Eş anlamlıları…

1. Kayırma ile LiyakatSunu: İpek Özkal Sayan, 2007, s. 52B.A. Güler, Kamu Personeli: Sistem ve Yönetim, s.141-188

2. KAYIRMA SİSTEMİ Ganimet Yağma Himayecilik Spoil System Patronage Favouritism LİYAKAT SİSTEMİ Merit sistem Uygunluk Yeterlilik Layık Eş anlamlıları…

3. KAYIRMA SİSTEMİKamu görevlerinin hem hizmete giriş hem de hizmette kalış bakımından belli bir sosyoekonomik zümreye, belli bir ideolojiye, siyasal partiye, etnik-mezhebi alt kültüre aidiyet ya da bağlılık ölçütüne göre dağıtılmasıdır. LİYAKAT SİSTEMİ Kamu hizmetine girişin, hizmet içinde her türlü ilerleme ve yükselişin, tüm yurttaşlara açık olduğu ve bu süreçlerin yalnızca göreve uygunluk, yeterlik, başarı ölçütüne dayandırıldığı sistemdir. Tanımlar

4. İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi 1789…. Toplam 17 madde • Madde 6 -…. Bütün yurttaşlar.. her türlü kamu rütbe, mevki, görev ve işine, aralarında erdem ve yeteneklerinden başka bir fark gözetilmeksizin, yeterliklerine göre eşit olarak kabul edilirler.

5. Liyakat Sisteminin İki Temel Kuralı 1- Hizmete Uygunluk: Sınav uygulaması, açık ve yaygın duyuru, sınav değerlendirmesinde nesnellik ile seçme… 2- Tarafsızlık:Kamu hizmetinin tüm kişi, kurum, grup ve sınıfların çıkarlarından bağımsız olarak, yalnızca kamu yararı amacına bağlı sunulması

6. OSMANLI MODERNLEŞMESİ ve LİYAKAT SİSTEMİNE GİRİŞ Osmanlı Devletinde Burjuva Özgürlük ve Eşitlik Sistemi • 1826 Vakai Hayriye • 1839 Tanzimat Fermanı (Kamu görevlerine gayrimüslimlerin atanma yolu açılmış) • 1856 Islahat Fermanı (Personel sisteminin kayırma yerine liyakat esasına dayalı örgütlenişi bu fermanın attığı zemin üzerinde başlamış)

7. …1830’daki Değişiklikler • Sadrazamlık başvekalete; divanlar bakanlığa….. • Sadaret kethüdalığı İçişleri Bakanlığı’na • Reisülküttaplık Dışişleri Bakanlığı’na • Darphanei amire ile hazinei amire Maliye Bakanlığı’na çevrilmiştir. • Vakıflar ve Ticaret Bakanlıkları kurulmuştur. • İçişleri ve dışişleri memurluğu ayrı birer sınıf ve kariyer haline getirilmiştir. • Valilere ücret verilmeye başlanmış, böylece başkente bağlılıkları sağlanmıştır.

8. …Tanzimat Reformları • 1840’da burjuva insan haklarını güvenceye alan ceza yasasını • 1846’da ticaret yasasını, ve • memurların ödev, yetki ve sorumluluklarını gösteren bir idare yasasını yürürlüğe koymuştur.

9. …1876 Anayasası • Devlet hizmeti bir siyasal hak olarak Osmanlı uyruğunda olan herkese açılmıştır. • Hizmete alınmada tek seçme ölçütü “yeterlik ve yetenek” olarak belirlenmiştir. • Kamu hizmetine girmek isteyenler, devletin resmi dili olan Türkçeyi bilmelidir. • Memurluğa alınmada liyakat ilkesi anayasal kural haline getirilmiştir. • Memurlar sınırlı da olsa hizmet güvencesine sahip kılınmış • Yasaya bağlılık amire sadakatten üstün kılınmıştır.

