DOJRZAŁOŚĆ SZKOLNA DZIECI SZEŚCIOLETNICH Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy Jana Kochanowskiego w Kielcach

1. DOJRZAŁOŚĆ SZKOLNA DZIECI SZEŚCIOLETNICHUniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy Jana Kochanowskiego w Kielcach dr Aldona Kopik

2. Zainteresowanie dojrzałością szkolną ma już długą historię. Obecnie bardzo powszechnie używa się zamiennie terminów DOJRZAŁOŚĆ SZKOLNA GOTOWOŚĆ SZKOLNA PRZYGOTOWANIE DO SZKOŁY gdyż ich definicje niewiele się różnią między sobą. Podstawę różnicowania tych pojęć może stanowić zarówno rozumienie samego procesu dojrzewania, jak też roli uczenia się w procesie rozwojowym.

3. DOJRZAŁOŚĆ SZKOLNA osiągnięcie przez dziecko takiego stopnia rozwoju umysłowego, emocjonalnego, społecznego i fizycznego, jaki umożliwia mu udział w życiu szkolnym i opanowanie treści programowych klasy pierwszej W. Okoń

4. DOJRZAŁOŚĆ SZKOŁY osiągnięcie przez szkołę takiego poziomu wrażliwości na dziecko, jego potrzeby, oczekiwania, uczenie się i możliwości rozwojowe, jaki stanowi o modyfikacji, kierunku i dynamice zmian programowo - organizacyjnych oraz zmian w procesie nauczania – uczenia się B. Wilgocka-Okoń

5. Edukacja jest zawsze interwencją w układ żywy, zanurzony w swym bliższym i dalszym środowisku, rozwijający się, obdarzony własną historią i aspirujący ku jakiejś przyszłości. A. Brzezińska

6. KRYTERIA SZKOLNEJ GOTOWOŚCI W praktyce pojęcie dojrzałości (gotowości) szkolnej dotyczy relacji między środowiskiem szkolnym, środowiskiem rodzinnym a dzieckiem.

7. KRYTERIA SZKOLNEJ GOTOWOŚCI • Wg S. Szumana • Wrażliwość na naukę szkolną (zainteresowanie szkołą, wiadomościami i umiejętnościami), • Podatność na nauczanie • (czy to czego dziecko się uczy jest przystępne i zrozumiałe).

8. KRYTERIA SZKOLNEJ GOTOWOŚCI • Wg E.B. Hurlock • Zainteresowanie dziecka uczeniem się, • Długotrwałość zainteresowania, pomimo trudności, • Osiąganie postępów w uczeniu się.

9. KRYTERIA SZKOLNEJ GOTOWOŚCI • Wg E. Gruszczyk – Kolczyńskiej • Umiejętność pokonywania trudności, • Samodzielność, • Przygotowanie do nauki czytania, pisania i matematyki.

10. KRYTERIA SZKOLNEJ GOTOWOŚCI • Wg D. Golemana • Wiara w siebie, • Ciekawość, • Intencjonalność, • Samokontrola, • Towarzyskość, • Umiejętność porozumiewania się, • Umiejętność współdziałania.

11. KRYTERIA SZKOLNEJ GOTOWOŚCI • Wg H. Gasiula Elementy składające się na dojrzałość szkolną: • Właściwości jednostkowe – sfera możliwości adaptacji • Strona promująca, szkoła – czynniki umożliwiające adaptację • Przywiązanie do szkoły – jakość adaptacji

12. Lista wskaźników dojrzałości szkolnejwg W. Brejnaka Czy dziecko potrafi: • Korzystać z przyborów do rysowania, pisania ? • Lepić z plasteliny, modeliny ? • Grupować przedmioty według barw, kształtu, wielkości ? • Wymienić różnice w pozornie podobnych przedmiotach, obrazkach? • Dobrać w pary obrazki z uwzględnieniem cechy wspólnej ? • Odróżnić z otoczenia dźwięki różnych zwierząt, instrumentów, itp.? • Wyróżnić głoskę na początku i na końcu wyrazu ? • Odtworzyć prosty układ rytmiczny ? • Rozwiązywać proste zagadki ? • Swobodnie liczyć kolejno do 20, dodawać i odejmować z przekroczeniem progu dziesiątkowego ?

