WYKŁAD 2

1. WYKŁAD 2 Sposoby mierzenia sytuacji ekonomiczno- społecznej kraju

2. CEL: Problemy związane z rachunkowością społeczną

3. PLAN 1.Charakter współczesnych gospodarek rynkowych 2.Okrężny przepływ produktu i dochodu narodowego 2.1. Wartość dodana (value added) 3.Rachunkowość społeczna - System of National Accounts 4.PKB (GDP) 5.PNB (GNP) 5.1.Wykorzystanie PNB 6.Różnice pomiędzy PKB i PNB 6.1.Wartość dochodów netto z tytułu własności za granicą 7.Wady PNB

4. PLAN 9.Nominalny i realny PNB i PKB 9.1.Deflator PNB 10.PNB: podejście dochodowe, podejście wydatkowe 11.Dobrobyt ekonomiczny 11.1. Miernik genewski 11.2. PNB na jednego mieszkańca 11.2.1.Cele wykorzystania 11.3.Wzrost gospodarczy 12.PNN (NNP) 12.1.Amortyzacja 13.Dochód narodowy 13.1.Podział dochodu 14.DO (PI) dochód osobisty iDR (DPI) dochód rozporządzalny

5. MIARYAKTYWNOŚCIGOSPODARCZEJ • Najważniejsze miary poziomu działalności (aktywności) gospodarczej: • produkt narodowy brutto i netto • dochód: narodowy, osobisty, dyspozycyjny • stopa bezrobocia • stopa inflacji

6. CECHY WSPÓŁCZESNYCH GOSPODAREK RYNKOWYCH 1.nowoczesna gospodarka rynkowa koncentruje się wokół informacji i jej przepływie 2.zmiana systemu zarządzania przedsiębiorstwem 3.wykorzystanie elektroniki powoduje indywidualizowanie produkcji 4.zmiana charakteru pracy 5.zmiana finansowania rozwoju przedsiębiorstw 6.rozwój infrastruktury informatycznej 7.przyśpieszenie procesów gospodarczych w zakresie transakcji i operacji gospodarczych 8.tendencja do rozpiętości wyników finansowych poszczególnych przedsiębiorstw 9.nowy system gospodarczy

7. GRUPY PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH Grupy podmiotów gospodarczych (sektory): §gospodarstwa domowe - households §przedsiębiorstwa niefinansowe – firms non-financial §instytucje finansowe – financial sector §rząd - goverment §zagranica ROW – Rest of the Word

8. 0. UPROSZCZONY SCHEMAT PRZEPŁYWÓW Przepływ finansowy Przepływ rzeczowy Rynek dóbr i usług finalnych NP Przedsiębiorstwa Gospodarstwa domowe NI Rynek czynników produkcji

9. PRODUKT NARODOWY Gdy zmierzymy przepływające od firmy do gospodarstw domowych dobra i usługi (np. w ciągu 1 roku), to otrzymamy miarę nazywaną Produktem Narodowym (NP - National Produkt) - NPjest miarą pieniężnej wartości wszystkich finalnych dóbr i usług wytworzonych w danym okresie. (W długim okresie jest on zdeterminowany elementami podażowymi, a w krótkim elementami popytowymi (przy danej ich podaży.) - NP jest sumą wartości dodanych

10. DOCHÓD NARODOWY Alternatywną miarą wielkości gospodarki jest Dochód Narodowy (NI – National Income) – jest sumą wszystkich dochodów otrzymanych przez gospodarstwa domowe (płace, czynsze, odsetki, zyski) a stanowiące koszt wytworzenia dóbr finalnych (czyli jest sumą wynagrodzeń czynników produkcji).