10. …1880’li Yıllar- Liyakat Düzenlemeleri Devlet Memurları İlerleme ve Emeklilik Kararnamesi (1881; ve 1884’te yeniden düzenleme) *Memurların atama ve yükselme koşullarını belirler *Emeklilik sistemini kurar *Diploma ya da (memurlar heyetince yapılacak) sınav koşulu *Memurların maaş derecelendirilmeleriyle birlikte sınıflandırmaya tabi tutulması

11. …1879-1888İki Talimat Sicill-i Ahval Komisyonu kurulmuştur. Görevi: *Yüksek yöneticilerin atama, sicil, değerlendirme ve yükselmelerini karara bağlamaktır. • Mülki memurlara ilişkin dosyalar ise bakanlıklarda ve illerde kurulan personel sicil birimlerinde tutulacaktır.

12. ….1880İntihab-ı Memurin-i Mülkiye Komisyonu • Memur seçme komisyonlarında görev yapanlar, Müslüman ve gayri müslim karması üyelerdir. • Bu komisyonlar bakanlıklarda ve illerde kurularak tüm yönetim bünyesine yaygınlaştırılmıştır. • Bu komisyonlardan onay almadıkça hizmete alınma ve yükselme mümkün değildir.

13. …1896 • Memur sicilini tutan Sicill-i Ahval Komisyonu ve • Memur seçimini yürüten İntihab-ı Memurin Komisyonu kaldırılmış. • Bunların işleri Memurin-i Mülkiyye Komisyonu adı altında yeniden düzenlenmiştir.

14. …Memurin-i Mülkiyye Komisyonu • Müslüman ve gayri müslim karması bir üye yapısı • Her bakanlığın kendi memur seçme komisyonunca belirlenen adayları inceler. • Belirlediklerini saraya gönderir.

15. …1908 Meşrutiyet Hareketi • Bazı memuriyetlere son verilmiş, önceki dönemde atılanların bazıları yeniden göreve alınmış (Tensikat) • Sarayda çalışan memurların hak ve yükümlülükleri yeniden düzenlenmiş • Memurin-i Mülkiyye Komisyonu kaldırılmış.

16. …1912 • Memurin-i Mülkiyye Komisyonu yeniden çalışmaya başlar • Kamu personel sistemi yönetmeliklerle düzenlenmeye devam edilir

17. …1915’te Hazırlanan Tüzüklere Göre Dönemin Liyakat Yaklaşımı Hizmete girmek için • Yaş • Eğitim • Karakter • Yarışma sınavına girmek Yükselmek için 1- Kıdem 2- Yetenek 3- Her derecede belli bir süre geçirilmesi

18. CUMHURİYET DÖNEMİNDE Liyakat Sistemi 1924 ANAYASASI Yurttaşlık kimliğine ve siyasi hakları kullanma yeteneğine sahip kadın ya da erkek herkes devlet memuru olabilir. Devlet memurluğu kişinin “yeterlik ve yeteneğine göre” elde edilebilecek bir haktır. *1926 tarihli 788 Sayılı Memurin Kanunu (1939 yılında kapsamlı değişiklikler)

19. 1961 ve 1982 Anayasası Madde 58- Her Türk kamu hizmetine girme hakkına sahiptir. Hizmete alınmada, ödevin gerektirdiği niteliklerden başka hiçbir ayrım gözetilemez. (Liyakat ilkesi siyasal bir hak olan kamu hizmetine girme hakkı üzerinden tanımlanmıştır.) • 1982 ANAYASASI: Madde 70 ---aynı…. * 1965 tarihli 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu….

20. Hizmete Giriş (Hizmete Uygunluk) Bakımından… 1926 tarihli 788 Sayılı Memurin Kanunu 1- Uygun eğitim koşulu 2- Birden fazla başvuru varsa yarışma sınavı 3- Başvuru tek kişiyle sınırlıysa sınavsız giriş (yeterlik sınavı öngörülmemiş) …1939 Yılındaki Değişiklik (3656 sayılı Kanun) 1- Memurluğa ilk kez girecekler için yarışma sınavına giriş 2- Başvuru bir kişiyle sınırlı kalmışsa yeterlik sınavı Ancak yarışma ve yeterlik sınavına giriş, tanımlanan kural-dışı durumlar nedeniyle çok dar bir alan için geçerli oluyor. 1926 ve 1939 düzenlemeleri, sınav yapma ve değerlendirmeye ilişkin herhangi bir kural getirmemiş, sınav uygulamasını tümüyle KURUMLARA bırakmıştır.