13. Lista wskaźników dojrzałości szkolnejwg W. Brejnaka (c.d.) • Wykonywać proste ćwiczenia gimnastyczne ? • Odróżnia lewą stronę ciała od prawej ? • Samo zapinać guziki, założyć buty i zawiązać sznurowadło ? • Zgodnie bawić się w grupie ? • Przez dłuższą chwilę uważnie słuchać opowiadania, bajki, muzyki ? • Opowiadać rozwiniętymi zdaniami, prawidłowo wymawiając głoski ? • Podporządkować się poleceniom słownym ? • Podać ile ma lat, gdzie mieszka, czym zajmują się rodzice ? • Pogodnie rozstać się z rodzicami i nawiązać kontakty ? • Być swobodne, szybkie i samodzielne w działaniu ?

14. PROJEKT BADAWCZY Dziecko sześcioletnie u progu nauki szkolnej

15. KONKURS MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ I SPORTU ogłosiło konkurs nr 5/2.1a/2004 na składanie wniosków o dofinansowanie realizacji projektu „BADANIE STOPNIA PRZYGOTOWANIA SZEŚCIOLATKÓW DO EDUKACJI SZKOLNEJ” W ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich 2004-2006 Priorytet 2 Rozwój społeczeństwa opartego na wiedzy Działanie 2.1 Zwiększenie dostępu do edukacji – promocja kształcenia przez całe życie Schemat a Zmniejszenie dysproporcji edukacyjnej pomiędzy wsią a miastem

16. WYMAGANIA KONKURSU • Wniosek powinien przewidywać realizację badań na obszarze całego kraju • Rozkład geograficzny badań powinien gwarantować reprezentatywność uzyskanych wyników badań w całym kraju, a także powinien uwzględniać wszystkie czynniki różnicujące na płaszczyźnie geograficznej • Badania powinny w szczególności obejmować dzieci pochodzące z obszarów wiejskich i małych miast • Minimalna liczebność próby dzieci sześcioletnich w całym okresie realizacji projektu powinna wynosić 60.000

17. GŁÓWNY CEL PROJEKTU Diagnoza przygotowania dzieci sześcioletnich do podjęcia edukacji szkolnej

18. DIAGNOZA • Diagnozą objęte zostały podstawowe sfery rozwoju dziecka: • rozwój fizyczny, • rozwój motoryczny, • rozwój umysłowy, • rozwój społeczno-emocjonalny, • zdrowie, • warunki środowiskowe i wychowawcze, w których przebiega jego rozwój.

19. MODUŁY BADAWCZE • Badania miały charakter kompleksowy. • W projekcie realizowane były trzy moduły badawcze wzajemnie od siebie zależne.

20. MODUŁY BADAWCZE

21. MODUŁ - RODZIC Koordynator- Barbara Walasek Celem badań modułu był pomiar • warunków rozwoju dziecka (SES rodziny) • oraz aspiracji edukacyjnych rodziców wobec własnych dzieci

22. MODUŁ - DZIECKO • ROZWÓJ I ZDROWIE DZIECKA • ROZWÓJ FIZYCZNY I MOTORYCZNY • ROZWÓJ UMYSŁOWY • ROZWÓJ SPOŁECZNO-EMOCJONALNY

23. MODUŁ - DZIECKO ROZWÓJ I ZDROWIE DZIECKA Koordynator Ewa Szumilas Celem badania było oszacowanie zbiorowości sześciolatków z pełną i niepełną gotowością zdrowotną oraz wyodrębnienie grupy dzieci o specjalnych potrzebach zdrowotnych oraz edukacyjnych.

24. MODUŁ - DZIECKO ROZWÓJ FIZYCZNY I MOTORYCZNY Koordynatorzy: Małgorzata Markowska, Elżbieta Cieśla Celem badania była ocena poziomu rozwoju fizycznego dzieci, sprawności fizycznej, lateralizacji funkcji ciała oraz podstawowych umiejętności ruchowych.

25. MODUŁ - DZIECKO ROZWÓJ UMYSŁOWY Koordynator – Aldona Kopik Celem badania była ocena poziomu rozwoju umysłowego, gotowości szkolnej oraz poznanie rzeczywistych możliwości i preferencji dzieci w zakresie wykonywania czynności umożliwiających rozpoczęcie nauki w klasie pierwszej szkoły podstawowej.

26. MODUŁ - DZIECKO ROZWÓJ SPOŁECZNO-EMOCJONALNY Koordynator: Jadwiga Klimaszewska Celem badania było zdiagnozowanie poczucia kontroli i określenie poziomu rozwoju społeczno-emocjonalnego dziecka na podstawie wybranych zachowań, najbardziej istotnych dla prawidłowego funkcjonowania w roli ucznia.

