Caibidil 23

1. Caibidil 23 Friotaíocht

2. Friotaíocht • Tomhas ar an mbealach in a frithsheasann ábhar i gcoinne srutha • Le méadú voltais méadaítear ar an sruth • Braitheann an méadú ar an abhar as a bhfuil an seoltóir déanta • Má chuireann sé go mór i gcoinne an srutha – friotaíocht mór  Voltas ÷ Sruth ardluach • Muna gcuireann sé go mór i gcoinne an srutha – friotaíocht íseal  Voltas ÷ Sruth luach íseal

3. Friotaíocht • Coímheas an cóimheas idir difríocht phoitéinsil trasna seolaí agus an sruth a shreabhann tríd. R = V I • Siombail: R Aonad: óm  • Bíonn friotaíocht de 1Ω ag seoltóir má sreabhann sruth 1A tríd nuair ata difríocht phoitéinsil de 1V trasna an seoltóra

4. Aimpmhéadar Bataire/Ceallra Friotóir luach seasta Voltmhéadar Friotóir athraitheach A V Friotaíocht a thomhas • Aimpmhéadar agus voltmhéadar a úsáid

5. Friotóir Ommhéadar Friotaíocht a thomhas • Bain úsáid as ómmhéadar

6. Dlí Ohm • Le haghaidh roinnt seoltóirí (miotail ach go háirithe) bíonn an voltas idir dhá fhoirchinn seoltóra i gcomhréir díreach leis an sruth atá eatarthu ag teocht tairiseach. • V α I Voltas -------- = Friotaíocht Sruth • V = IR nó R = V nó I = V I R

7. Corna friotaíochta Cnaipe larnach Nuair a chasann tú an cnaipe athraítear fad na sreinge atá sa chiorcad agus uaidh sin athraitear friotaíocht na friotóra Friotóirí praiticiúila • Luach sheasta • Friotóirí athraitheacha http://www.absorblearning.com/media/item.action?quick=118

8. I Aimpmhéadar V Bataire/Ceallra Friotóir luach seasta Voltmhéadar Friotóir athraitheach A V Dlí Ohm ab fhíorú

9. + 6 V - A Sreang niocróim V Iniúchadh a dhéanamh ar athrú srutha (I) le dp (v) maidir le (A)1 Seolaí miotail ómach

10. + 6 V - A Bolgán filiméid V Iniúchadh a dhéanamh ar athrú srutha (I) le dp (v) maidir le (A)2 Bolgán filiméid Neamh-ómach

11. Iniúchadh a dhéanamh ar athrú srutha (I) le dp (v) maidir le (A)3 Leictrilít leictreoidí gníomhach Ómach

12. + 20 V - μA V Tul laofacht Cúl laofacht Iniúchadh a dhéanamh ar athrú srutha (I) le dp (v) maidir le (A)4 leathsheoltóir (tul laofa) Neamh-ómach

13. I I V V I V Coimheas idir V agus I do seolaí • Seolaí miotalach Leictreoin diúltacha na hiompróirí srutha • lampa filiméid • Leictreoin diúltacha na hiompróirí srutha • Leathsheolaithe • Leictreoin diúltacha agus poill deimhneachana na hiompróirí srutha

14. I I I I V V V V Coimheas idir V agus I do seolaí • Leictreoidí gníomhacha ‘Iain deimhneacha agus diúltacha na hiompróirí srutha • Leictreoidí táimhe • Iain deimhneacha agus diúltacha na hiompróirí srutha • Gás • Iain deimhneacha agus diúltacha agus leictreoin na hiompróirí srutha • Folús • Leictreoin na hiompróirí srutha

15. Friotaíocht iomlán sraithcheangailte R = R1 + R2 + R3 R1 R2 R3 Friotóirí sraithcheangailte  De réir dlí Ohm IR = IR1 + IR2 + IR3  IR = I(R1 + R2 + R3)  R = R1 + R2 + R3 V = IR Ach: V = V1+ V2+ V3