11. OZNACZENIA T – podatki t – stopa podatkowa Te – podatki pośrednieTd – podatki bezpośrednie G – wydatki rządoweB – transfery Y – dochódI – inwestycje S – oszczędnościC – konsumpcja X – eksportZ – import

12. 1. PRZEPŁYW Z INSTYTUCJAMI FINANSOWYMI Wzbogacamy naszą gospodarkę o instytucje finansowe (banki, fundusze inwestycyjne, fundusze emerytalne, ...). Część dochodu gospodarstw domowych, która zostaje po opłaceniu konsumpcji - C, jest oszczędzana S – saving i składowana w instytucjach finansowych. Te oszczędności są transponowane dalej do firm w postaci kredytówSc (Service Credit), które zamieniane są na inwestycje I. * I = I trwałe + zapasów planowanych I = I pl + I niepl = (Itrw + zap pl) + zap niepl

13. 1. SCHEMAT PRZEPŁYWÓW Rynek dóbr i usług finalnych C NP I* S Przedsiębiorstwa Gospodarstwa domowe Rynki finansowe Sc Rynek czynników produkcji Y NI

14. 1. PRZEPŁYW Z INSTYTUCJAMI FINANSOWYMI 0&1. najprostszy model (gospodarka zamknięta) S = I S = Y – C Y = C + S = C + I

15. 2. PRZEPŁYW Z RZĄDEM Następnie wzbogacamy naszą gospodarkę o rząd. Podstawowymi funkcjamirządu są: -          organizacja prawnych ram działania gospodarki (np. regulacja działania prywatnych przedsiębiorstw), -          stabilizowanie gospodarki, -          redystrybucja (transfer) dochodów, -          dostarczanie dóbr publicznych.

16. 2. PRZEPŁYW Z RZĄDEM Podstawowym źródłem dochodu dla rządu są podatki (taxes – T), które płyną od gospodarstw domowych i firm. Rząd zgromadzone pieniądze następnie wydatkuje. Wydatki rządu to: wydatki na zakup dóbr i usług – G, transfery – B np. stypendia, zasiłki. T = Td + Te

17. 2. SCHEMAT PRZEPŁYWÓW Rynek dóbr i usług finalnych C NP I G B rząd G-T Przedsiębiorstwa Gospodarstwa domowe Td Rynki finansowe Sc S Rynek czynników produkcji Y NI

18. 2. PRZEPŁYW Z RZĄDEM 2. uwzględniamy istnienie rządu (gospodarka zamknięta) Y = C + I + G - w cenach rynkowych ( z punktu widzenia nabywcy – konsumenta ) Y = C + I + G – Te - w cenach czynników produkcji ( z punktu widzenia sprzedawcy – firmy ) DPI = Y + B – Td poziom dochodu do dyspozycji, zatem oszczędności S = ( Y + B – Td ) – C z tego Y = C + S – B + Td

19. 3. PRZEPŁYW Z ZAGRANICĄ Wprowadzimy również do modelu ROW - resztę świata. Po otwarciu gospodarki, rynki krajowe są dostępne dla zagranicy, a zagraniczne dla naszych podmiotów krajowych. Musimy zatem uwzględnić: - eksport X (dobra i usługi, które wywozimy za granicę) - import Z (dobra i usługi, które przywozimy z zagranicy) NX oznaczenie eksportu netto, tzn. NX = (X – Z)

20. X ROW NX 3. SCHEMAT PRZEPŁYWÓW Rynek dóbr i usług finalnych I C NP Z Te NX G B rząd G-T Przedsiębiorstwa Gospodarstwa domowe Td Rynki finansowe Sc Sc S Rynek czynników produkcji Y NI

21. 3. PRZEPŁYW Z ZAGRANICĄ uwzględniamy istnienie zagranicy (gospodarka otwarta) Y = C + I + G + NX NX = X - Z

22. TAUTOLOGIE: AS = NP = C + I + G + NX Zagregowana podaż – dodatni związek między ogólnym poziomem cen a całkowitą ilością dóbr i usług wytworzonych w gospodarce w danym okresie. AD = C + I pl + G + NX Zagregowany popyt – ujemny związek między ogólnym poziomem cen a całkowitym zasobem dóbr i usług, które konsumenci, firmy, rząd pragnie nabyć w gospodarce w danym okresie. NI = C + S + T