21. …Kuraldışı (sınavsız) durumlar 1- Mesleki eğitim görenlerin meslekleriyle ilgili kurumlara sınavsız girmesi (Hukuk ve siyasal okuyanlar İçişleri Bakanlığı’na, ticaret lisesinden mezun olanlar İktisat Bakanlığı’na girmesi) 2- Devlet, il özel idare, belediye bursuyla okuyan zorunlu hizmetlilerin mezun olduklarında ilgili kurumlara sınavsız atanması 3- İstisnai memurluklar 4- Uzmanlık gerektiren görev yerleri 5- Müstahdemler

22. 1965 yılında “hizmete uygunluk” kuralı bakımından durum Çalışanların, Merkezi yönetim kurumlarında %36’sı; yerel yönetimlerde %37’si KİT’lerde %40’ı yarışma ve yeterlik sınavı ile hizmete alınmış durumdadır.

23. “TARAFSIZLIK” İlkesi Hizmetlerin tarafsız bir biçimde görülmesi “memurgüvencesi”nin sağlanmasına bağlıdır. Memur güvencesinin iki yönü: 1- İş güvencesi 2- Yer-görev değişikliği

24. 1926 Yılındaki Memurin Kanunu’na Kadar ‘tarafsızlık’ ilkesi… 1- Kamuda iş güvencesi yok 2- İdareten azil (Amirin takdir yetkisini kullanarak memurun görevine son vermesi) 3- Azledilenin memurluğa yeniden dönmesi için Danıştay kararı ve açık bir kadro bulunması, açık kadro yoksa mazuliyet maaşı

25. 788 Sayılı Memurin Kanunu 1926 yılı düzenlemesinde ‘tarafsızlık’ 1- İdareten azil kaldırılmıştır.(İstisna: Büyükelçiliklerdeki memurluklar, vali, kaymakam, emniyet amirlerini vb. merkeze çekme yetkisi saklı tutulmuş) 2- Yönetime “memuriyeti ilga” yetkisi verilmiş. Memuru meslek dışına çıkarma yetkisi yerine görevin kaldırılması 3- Görev için yetersiz olanların üç yıl içinde emekli edilmesi, belediye memurluklarında kullanılması

26. ‘tarafsızlık’ : 5439 Sayılı Kanun (1949) 1- İş için sağlık ve yaşamını tehlikeye atana aylıkların 3 katına kadar ikramiye 2- Hükümete kadroları kaldırma yetkisi (1 yıl için) -Ancak yasa ile yapılabilecek olan görev yaratma ya da iptal yetkisi fiilen yürütme organına devredilmiş ve memur güvenliği ortadan kaldırılmıştır.

27. 1954 yılında ‘tarafsızlık’ ilkesi • 6422 sayılı yasayla memurların iş güvencesi örselenmiş, yetkili makamlara 25 yılını dolduran memurları kendiliğinden emekli etme yetkisi verilmiş. • 6435 sayılı yasayla, bakanlıklara memur, müstahdem, ve üniversite personelini neden göstermeden ve disiplin kararı gerekmeden uzaklaştırma yetkisi tanınmış. Buna karşı yargıya başvurma yetkisi de kaldırılmıştır.

28. GÜNÜMÜZDELİYAKAT SİSTEMİ 1- Uygunluk İlkesi Gereğince Hizmete Alma Memurluğa Giriş Koşulları *T.C. Vatandaşı Olmak *18 yaşını tamamlamış olmak *Ortaöğretim mezunu olmak *Kamu haklarından mahrum bulunmamak *Çeşitli suçları işlememiş olmak *Askerlik *Görevine engel vücut ve akıl hastalığı olmamak

29. 1990’da Kamu Görevlilerine Anket Hizmete girişte torpil var mı? %91 var, %5 yok. Size hizmete girişte torpil yapıldı mı? %49 yorumsuz, %32 evet, %19 hayır Kullanılan torpilin, %40’ı siyasetçi, %28’i bürokrat, %14’ü işadamı.

