UVOD U UMETNOST FILMA prof. dr Milo š Babić

1. studiofilm@vektor.net UVOD U UMETNOST FILMAprof. dr Miloš Babić

2. I PREGLED ISTORIJE FILMA • 1 Otkrića i počeci kinematografije • Još u antičkoj Grčkoj znalo se da čovečije oko ima moć da zadrži osećaj opažene slike još neko vreme, iako nije dalje izloženo dejstvu svetlosti. • To potvrđuju ranije i zidni crteži u pećinama na kojima je taj pokret, sledeći moć oka, slikan u fazama, sukcesivno, kao i filmski kadrovi. • Ideja rođena dejstvom svetlosti na mrežnjaču oka, da se sačuva pokret, realizovana je tek pre jedanog veka. • Inicijalnetragovefilmamožemonaći i nadrugimslikama a zapreteču se smatralanternamagica, kojaprojektujesenkenabeloplatno, što je podstakločovekadarekonstruišepokret. • Ta magičnanapravana film je uticalapoputslikarstva i književnosti pa sugaprviprotagonisti i animatorinazvalipozorištesutrašnjice. Zaneke je bio slikarstvo u pokretu, a kada je odkinematografa, kaoodvašarskeatrakcije, film došao u bioskoppostao je umetnostneraskidivaod literature.

3. Lanterna magica Christiaan Huygens XVII vek

4. Pronalasci-tehnička predistorija • Prvoj javnoj projekciji filma prethodila je duga predistorija pronalazaka uređaja za snimanje i prikazivanje filma koji su stalno usavršavani: • Žil Žanesen, 1874 konstruiše, astronomski revolver, • Edvard Majbridž, 1879, uvodi zoopraksiskop sa snimcima sa 24 foto-aparata, • Etjen-Žil Mare, 1882, pronalazi fotografsku pušku, • Žorž Demeni, 1891, konstruiše prvu kameru za snimanje objekata u pokretu.

5. Tomas Edison • Najdalje u pronalascima i njihovom usavršavanju otišao jeTomas Edison, kome je mladi laboratorijski asistent Vilijam Kenedi Dikson pomogao da konstruiše kinetograf, koji je filmsku sliku snimao na celuloidnu traku koja je sa obe strane imala po četiri perforacije. Edisonov aparat za gledanje pokretnih slika, kinetoskop, pojavljuje se 1894. u obliku drvene kutije u koju je ubacivan novčić i samo je jedan gledalac mogao da gleda oživljene slike.

6. Edisonove javne projekcije • Kako sam Edison nije bio zainteresovan za javnu projekciju, smatrao je da je budućnost pokretnih slika u pojedinačnom gledanju kroz uveličavajuće sočivo neprekidne filmske trake koja traje do jednog minuta i zato je isključivo ulagao u ovu napravu koju je počeo serijski da prizvodi pod nazivom kinetoskop. • Ipak, „Kanadski pruduzimač Endrju Holand 14. aprila 1894. godine otvorio je kinetografsku salu u preuređenoj prodavnici cipela u Njujorku, u ulici Brodvej 1155. Holand je naplaćivao dvadeset pet centi po osobi za pristup redu od pet Edisonovih pip-šou uređaja od kojih je svaki sadržavao po jednu filmsku kretnju snimljenu kinetografom, i tako postao prvi čovek u istoriji koji je živeo od prikazivanja filmova”.

7. Prvobitni kinematograf i princip rada

8. Radionica za izradu kinematografa

9. Modernija varijanta kinematografa-kamere

10. Edisonov kinematograf

11. Braća Limijer i rađanje filma u Evropi • U Evropi braća Limijer radili su na planu otkrića pokretnih slika. Oni su uspeli da konstruišu uređaj sličan Edisonovom kinetografu, mnogo savršeniji, koji je istovremeno bio i kamera, projekcioni aparat i mašina za kopiranje. • Pokretan je ručkom, poput automobilske kurble, za razliku od Edisonovog koji je radio na baterije i bio glomazan i težak, pa nepodesan za transport i reporterska snimanja. • Osim ovih vrsnih inovacija, braća Limijer su prvi ustanovili adekvatan protok (smenjivanje) sličica kroz kapiju kamere (mesto gde se vršila ekspozicija) da bi se dobila potpuna iluzija pokreta. • Uređaj su nazvali kinematograf i pod tim ga imenom patentirali i započeli njegovu serijsku proizvodnju.