23. TAUTOLOGIE: • Z naszego prostego modelu (z definicji) wynika, że: • NP= NI  C + I + G + NX = C + S + T • I + G + X = S + T + Z • I + G + X = S + T + Z • DOPŁYWY = WYCIEKI

24. PRZEKSZTAŁCENIA S – I = (G – T) + (X – Z) S > I OSZCZĘDNOŚCI PRYWATNE G > T DEFICYT BUDŻETOWY X > Z DODATNI BILANS HANDLOWY

25. WARUNEK RÓWNOWAGI MAKROEKONOMICZNEJ AS = AD + I niepl = AD + zap niepl 1. AS > AD zap niepl > 0 Przy każdej cenie P1 wyższej niż P* ilość dóbr i usług dostępnych będzie przewyższać wielość popytu zgłaszanego. Naciski konkurencji (z racji stworzonych zapasów nieplanowanych tj. niesprzedanej produkcji finalnej) zepchną poziom cen do P*.

26. WARUNEK RÓWNOWAGI MAKROEKONOMICZNEJ 2. AS < AD zap niepl < 0 Przy cenie P2 poniżej P* wielość popytu na dobro i usługi przewyższy wielkość podaży. Na rynku występuje niedobór dóbr i usług 3. AS = AD zap niepl = 0

27. WARUNEK RÓWNOWAGI MAKROEKONOMICZNEJ P – poziom cen w kraju AD AS  P1 P* P2 Y* Y – dochód narodowy AD1 AS2 AD2 AS1

28. WARTOŚĆ DODANA VI - Wartość kalkulacyjna opiera się na szacunkach, a nie na cenach rynkowych. Jest ona oszacowaną, przybliżoną wartością dóbr i usług nie występujących na rynku i nie posiadających cen rynkowych. Nazywana jest inaczej wartością przypisaną (imputed value) Dobra pośrednie - to dobra częściowo przetworzone, które stanowią nakład w procesie produkcjiw innych przedsiębiorstwach, gdzie są zużywane. Dobra finalne - to dobra nabyte przez ostatecznego użytkownika. Są to dobra konsumpcyjne zakupione przez gospodarstwa domowe, albo dobra kapitałowe (inwestycyjne) - np. maszyny nabywane przezprzedsiębiorstwa.

29. WARTOŚĆ DODANA VA - wartość dodana (value added) jest to przyrost wartości dóbr w wyniku określonego (danego) procesu produkcji a także wielkość dodatkowej wartości rynkowej lub dochodu tworzona na każdym etapie przetwórstwa. VA = wartość sprzedaży – koszty zewnętrzne

30. Stadium produkcji Utarg całkowity Wartość dodana Pszenica sprzedana młynarzowi 100 100 Mąka sprzedana piekarzowi 200 100 Chleb sprzedany konsumentowi 300 100 Aktywność gospodarcza 600 300 TAB. WARTOŚĆ DODANA Całkowita aktywność gospodarcza = 600 Lecz trzy razy uwzględniono wartość pszenicy (sprzedana, w mące i w chlebie) Wartość chleba (produkt finalny) = wartość dodana Jeśli połączymy (m&a) tych trzech producentów aktywność gosp. = 300 tyle co wartość dodana

31. RACHUNKOWOŚĆ SPOŁECZNA System of National Accounts SNA

32. PODSTAWOWE KATEGORIE SNA PODATKI POŚREDNIE PODATKI BEZPOŚREDNIE AMORTYZACJA Ib G C NX0 NX1 +P +B In G C NX0 NX1 • T • Z • U S C NX1 GDP GNP NNP NI PI DPI

33. OBJAŚNIENIA GDP - Gross Domestic Product – Produkt Krajowy Brutto GNP – Gross National Product – Produkt Narodowy Brutto NNP – Net National Product – Produkt Narodowy Netto NI – National Income – Dochód Narodowy PI – Personal Income – Dochody Osobiste DPI – DI - Disposable (Personal) Income – Dochody Osobiste po opodatkowaniu czyli rozporządzalne

34. GDP (PKB) - mierzy produkcję wytworzoną przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie od tego, kto jest właścicielem - pieniężny wyraz bieżącej wartości rynkowej wszystkich finalnych dóbr i usług wytworzonej w gospodarce w danym okresie. PKB może być wyrażony w cenach rynkowych, zawierających podatki pośrednie lub - po ich potrąceniu – w cenach czynników wytwórczych (cenach netto).