30. TÜSİAD Tarafından Yapılan Algı Araştırması (2003) Toplumda yolsuzluk eğilimi en yüksek kesim • Siyasetçiler %87,4 • Üst Düzey Memurlar %72,4 • İş adamları %66,1

31. 657’de LİYAKAT İLKESİ (Madde 3) Liyakat: Devlet kamu hizmetleri görevine girmeyi, sınıflar içinde ilerleme ve yükselmeyi, görevin sona erdirilmesini liyakat sistemine dayandırmak ve bu sistemin eşit imkanlarla uygulanmasında devlet memurlarını güvenliğe sahip kılmaktır.

32. Liyakat ilkesi memurlar için dört alanda uygulamaya konulmalıdır. Hizmete Alma • 1- Kamu hizmetine girme • 2- İlerleme-yükselme Tarafsızlık • 3-Göreve son verme • 4- Sistemin eşitlikçi uygulanması

33. Hizmete Almada Liyakat 1- Açık, yaygın duyuru 2- Yapılan duyurunun doğru, yeterli, kesin, açık bilgiler içermesi 3- Duyuru herkese aynı anda ve yeterince erken bir tarihte yapılmasını gerektirir. • Bu koşulları sağlamak kamu yönetiminin görevidir.

34. Hizmete Alma Sınavları 1-Kurumsal: Hizmete alma işlemlerinin her kamu kurumunun kendisi tarafından yapılmasıdır. 2-Merkezi: Hizmete alma işlemlerinin merkezi örgüt tarafından yapılmasıdır. *Karma Sistem

35. Sınav sistemi 657 sayılı kanunda, *1965 tarihli ilk halinde karma sistem *1984’te merkezi sınav sistemi (Ama uygulamaya konamamış.) *1999’da merkezi sınav sistemi (DMS)

36. DMS 1- Devlet Personel Başkanlığı’nca açılır. (Kurumlar boş kadrolarını bildirir.) 2- Yılda en çok 2 kez yapılır. 3- Duyuru DPB’ca yapılır, başvurular toplanır. 4- Sınav ÖSYM tarafından yapılır. 5- Atanma hakkı elde edenler başarı sırasına göre DPB’ca kuruma ve adaya bildirilir.

37. KPSS (2002) 1- Özel bir yarışma sınavına tabi tutulacakların ön-eleme sınavı (A-Grubu Kadro) 2- İlk defa atanacakların genel seçme sınavı(B-Grubu Kadro)

38. İşçi sınavları İşçi alımı İŞ-KUR eşgüdümünde ÖSYM tarafından yapılan merkezi sınavla gerçekleştirilmektedir. 1-Kurumlar işçi kadrolarının sayı ve niteliklerini İŞ-KUR’a bildirmektedir. 2- Sınava en az ilköğretim mezunu olanlar başvurabilmektedir. 3- 100 üzerinden 60 almak gerekmektedir. 4- Merkezi sınav sonucu 2 yıl geçerlidir.

39. Kamu Hizmetine Sınavsız Giriş Genel Kural: Yarışma ve yeterlik sınavı • Ancak sınava tabi tutulmadan girilecek hizmet ve görevler bulunmaktadır. Bunun için genel bir yönetmelik çıkarılacağı belirtilmiş ancak çıkarılmamıştır. 1- Sözleşmeli personel alımlarında sınav uygulaması birkaç yıldır gündemdedir. 2- Geçici personel 3- Geçici işçilik 4- İstisnai memurluk 5- Özürlü ve eski hükümlüler 6- Doğal afetlerden zarar görenler 7- Emekli Sandığı emeklileri…

40. KİT’Lerde Personel Alımı • Bakanlar Kurulu kararı ile uygulamaya konulan KİT ve Bağlı Ortaklıklarının Genel Yatırım ve Finansman Programı Kararnameleri (2001) • Amaç: Personel alımını düzenlemek değil, kısıtlamaktır. Personel gereksinmesi kurum içi nakillerle sağlanmalı, personel ancak zorunlu durumlarda alınmalıdır.