27. MODUŁ - NAUCZYCIEL Koordynator– Barbara Walasek Celem badań modułu był pomiar warunków rozwoju dziecka w środowiskach placówek (przedszkoli/szkół).

28. ETAPY BADAŃ Badania w ramach projektu prowadzone były w roku 2006 w dwóch etapach: Próba losowa • I sekwencja – IV-V 2006 – dzieci urodzone w 1999 r. 34 225dzieci i ich rodziców; 1316 placówek; 3 189 nauczycieli. Średni wiek dzieci 6,8. • II sekwencja – IX-X 2006 - dzieci urodzone w 2000 r. 33 616 dzieci i ich rodziców; 1316 placówek; 2 947 nauczycieli. Średni wiek dzieci 6,3.

29. PROJEKT Projekt zakładał określenie różnic w poziomie rozwoju badanych sfer i przygotowania do nauki w zależności od: • płci (chłopcy, dziewczęta); • środowiska zamieszkania (miasto, wieś); • rodzaju placówki wychowania przedszkolnego (przedszkole, szkoła). Projekt badawczytrwał 20 miesięcy i był finansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach EFS oraz MEN.

30. WYNIKI BADAŃ Uzyskane w toku badań wyniki zaprezentowane zostały w raporcie ogólnopolskim • A. Kopik red., Sześciolatki w Polsce. • Diagnoza badanych sfer rozwoju. Raport 2006, • Kielce – Bydgoszcz 2007 • oraz w 16 raportach wojewódzkich.

31. WYNIKI BADAŃ W prezentacji ukazane zostały tylko ogólne tendencje w zakresie rozwoju umysłowego z uwzględnieniem różnic wynikających z: płci, środowiska, rodzaju placówki

32. WYNIKI BADAŃ - ROZWÓJ UMYSŁOWY • POZIOM ROZWOJU UMYSŁOWEGO • GOTOWOŚĆ SZKOLNA • UMIEJĘTNOŚCI SZKOLNE

33. OCENA PSYCHOMETRYCZNA Test Matryc J.C. Ravena jest jednym z najbardziej znanych i najczęściej stosowanych testów na świecie. Służy do badania niewerbalnych zdolności wnioskotwórczych, które są ważnym składnikiem ogólnego rozwoju umysłowego. Bada on trzy podstawowe procesy psychiczne: uwagę, percepcję wzrokową i myślenie. Jest stosowany do oceny możliwości intelektualnych, mierzy on jednak jedynie edukacyjny aspekt tych możliwości.

34. WYNIKI BADAŃ % centyle Ryc. 1. Poziom rozwoju umysłowego dzieci badanych w I i II sekwencji

35. WYNIKI BADAŃ % centyle Ryc. 2. Poziom rozwoju umysłowego badanych dzieci w podziale na płeć (I sekwencja)

36. WYNIKI BADAŃ % centyle Ryc. 3. Poziom rozwoju umysłowego badanych dzieci w podziale na płeć (II sekwencja)

37. WNIOSKI Poziom rozwoju umysłowego badanych dzieci oszacowany na podstawie indywidualnych wyników można ocenić jako dobry. Zarówno w I, jak i w II sekwencji badań wyniki przeciętne stanowiły ponad 50%. Wyższe wyniki uzyskały dzieci badane w I sekwencji niż w II (zmiana wieku metrykalnego o pół roku zmienia wyniki). Im dziecko jest starsze, tym wyższe wyniki uzyskuje w teście. Zróżnicowanie wyników uwidoczniło się w grupach badanych chłopców i dziewcząt. W grupie chłopców więcej było wyników powyżej przeciętnej niż u dziewcząt, przy zbliżonym poziomie wyników niskich. Bardzo wyraźne różnicezaobserwowano w poziomie rozwoju umysłowego dzieci miejskich i wiejskich w obu sekwencjach badań na korzyść dzieci z miasta.

38. DOJRZAŁOŚĆ SZKOLNA Poziom dojrzałości szkolnej określono zmodyfikowaną wersją Testu Dojrzałości Szkolnej B. Wilgockiej – Okoń [2003].Test ten nadal dobrze ocenia i różnicuje badane dzieci. Ocena rzetelności testu wskazuje, że jest on bardziej diagnostyczny w odniesieniu do dzieci badanych w II sekwencji. Współczynnik alfa Cronbacha dla II sekwencji wynosi około 0,8; dIa I sekwencji 0,75 niezależnie od płci dziecka. Trafność testu jest zadowalająca dla badań II sekwencji (odniesiona do testu Ravena; korelacje dodatnie, rzędu 0,2–0,4 istotne, p<0,001, niezależnie od płci dziecka oraz odniesiona do poczucia kontroli badanych dzieci: korelacje ujemne, istotne, p<0,001).