12. Prva javna filmska predstava • Prva javna predstava uz naplatu ulaznica održana je 28. decembra 1895. u podrumu Grand kafea. • Taj datum označava rađanje filmske industrije. • Braća Limijer, Luj (1864 -1948) i Ogist (1962-1954), pronalazači ovog kinematografa, producenti su i prvih filmova na svetu. • Osim što su proizvodili uređaje za snimanje, oni su i obučili prve snimatelje koji su putovali širom sveta i beležili aktuelne događaje. Teme su bile različite, od balkanskih ratova do krunisanja careva i događaja u visokom društvu. Ovi kratki filmovi su prvi put u istoriji civilizacije publici pokazali oživljene slike, koje su kod nje budile različito raspoloženje i divljenje. Sve je to bilo senzacionalno i film je u odmah postao prava atrakcija.

13. Brzina sličica u kapiji kamere • Šesnaest sličica u sekundi bio je predviđeni standard za neme filmove, ali teško da je ta brzina bila opšteprihvaćena. • Kako ističe Kevin Braunlou u svom „Silent Film: What Was the Right Speed?“ (Sighst and Sound 49, 3; Summer 1980: 164-67), prikazivači bi često ubrzavali ili usporavali projekciju da bi njenu dužinu uklopili s vremenskim rasporedom, a snimatelj bi iz raznih razloga nekada brže a nekada sporije okretao ručicu za vreme snimanja, najčešće zato što nije bilo brzinomera vezanih za kameru sve do kasnih dvadesetih godina XX veka. • Praktično, brzine raznih nemih filmova, pa i brzine u toku pojedinačnog filma, mogu da variraju do 10 sl/s, od 14 do 24.

14. Ti prvi filmovi podsećaju nas na jedan oblik prenošenja stvarnosti, koji je davno prevaziđen u slikarstvu - naturalizam. • Gledaoci su posmatrali scene iz svakodnevnog života u višeminutnim projekcijama, zahvaćene jednim kadrom: • Izlazak iz fabrike Limijer u Lionu, • Akrobacija na konjima, • Pecanje crvenih ribica (sa Ogistom, i suprugom i kćerkom), • Iskrcavanje članova kongresa u Lionu, • Kovači, Povrtar-Poliveni polivač, Bebin doručak, Skakanje u ćebetu, Trg u Lionu, More kod La Siota, i čuvene scene s vozom poznate kao • Ulazak voza u stanicu La Siota (1895) i • Ulazak voza u stanicu Vilfranš-sir-Saon (1896).

15. Ulazak voza u stanicu

16. Plakat braće Limijer

17. Žorž Melijes (1861-1938) • Nasuprot braći Limijer, Žorž Melijes (1861-1938), prikazivač pozorišnih komada sa vilama i duhovima, vlasnik pozorišta, shvatio je da film mora da pruži mnogo više nego neumetnički film braće Limijer koji je samo budio interes za spektaklom. Zaključio je da je za film neophodna fikcija, izmišljanje radi buđenja dramske napetosti. • Melijes je slučajno otkrio i dvostruku ekspoziciju, te je eksperimentisao sa blendom i usporenim snimanjem.On je razvio jedan stil, nazvan iluzionističko pozorište, u kome vešto eksperimeniše zamkama i nevidljivim užadima, gde glumci lebde.

18. U do tada najdužem šesnaestominutnom filmu »Putovanje na mesesc«(1902), Melijes se prepustio fantaziji inspirisanoj delima Žil Verna i tehničkim dostignućima tog doba. Fantaziji je pridodata i ironija što je filmu davalo posebnu atmosferu. • Kasnije, u »Putovanju kroz nemoguće« (1904) »Društvo za bezveznu geografiju« prepuštaju se letenju i prevoženju mašinama Mabulova, pa čak dolaze i do Sunca. A u filmu »Četiri stotine đavolija« (1906) - iluzionistička igra koja datira još iz 1839,đavo navodi inžinjera da u svemirskim kolima meri svemirska prostranstva. 1912. Melijes snima najznačajniji film utopijskog karaktera: ekspedicija istražuje u nekom aero-busu, nalik na pticu, kreće na severni pol,ističe tamo Francusku zastavu i topovima se bori protiv ogromnog snežnog džina.U filmu je jasno izražena satira nauke • Melijes je trikove upotrebljavao najčešće u funkciji burleski (»Đavolski stanar«, »Tunel ispod Lamanša«).

19. Američki rani film • Rađanje američkog filma vezano je za 16. april 1896. godine, kada je uz pomoć Edisonovog projekcionog aparata održana javna projekcija. Nicala su prva filmska preduzeća, ali je monopol držao Edison. • 1909. vodeći prikazivači-distributeri, formiraju prvi trust «Mošn pikčer patents« kao i ugovor sa jedinim proizvođačem sirove trake »Istman-Kodakom«. Tako je započela nagla prizvodnja i distribucija svih vrsta filmova. • Američki film se razlikovao od evropskog, jer je krenuo putem realističke naracije. Među prvima je bio Edvin S. Porter i Dejvid. V. Grifit koji su između 1902-1904. umtemeljili realističnu filmsku naraciju.

