrarGörünüşü ve Kullanış Biçimleri • Ham esrar kendine has kokusu olan, sarı ile yeşilimtırak renkte bir tozdur. Zamanla kahverengine dönüşebilir. Plaka veya çubuklar halinde piyasada satılır. Bunun için baskı aletleri (pres) kullanılabilir. levha ya da çubuk biçimine getirildikten sonra daha çok tütüne karıştırılarak sigara gibi içilir. Ayrıca çiğnenerek ve çeşitli yiyecek ve içeceklere karıştırılarak kullanılır

44. SOKAK İSİMLERİ • Derman, ot, plaka, mühür, sarıkız, anten, sarma, paspal, gıya, gogo, gonca, kuru, cigara, cigaralık, deli gonca, ahna, henry, patates, keçi, yeşil, kendir, elek altı, siyah, saddam, kenevir, jelatin, mal, sarı çiçek, sündüz , cam macunu, kına, kuriş, gubar, joint

45. Esrar kullanımı genellikle “gateway” - (geçiş/giriş kapısı) olarak bilinir ve kişinin diğer maddeleri kullanmaya devam edip etmeyeceğinin büyük bir belirleyicisidir.

46. Fiziksel ve Psikolojik Etkileri • Alındıktan 30 dk. sonra etkisini gösterir. Sigara ile içilen esrarın etkisi 2-4 saat; sindirim yoluyla alındığında bu etki 5-12 saat sürer. • Nabız hızında artış görülür. Gözlerin kızarması, ağızın kuruması, baş dönmesi, kalp atışlarının hızlanması, sık sık idrar yapma ihtiyacı duyulur.

47. Kişinin içinde bulunduğu duygu durumuna göre etki yaratır • Zaman algısıyla ilgili bir farklılaşma renkleri ve sesleri algılamaya karşı duyarlılık artar • İştahta artış görülür • Refleksleri bozar

48. Sakinlik ve gevşeme yaşarlar; kendilerini daha rahat hissederler, • Alkolde olduğu gibi ruhsal inhibisyonları ortadan kalkar. Daha konuşkan olurlar. • Öfori ve bazen önüne geçilemeyen gülme krizleri gerçekleşir.

49. Uzun süre esrar kullanımı • Karakter değişikliği ve hayat tarzında farklılaşma, anksiyete ve depresyon, amotivasyon sendromu: apati (ilgisizlik) geliştiğini, kişinin daha pasif, ilgisiz ve isteksiz. Bu kişiler çalışmak ve üretmek istemezler. Uzun süreli planlar yapamazlar. Kompleks işleri yapmaya karşı hem istek hem de kapasite azalmıştır. Konsantrasyon yetenekleri kaybolmuştur.

50. Uzun süre kullananlarda • Uyku hali, uyuşukluk, dengesizlik, kaslarda eşgüdüm bozukluğu vardır. Birey bazı motor yetilerini kaybedebilir. Fazla terlerler. Ayaklarda karıncalanma olur. • En önemli fizyolojik etkilerinden biri tütün benzeri akciğer sorunlarını ortaya çıkarmasıdır