35. GNP (PNB) - to miernik efektów rocznej działalności gospodarki, obliczany przez powiększenie produktu krajowego brutto o wartość dochodów netto z tytułu własności za granicą GNP = GDP + Yrow - miarą całkowitych dochodów osiąganych w ciągu roku przez obywateli danego kraju, niezależnie od miejsca (kraju) świadczenia usług przez należące do nich czynniki wytwórcze, - sumę wszystkich dochodów uzyskanych przez wszystkie jednostki działające w gospodarce danego kraju, w danym czasie, - ogólną sumę wydatków poniesionych na zakup dóbr i usług wytworzonych w danej gospodarce - najczęściej stosowana miara poziomu działalności gospodarczej (uwzględniając wzrost PNB)

36. WYKORZYSTANIE PNB Mierzenie produktu narodowego brutto, czyli całkowitej produkcji dóbr i usług w danym roku,pozwala politykom oraz ekonomistom: -          dokonywać oceny sytuacji gospodarczej, -          określać strukturę gospodarki oraz jej zasoby, -          badać jej wzrost w dłuższym okresie, -          śledzić skutki oddziaływania polityki rządu na produkcję i dochody, -          zestawić teorię sposobu funkcjonowania gospodarki do rzeczywistych danych

37. PKB - PNB PKB różni się od PNB tym, że nie uwzględnia dochodu z lokat zagranicznych. GDP = GNP – Y row GNP = GDP + Y row

38. WARTOŚĆ DOCHODÓW NETTO Z TYTUŁU WŁASNOŚCI ZA GRANICĄ Yrow = NX0 – NX1 wartość dochodów netto z tytułu własności za granicą stanowi różnicę pomiędzy napływem dochodów uzyskanych przez obywateli danego kraju za granicą (głównie transfer zysków z kapitałów zainwestowanych za granicą, ale także dochody z pracy) a wypływem dochodów uzyskanych przez cudzoziemców w danym kraju. Dodatnia wartość dochodów netto z tytułu własności za granicą powiększa produkt krajowy brutto (PNB > PKB), ujemna - pomniejsza go (PNB < PKB).

39. WADY GNP • problem z liczeniem zapasów, • uwzględnianie dóbr pośrednich oraz wartości dodanej • wykorzystanie wartości kalkulacyjnej • nie obejmuje usług finalnych, które nie są sprzedawane i kupowane na rynku, • wyklucza niezarobkową działalność, z której inni odnoszą korzyść • nie uwzględnia zmian w dobrobycie społecznym ( • nie obejmuje szarej strefy • nie szacuje ceny czasu wolnego • nie szacuje wielkości dóbr (szkód) • nie uwzględnia zmian jakościowych w produkcji (tylko ilościowe lub cenowe) • nie pokazuje wpływu zmian ludności na standard życia • Trend zmian nie musi odzwierciedlać zmian dobrobytu społecznego

40. WARTOŚCI NOMINALNEI REALNE Nominalny produkt narodowy brutto wyraża jego wartość obliczoną w cenach bieżących to jest w cenach, jakie istniały, gdy dany PNB był wytwarzany. Zatem nominalny produkt narodowy brutto liczony jest bez przeliczania skutków zmiany cen. GNPn z 1900 = P1900 dobra k x Q k + P1900 dobra o x Q o + ....