16. R1 R2 R3 Friotóirí treocheangailte Friotaíocht iomlán treocheangailte 1 = 1 + 1 + 1 RR1R2R3 trí: R1 = I1 , trí R2 = I2 trí R3 = I3 Ach: I = I1+ I2+ I3 De réir dlí Ohm:  I = V + V + V R1R2R3 •  I = V/R :R friotaíocht iomlan sa chiorcad • V = V + V + V R R1R2R3 • 1 = 1 + 1+ 1 R R1 R2 R3

17. Fachtóiri ar a mbraitheann friotaíocht seoltóra Braitheann friotaíocht ar • Teocht • Ábhar an tseolaí • fad • achar trasghearradh

18. Teocht: miotail

19. Teocht: leathsheoltóirí Teirmeastar • Leathsheoltóir ina laghdaítear an fhriotaíocht go tapaidh le méadú ar an dteocht • Déanta as ocsáidí de nicil, chobailt iarainn agus méideanna beaga d’ábhair eile.

20. 10º C 10ºC Ω Teirmiméadar digiteach Sreang ar eiteán Uisce Gliocról Foinse theasa Athrú ar fhriotaíocht sheoltóra mhiotalaigh le teocht a iniúchadh

21. Teirmiméadar digiteach Digital thermometer 10°C Ω Uisce Teirmeastar Gliocról Foinse theasa Athrú ar fhriotaíocht theirmeastair le teocht a iniúchadh

22. Friotachas Chomh maith le teocht braitheann an fhriotaíocht ar: • Fad • Achar trasghearradh • Ábhar as a bhfuil sé déanta

23. Friotaíocht agus Fad • Tá friotaíocht seolaí aonfhoirmeach i gcomhréir díreach lena fhaid • i.e. R  L

24. Friotaíocht & Achar trasghearradh • Tá friotaíocht seolaí aonfhoirmeach i gcomhreir inbhéarta lena achar trasghearradh • i.e. R1 A

25. Friotaíocht agus Ábhar • Athraíonn an fhriotaíocht ag brath ar an ábhar . • Glaotar sainfhriotaíocht nó friotachas (resistivity) ar seo(). • R = L AAonad: ohm méadar  m •  = RA L • Le hachar ciorcalach: A = d 2 4 •  = Rd 2 4L http://phet.colorado.edu/sims/resistance-in-a-wire/resistance-in-a-wire_en.html

26. Friotaíocht agus Ábhar Friotachas • Le seoltóir dar fad L agus crosachar A is é an friotachas ann ná tairiseach a thugtar ó:  = RA L • Aonad: ohm méadar  m

27. Friotachas ábhar sreinge a thomhas R: óm-mheadar L: méadarshlat D: micreaméadar • = Rd 2 4L

28. Droichead Wheatstone • Ciorcaid ar leith a úsáidtear chun friotaíocht anaithd a thomhas go cruinn • R1 = R3 R2 R4

29. Droichead Wheatstone VAB = VAD De réir dlí Ohm: VAB = I1 R1 VAD= I2 R3  I1 R1= I2 R3 VBC = I1 R2 VCD = I2 R4 I1 R2= I2 R4 I1 R1= I2 R3R1 = R3 I1 R2= I2 R4 R2 R4

30. Droichead Wheatstone • Usáideanna • Smachtú teochta • Gléasanna sábhála (ciorcaid a mhúchadh) • Friotaíocht ainaithnid a thómhas

31. Méadardhroichead • Ciorcad ar leith bunaithe ar an Droichead Wheatstone. • Sa chiorcad seo feidhmíonn sreang aonfhoirmeach miotail 1m ar fad agus teagmháil sleamhnáin uirthi do na friotóirí R3 agus R4http://www.walter-fendt.de/ph14e/wheatstone_e.htm

32. Méadardhroichead R1 = R3 R2 R4 R3 = L1 R4 = L2AA L1 = R1 L2 R2

33. Roinnteoir Phoitéinsil • Bíonn an voltas is mó trasna na an friotóra is mó • Bíonn suim na dhá voltas cothrom le voltas na foinse • Má ta friotóir amháin a bhfad níos mó ná an friotóir eile beidh an voltas trasna an friotóir beag beagnach naid agus voltas trasna na friotóir eile cothrom le voltas na foinse. • Glaotar roinnteoir phoitéinsil ar an gciorcaid seo.

34. Roinnteir Phoitéinsil Athraitheach A B