ČULA

1. VID MIRIS DODIR ČULA SLUH UKUS

2. U neposrednoj vezi s nervnim sistemom su čula, koja se takođe sastoje od nervnih elemenata, a pomoću kojih svaki organizam stoji u dodiru sa spoljašnjom sredinom. • Pomoću čula organizmi reaguju na sve • ( mehaničke, hemijske, optičke i dr.) uticaje životne sredine; to su DRAŽI koje u organizmu izazivaju NADRAŽAJE koji se živcima sprovode do odgovarajućih centara nervnog sistema. • Sva naša saznanja o svijetu oko nas i njegovim pojedinim kvalitetima počivaju na čulnom iskustvu.

3. Čulni elementi, kao završeci živaca, postoje i u unutrašnjosti tijela i prenose nadražaje iz unutrašnjih organa. • Čula su diferencirana prema specijalnim funkcijama, odnosno među njima postoji fiziološka podjela “rada”. • Svako čulo reaguje samo na specifične draži, stvarajući u organizmu odgovarajuće nadražaje. • Čulni organi se sastoje od čulnih ćelija. • Najprimitivniji oblik čula su pojedinačne ćelije koje se nalaze u koži(bez ikakvog reda).

4. Prema vrstama i prirodi draži koji primaju, sva čula se mogu grupisati u mehanička, hemijska i optička. • Mehanička čula primaju podražaje dodira i pritiska, zvučne i druge valove. U ovu grupu spadaju čula dodira, čulo sluha i ravnoteže, te bočna linija kod riba i nekih vodozemaca. • Hemijska čula primaju podražaje različitih agenasa (tečnih i gasovitih). U ovu grupu spadaju čulo ukusa i čulo mirisa. • Optička čula primaju svjetlosne podražaje. Ovdje spada čulo vida.

5. Centri za pojedina čula u mozgu

6. ČULO VIDA - OKO • Suzni aparat čine: suzna žlijezda, koja izlučuje suze i sistem drenažnih kanalića, kojima se suze izlučuju u nos. • Suzna žlezda se nalazi iznad gornjeg spoljnjeg dijela očne jabučice. Većim dijelom je smještena u jamicu čeone kosti, gde je nepristupačna pregledu, a manjim dijelom u spoljnjem području gornjeg kapka. Suze se iz suzne žlijezde putem izvodnih kanalića izlučuju u vežnjačinu kesicu i stalno održavaju vežnjaču i prednju površinu rožnjače vlažnom. Pri treptaju kapci rasporedjuju suze ravnomjerno u sva područja vežnjače.Tako se suze kreću od spoljašnjeg ka unutrašnjem uglu otvora kapaka. • Zatim se putem sistema drenažnih kanalića, smještenog između unutrašnjeg ugla oka i donjeg nosnog hodnika izlivaju u nos. Drenažni sistem čine suzne tačke, kanalići, suzna kesica i nosnosuzni kanal. Pomoćni dijelovi oka: • suzne žlijezde, • trepavice, obrve, kapci

7. ČULO VIDA - OKO Glavni dijelovi oka: • očna jabučica: • Beonjača: • rožnjača; 2. Sudovnjača: • dužica ili šarenica ili iris • zjenica • očno sočivo ili leća; • Mrežnjača ili retina: • fotoreceptori, • žuta mrlja b) očni nerv (živac)

8. Zjenica je crna tacka u centru rožnjače, čija je uloga da kontroliše svjetlost koja dopire do retine. Zjenica je okrugla, crne boje i upija svjetlost u centar oka. Mišić rožnjače je zadužen za konrtolu zjenice, ona se širi i smanjuje u zavisnosti od količine svjetlosti koja dopire u nju. Žuta mrlja ili makula predstavlja centralni dio mrežnjače u ljudskom oku. Nalazi se u neposrednoj blizini optičkog nerva i predstavlja visoko osetljivi dio mrežnjače zadužen za postizanje jasnog centralnog vida. Osnovna funkcija makule je obavljanje centralnog vida i razlikovanje detalja a u literaturi se često pominje pod nazivom optički disk. Centralni dio makule je fovea.

9. Iris je obojeni deo oka u obliku diska, nalazi se između rožnjače i zjenice. Iris se sastoji od pripojnog tkiva i sitnih mišićnih vlakana. Okrugla crna mrlja koja se nalazi u irisu se naziva zjenica. Nijedan čovek na svijetu nema istu teksturu, oblik i boju irisa slično otisku prsta. Rožnjača predstavlja transparentni prednji dio oka koji obuhvata zjenicu, sočivo i prednju komoru. Rožnjača reflektuje svjetlost i čini dvije trećine od ukupne optičke snage oka. Prosječna refraktivna jačina ljudskog oka iznosi 43 dioptrije. Dok rožnjača doprinosi najvećim dijelom očnom fokusu, njen fokus je fiksan. Zakrivljenost sočiva sa druge strane može da se koriguje kako bi se izoštrio fokus u zavisnosti od udaljenosti objekta.