41. TARAFSIZLIK İLKESİ GEREĞİNCE MEMUR GÜVENCESİ 657 sayılı kanun hizmet (memur) güvencesini 5 temel araçla sağlamıştır. Bunlar: 1- Hükümetlere karşı kanun güvencesi 2- İdareye karşı statü güvencesi 3- Görev ve görev yeri güvencesi 4- Yargıya başvurma güvencesi 5- Üçüncü kişilere karşı kamu davasıyla korunma ve yargılanma güvencesi

42. 1- Kanun Güvencesi Memurların hak, ödev ve yükümlülükleri kanunla düzenlenir. Anayasa mad.128: “memurların ve diğer kamu görevlilerinin nitelikleri, atanmaları, görev ve yetkileri, hakları ve yükümlülükleri, aylık ve ödenekleri ve diğer özlük işleri kanunla düzenlenir.” *İlkeye aykırı durumlar 1- 190 sayılı KHK 2- Sözleşmeli personel (hükümet kararlarıyla düzenleme)

43. 190 KHK Kadro kurma, kaldırma, değiştirme işlemleri Bakanlar Kurulu kararına bırakılmıştır. Böylece, 1- Kadro işlemi kendi başına bir işleme dönüştürülmüş, kuruluş kanunlarından koparılmış 2- Yasamaya ait olan bu yetki Bakanlar Kurulu’na devredilmiştir.

44. 2- Statü Güvencesi Memur ciddi bir kusur işlemedikçe, memurluk statüsünden çıkarılamaz. Memurluk statüsünden ya da devlet memurluğundan çıkarılma en ağır disiplin cezasıdır.

45. 3- Görev ve Görev Yeri Güvencesi • Görev güvencesi, memurun herhangi bir kamu görevinde çalışma güvencesi değil, hizmet sınıfı içinde kazanılmış hak aylığında olan bir görevde çalışma hakkıdır. • Görev ve görev yeri değişikliği 1-Sınıflararası nakil 2- Kurumlararası nakil 3- Kurumiçi nakil şeklinde yapılmaktadır.

46. Bu uygulama yönetime geniş bir takdir yetkisi tanımıştır. Ancak bu yetki “sürgün etmeyi” önlemek için bazı koşullara bağlanmıştır. Değişiklik ancak kamu yararı ve hizmeti gerekleri nedeniyle yapılabilir. Bu durumda 1- Atamadaki usule uymak 2-Memura alındığı görevine denk bir görev vermek 3- Kazanılmış hak aylığını gözetmek durumundadırlar. Aksi halde memurun dava açma hakkı vardır.

47. 4- Yargıya Başvurma • Memurlar, kendi kurumlarına karşı hem resmi hem de kişisel işleriyle ilgili olarak başvuruda bulunma, yöneticileri ya da kurumları tarafından kendilerine uygulanan eylem ve işlemlere ilişkin olarak şikayet etme ve dava açma haklarına sahip kılınmıştır.

48. 5-Üçüncü Kişilere Karşı Korunma A- Kamu Davasıyla Korunma: Memurlara haksız yere suçlama yapanlar kamu davasıyla cezalandırılır. B- Özel yargılanma:Memurlar görevleri nedeniyle işledikleri suçlardan dolayı özel yargılama hükümlerine tabidirler.

49. Özel Yargılama… 1- 1872’de memurların yargılanmasına ilişkin yönetmelik 2- 1913’te KHK ile sistem yeniden düzenlenmiş (4 Şubat 1329 tarihli Memurin Muhakematı Hakkında Kanunu Muvakkat) 3- 1913 kararnamesi 1933’te değişikliğe uğramış ve 1999 yılı sonuna kadar yürürlükte kalmış 4- 2000’de 4483 sayılı kanun

50. ….. 4483 sayılı Memurların ve Diğer Kamu Görevlilerinin Yargılanması Hakkında Kanun Genel mantık: Bir şikayet konusunun hemen mahkemeye gönderilmemesi, iddiaların önce bürokrasi içinde değerlendirilmesidir. Böylece kamu hizmetlerinin güçlü özel çıkar gruplarının baskıları karşısında korunması amaçlanır.