39. DOJRZAŁOŚĆ SZKOLNA Poziom przygotowania badanych dzieci do podjęcia obowiązków szkolnych określony został przy pomocy Testu Dojrzałości Szkolnej DS1 B. Wilgockiej-Okoń. Ogólny poziom rozwoju umysłowego dzieci wyrażony został poprzez cechy szczegółowe: • Gotowość do czytania: zadania obejmujące porównywania globalne, analityczne i abstrakcyjne rzeczy, zbiorów i znaków oraz analizę i syntezę przedmiotów konkretnych o różnym stopniu abstrakcyjności. • Gotowość do pisania: analizę i syntezę znaków graficznych i figur geometrycznych. • Gotowość do liczenia: zadania obejmujące elementarne pojęcia matematyczne (ujmowanie ilościowe i rozumienie mocy zbioru oraz porównywanie zbiorów). • Rozumowanie: myślenie przyczynowo-skutkowe i rozumowanie na podstawie rozpoznawania niedorzeczności na obrazkach.

40. Ryc. 4. Profile gotowości do czytania, pisania, liczenia i rozumowania dzieci badanych w I sekwencji w podziale na płeć

41. Ryc. 5. Profile gotowości do czytania, pisania, liczenia i rozumowania dzieci badanych w II sekwencji w podziale na płeć

42. Ryc. 6. Profile gotowości do czytania, pisania, liczenia i rozumowania dzieci badanych w I i II sekwencji w podziale na płeć

43. Ryc. 7. Profile gotowości do czytania, pisania, liczenia i rozumowania dzieci badanych w I sekwencji w podziale na środowisko

44. Ryc. 8. Profile gotowości do czytania, pisania, liczenia i rozumowania dzieci badanych w I sekwencji w podziale na środowisko

45. Ryc. 9. Profile gotowości do czytania, pisania, liczenia i rozumowania dzieci badanych w I i II sekwencji w podziale na środowisko

46. Ryc. 10. Profile gotowości do czytania, pisania, liczenia i rozumowania dzieci badanych w I sekwencji w podziale na placówkę

47. Ryc. 11. Profile gotowości do czytania, pisania, liczenia i rozumowania dzieci badanych w II sekwencji w podziale na placówkę

48. Ryc.12. Profile gotowości do czytania, pisania, liczenia i rozumowania dzieci badanych w I i II sekwencji w podziale na placówkę

49. DOJRZAŁOŚĆ SZKOLNA - WNIOSKI Ogólny poziom dojrzałości szkolnej badanych dzieci oceniono jako dobry. Potwierdzono zakładany, wyższy poziom dojrzałości u dzieci kończących edukację przedszkolną niż u dzieci rozpoczynających roczne przygotowanie. Analiza porównawcza wyników ogólnych w grupach chłopców i dziewcząt pozwala na stwierdzenie, że istnieją różnice w poziomie osiągnięć dzieci z porównywanych grup na korzyść dziewcząt. Nie stwierdzono różnic w poziomie dojrzałości szkolnej dzieci miejskich i wiejskich kończących edukację przedszkolną, natomiast wyraźne różnice na korzyść dzieci miejskich występują u dzieci rozpoczynających roczne przygotowanie.

50. DOJRZAŁOŚĆ SZKOLNA - WNIOSKI W każdej sekwencji najwyższe wyniki uzyskały badane dzieci w zakresie gotowości do czytania i do liczenia, a najniższe w zakresie rozumowania. Największe zróżnicowanie pomiędzy wynikami I i II sekwencji występuje w zakresie gotowości do pisania i do liczenia, najmniejsze w zakresie gotowości do czytania. W badaniach I sekwencji nie zaobserwowano istotnych różnic pomiędzy chłopcami i dziewczętami, dziećmi wiejskimi i miejskimi, ani między dziećmi uczęszczającymi do szkół i przedszkoli. Różnice takie ujawniły się wyraźnie w badaniach II sekwencji. Analiza porównawcza wyników chłopców i dziewcząt pokazała, że wyższe wyniki w gotowości do czytania, pisania, liczenia oraz w zakresie rozumowania uzyskały dziewczęta. Zdecydowanie wyższy poziom we wszystkich ocenianych aspektach gotowości prezentowały dzieci miejskie i dzieci uczęszczające do przedszkoli.