10. Konjuktiva je tanko, providno tkivo koje pokriva spoljašnju površinu oka. Ona počinje na spoljašnjoj ivici rožnjače, pokrivajući vidljivi dio sklere i oblaže unutrašnjosti kapaka. Nju prožimaju sitni krvni sudovi koji su skoro nevidljivi golim okom. Konjuktiva luči ulja i sluznicu koji daju vlagu i podmazuju oči. Upala konjuktiva se zove konjuktivitis, što čini da bijeli dio oka postane crven. Očno sočivo je dio oka koji ima funkciju prelamanja svjetla i podešavanja prelamanje slike tako da ona padne direktno na mrežnjaču. Poremećaji sočiva Starenjem se gubi elastičnost opne sočiva, pa se ono sve teže ispupčuje. Ta pojava se zove presbiopija. Većina osoba preko 45 godina, a neke i ranije, moraju naočarima dodatno popravljati prelomnu moć sočiva (naočare za čitanje). Takođe procesom starenja, a nekad i kod nekih opštih bolesti organizma, nastaje zamućenje očnog sočiva, koje se zove očna mrena ili katarakta. Katarakta se danas uspješno liječi odstranjivanjem sočiva (osim kapsule). Na mjesto odstranjenog zamućenog sočiva se stavlja vještačko sočivo, izrađeno od specijalne plastike.

11. Očni nerv sadrži 1,2 miliona vlakana, svaki od tih vlakana prenosi impulse koje je stvorila retina do mozga i omogućava nam da vidimo jasno sliku. Poremećaj očnog nerva se javlja u dva slučaja prilikom rođenja (faktor nasleđivanja) ili prilikom spoljašnjih faktora (razne traume ili bolesti). Poremećaj optičkog nerva će izazvati određeni gubitak vida i može napasti jedno ili oba oka.Vlakna iz optičkog nerva iz oba oka se kombinuju u očnoj raskrsnici i dalje prenose sliku do mozga. Defekti optičkog nerva koji se nalaze pre optičke raskrnice će samo uticati na jedno oko koje je pod traumom, dok poremećaj koji se nalazi poslije očne raskrsnice će uticati na vid kod oba oka.

12. Mrežnjača ili retina je najdublji sloj u ljudskom oku. Osnovna karakteristika ovog sloja je da je sastavljen od nervnih tkiva. Ovaj sloj je fotosenzitivan, odnosno reaguje na svjetlosne zrake koji ulaze u oko. Mrežnjača je jedinstven sloj koji čine fotosenzitivne ćelije, čepići i štapići, međusobno povezane sinapsama. Osobina osetljivosti na svetlost mrežnjače potiče od ćelija čepića i štapića. Uloga mrežnjače u sistemu vida je od izuzetne važnosti. U mrežnjači se prikupljaju upadni svjetlosni zraci, koji se transformišu i prenose preko optičkog nerva do mozga koji transformišu impuls u sliku. Retina je kompleksan sloj u oku, u njenoj strukturi izdvajamo 10 slojeva.

13. Očna jabučica izgrađena je po tipu zatvorenog očnog mjehura. Obavijena je sa tri opne: 1. Beonjača – spoljašnja opna, koja na prednjem kraju obrazuje providnu rožnjaču; 2. Sudovnjača – bogata krvnim sudovima, na prednjem dijelu obrazuje dužicu ili šarenicu (različito obojena – boja očiju) koja na sredini ima otvor – zjenicu, iza dužice leži očno sočivo ili leća; • 3. Mrežnjača ili retina – unutrašnja opna, ona je najsloženiji dio oka, u njoj se nalaze čulne ćelije – fotoreceptori: • štapići – odgovorni za razlikovanje svjetlosti i tame, • čepići – odgovorni za uočavanje boja i detalja predmeta, najviše ih ima u sredini mrežnjače (na liniji koja prolazi kroz centar oka) na mjestu koje se zove žuta mrlja – mjesto najoštrijeg vida. • Na mjestu gdje očni nerv izlazi iz oka nema čulnih elemenata pa se to mjesto naziva slijepa mrlja.

14. ZAPAMTIMO: Pomoćni dijelovi oka: - suzne žlijezde, - trepavice, - obrve, - kapci. • Glavni dijelovi oka: • očna jabučica: • b) očni nerv (živac) Oko pokreće očni mišić.

15. ZANIMLJIVOSTI - Rožnjаčа ajkule se koristi u hirurgiji okа, jer je njegovа rožnjаčа izuzetno slična ljudskoj rožnjаči. - Ljudi rаzlikuju oko 500 nijаnsi sive boje. - Vaše oči trepnu preko 10.000.000 putа godišnje. Mi trepćemo jednom ili dvа putа nа 10 sekundi, i treptаj trаje 0,3 sekundi. - Odojčаd počinje dа trepće u uzrаstu od 6 mjeseci. - Ljudsko oko može dа vidi 10 milionа nijаnsi, аli ne može dа vidi ultrаljubičаstu ili infrаcrvenu svetlost. - Insekti mogu dа vide ultrаljubičаstu svetlost. - 80% nаših sjećаnjа čine slike. - Oko odrasle osobe sadrži oko 12 milionа fotoreceptora (ćelija osjetljivih na svjetlo) - Rožnjаčаje jedino živo tkivo u ljudskom tijelu koje ne sаdrži nikаkve krvne sudove. - Sve bebe kаdа se rode su slijepe za boje, odnosno ne spoznaju boje.