20. Američki film - Porter • Edvin S. Porter (1870-1941), pristupio je kompaniji Edison, i bio je angažovan kao snimatelj. Već u prvim filmovima pokazivao je izuzetnu darovitost i specifičnost koja će ostaviti neprocenljiv značaj na kasnije stvaraoce. • Filmovima »Život američkog vatrogasca«, »Velika pljačka voza«, Porter uvodi kratke sekvence i od njih pravi filmsku priču, otvarajući tako mogućnost spajanja kadrova i prvu montažu. Kod njega dominiraju različite režirane scene u krupnim planovima, koje on grupiše.To je evidentno izraženo u filmu o vatrogascu u kome montažom raznih kadrova scena dobiva sasvim novi smisao. • U filmu »Velika pljaćka voza« film je prvi put režiran. Scene su snimljene veoma kratko na nakoliko lokacija, ali jedna scena bila je i jedan kadar. On nije ni pomišljao da scenu može rastaviti na kadove i tako je naiuzmenično spajati. • Ono što je Porter započeo nastavio je njegov učenik Dejvid Vork Grifit.

21. Dejvid Vork Grifit (1875-1948) • U svojim prvim filmovima Grifit je sledio Portera, ali vrlo brzo, snimivši na desetine kratkih filmova počinje da razmišlja drugačije: • kemeru približava glumcu i razvija srednji a kasnije i krupni plan. • Grifit sredstva filmskog oblikovanja stavlja u funkciju epske naracije i realizma. • To je najbolje ispoljio u svom tročasovnom film »Rađanje jedne nacije« (1915), u kome je obradio temu građanskog rata iz 1861, odnosno rat sjevera i juga, kroz porodice imućnih i njima potlačenih crnaca. • Radnju filma preuzeo je iz dva romana, izvesnog Tomas Diksona, sumnjive literarne vredosti. Međutim njegovi junaci sve više podsjećaju na junake iz Tolstojevog »Rata i mira«, a posebno poglavlje o Borodinskoj bici.

22. U filmu »Netrpeljivost« (1916), Grifit je je u četiri analogna kazivanja htio da prikaže »filozofsku« istoriju čovečanstva iz raznih epoha kroz sukob »dobra i zla«.On je to ostvaraio kroz četiri odvojena fima koje je spojio u jenu celinu: već ranije snimljenom filmu o borbi radnika i kapitalista dodao je propast Vavilona, Hristovo stradanje i Vartolomejska noć. Film o štrajuku i borbi radnika uticaće na Ejzenštajna i Pudovkina, jer je pravljen po istinitom događaju i sadrži originalne scene. • Maštovita rekonstrukcija Vavilona i scene u njemu ne mogu da oteraju sumnju da duhovni koncept kao uzrok stradanja vidi »borbu dobra i zla«. Kao i samo Hristovo stradanje, te Vartolomejska noć sa slabim razumevanjem, mogla bi se shvatiti kao nesjedinjive pojave, a ne kao netrpeljivost.Ali ipak, Grifit u završnoj sekvenci snagom montaže,potpuno apsorbuje skoro u detalje četiri storije sa sumnjivom premisom. • I pored toga, Grifit će ostati onj koji će film izdići na nivo nove umetnosti i odvojiti je od atrakcije ili tehničkog pronalaska.

23. ZAPAMTITE: • Lanterna magika– jednostavan uređaj za projekciju, pronađena još u XVII veku, koja se sastojala od izvora svetlosti i uveličavajućeg sočiva. Bila je veoma popularna kao projektor nepokretnih slajdova tokom XVIII i XIX veka i postala je najznačajnija komponenta kasnije projekcije pokretnih slika • Retinalna perzistencija – osobina ljudske percepcije po kojoj ljudski mozak zadržava sliku primljenu na mrežnjači oka još oko jednu dvadesetinu do jedne petine sekunde posle stvarnog uklanjanja slike iz vidnog polja. [Kuk, 2005] • Edisonov aparat za gledanje pokretnih slika, kinetoskop, pojavljuje se 1894. • Kanadski pruduzimač Endrju Holand 14. aprila 1894. godine otvorio je kinetografsku salu u preuređenoj prodavnici cipela u Njujorku • Prva javna predstava uz naplatu ulaznica održana je 28. decembra 1895. u podrumu Grand kafea.