16. - Oči bebe ne proizvode suze dok bebа ne bude stara otprilike šest do osаm nedeljа. - Kontinuirano igranje igrica dovodi zamora očnog mišića. - Nojevo oko je veličine preko 48 mm i težina mu je veća od težine njegovog mozgа. - Ljudsko oko vidi u tri osnovne boje: crvena, zelena i plаva. Bijelo je kombinаcijа tri osnovne boje, crno je njihov nedostаtаk. - Crv uopšte nemа oči. - Kаmeleon može očima dа pogledа istovremeno u rаzličitim prаvcimа. - Svаka nаših trepаvicа imа životni vijek od oko pet mjeseci. - Od svih mišićа u nаšem tijelu, očni mišići su nаjаktivniji. - Sovа može dа vidi mišа kako se kreće na udаljenosti većoj od 150 metаrа, nа osjvetljenju koje nije jače od svjetla koje stvara sveća. - Uzrok sljepilа broj jedan kod odrаslih u Sjedinjenim Držаvаmа je šećernа bolest. - Zjenica može dа povećа svoju veličinu pod dejstvom jаkih emocijа (strаh, ljutnja,...). - Kozmetika često može izazvati povredu oka. Nаjčešće povrede oka prouzrokuje štapić od mаskаre. - Očnа jаbučicа kod ljudi je teška oko 28 grаmа. - Mornаri su nekаdа mislili dа će, ukoliko nose zlаtne minđuše, poboljšаli svoj vid.

17. Kako vidimo boje? • Mi vidimoonda kadsvjetlo uđe u oko. • Kad nema svjetla: NE VIDIMO NIŠTA. • Naš mozak procesuira svjetlosne informacija na dva načina: 1) u “gdje”sistemu 2) u “šta” sistemu • Slijedeći primjer vizuelnog nadražaja demonstrira neke od stvari koje vidimo zbog vida boja.

19. Primjer 1 Crne tačkice koje trepere u stvari ne postoje na presjecima sivih linija na prethodnom slajdu. U ovo se možemo uvjeriti ako fokusiramo na jedan određeni presjek. Tačkice se pokazuju zbog načina na koji čunjići i štapići u našem oku reaguju na svjetlost.

20. Tekst sa veoma slabim kontrastom se čita u dijelu mozga koji locira objekte, tj. u tzv. “gdje” sistemu. Sve dok je lako prepoznati riječi, možete čitati relativno brzo, ali komplikovane riječi i one koje ne koristimo često se teško prepoznaju i moraju se čitati slovo po slovo.

21. I ovo je teško čitati. Poskakuje okolo i čini se nestabilnim jer “gdje” sistem ima poteškoće da to vidi.Oni koji prave reklame koriste ovaj trik kako bi skrenuli vašu pažnju jer tada morate da usporite i pažljivo čitate svaku pojedinu riječ.

22. I ovo je teško čitati. Poskakuje okolo i čini se nestabilnim jer “gdje” sistem ima poteškoće da to vidi.Oni koji prave reklame koriste ovaj trik kako bi skrenuli vašu pažnju jer tada morate da usporite i pažljivo čitate svaku pojedinu riječ. Kad promijenimo boju slova, to onda puno pomaže

24. Daltonizam • Svijet u koloru Najviše informacija iz okoline, oko 90%, dobijamo zahvaljujući čulu vida. Čovečije oko vidi u koloru i razlikuje više miliona nijansi. Kako vidimo boje? U stvaranju slike u koloru zajedničku ulogu imaju oko i mozak. Oko funkcioniše kao minijaturna digitalna kamera. Za obradu i čuvanje podataka "priključen je" na računar velikog kapaciteta: mozak. Svjetlost, koja prolazi kroz "objektiv" oka, očno sočivo fokusira na zadnju površinu oka - retinu gde se nalaze receptori vida. Receptore vida čine oko 130 miliona štapića, koji funkcionišu noću, i oko 7 miliona čunjića, koji imaju ulogu pri dnevnoj svetlosti.Štapići ne razlikuju boje, ali su veoma osetljivi na svjetlosne nadražaje. Čunjići su nasuprot štapićima manje osetljivi na svetlost, ali zato razlikuju boje. Čunjići su osetljivi na crveni, zeleni, odnosno plavi dio spektra svetlosti, u zavisnosti od pigmenta koji se nalazi u njima. Nadražaji se iz receptora prenose preko očnog živca do mozga, gdje se stvara trodimenzionalna slika u koloru.

25. Daltonizam je nasljedna anomalija oka, ili stečena usljed štetnih posljedica alkoholizma, trovanja i drugih raznih oboljenja. Daltonisti najčešće vide boje, ali drugačije. Nekada svega nekoliko stotina nijansi, što u mnogim vidovima života predstavlja hendikep, jer ne mogu biti efikasni kao osobe sa dobrim raspoznavanjem boja. Kako daltonisti vide boje?