41. NOMINALNY - REALNY Aby nasze pomiary nie zależały od wzrostu cen, należy nominalny GNP (tj. wyrażony w cenach bieżących) podzielić przez odpowiedni indeks cen. Taka procedura nazywa się deflowaniem i w wyniku jej otrzymujemy produkt narodowy w wyrażeniu realnym, tzn. w cenach stałych. GNPr z 2001 = P0w x Q1w + P0z x Q1z + .... Zał. P0 – cena bazowa z roku 2000; P1 – cena z roku badanego 2001,Q0 – ilość dobra wytwarzanego w roku bazowym,Q1 – ilość dobra wytwarzanego w roku badanym

42. NOMINALNY - REALNY Realny produkt narodowy brutto jest obliczany w cenach stałych, czyli z uwzględnieniem zmiancen, przy zastosowaniu odpowiedniego wskaźnika cen zwanego deflatorem. DEFLATOR GNP = (GNP nominalny / GNP realny) x 100

43. WSKAŹNIKI INDYWIDUALNE Stopa wzrostu Sw = px/px0 Sw przyrost względny px = p1 – p0 przyrost bezwzględny Indeks cen = p1/p0 = 1 – Sw

44. DOCHODOWA STRONA PNB W najbardziej ogólny sposób można podzielić gospodarkę danego kraju na następujące działy działalności gospodarczej: 1) Rolnictwo (+ leśnictwo, rybołówstwo, ogrodnictwo itp.); 2) Przemysł (wydobywczy, przetwórczy); 3) Usługi świadczone zarówno na rzecz działalności gospodarczej innych podmiotów gosp., jak i bezpośrednio służące zaspokajaniu potrzeb ludzi.

45. DOCHODOWA STRONA PNB Dochody według ich źródeł ich uzyskania: 1) Wynagrodzenia pracowników z tytułu zatrudnienia w przedsiębiorstwach wytwórczych,usługowych, instytucjach itd.; 2) Dochody właścicieli przedsiębiorstw z tytułu pracy na własny rachunek; 3) Dochody osobiste z rent, czynszów itp.; 4) Zyski przedsiębiorstw; 5) Dochód z oprocentowania kapitały netto; 6) Pozycje niedochodowe kosztów pośrednich:amortyzacja; podatki pośrednie od przedsiębiorstw (w tym transfery).

46. DOCHODOWA STRONA PNB Ogólna suma wymienionych dochodów stanowi produkt krajowy brutto w cenach czynników produkcji. Dodając do niego dochody netto z tytułu własności za granicą otrzymamy produkt narodowy brutto obejmujący także amortyzację. GNP = NI + Te + A (Podejście dochodowo-zasobowe)

47. WYDATKOWA STRONA PNB • W rachunku produktu narodowego brutto zawarta jest kwota wydatków, która podzielona jest na cztery części: • Konsumpcja (C) - spożycie dóbr i usług. • Inwestycje (I) - część PNB, przeznaczona na dalszy rozwój produkcji. • Rządowe zakupy dóbr i usług obejmujące wydatki na cele publiczne, obronne itp. (G) • Eksport netto (XN) - różnica miedzy wielkością eksportu a wielkością importu w danym roku. • GNP = C + G + NX + I brutto(Podejście wydatkowe)

48. Tab. Dwie metody liczenia GNP Podejście wydatkowe Podejście dochodowo - zasobowe C – Osobiste wydatki konsumpcji Wynagrodzenia pracowników Dobra trwałe Dochody właścicieli Dobra bieżącejkonsumpcji Dochód osobisty z rent Usługi Zyski przedsiębiorstwa Ib - Inwestycje Brutto (prywatne) Dochód z oprocentowania kapitału netto Inwestycje w majątek trwały Niedochodowe pozycje pośrednich kosztów Zmiana poziomu zapasów G – Rządowe zakupy Pośrednie podatki od przedsiębiorstw Zakupy rządu centralnego Zakupy rządów lokalnych Transfery NX – eksport netto dóbr i usług Amortyzacja GNP GNP TAB. DWIE METODY LICZENIA GNP

49. ETAPY PODEJŚCIA DO PNB 1.ujęcie względne (tempo wzrostu) miara wzrostu gospodarczego Stopa wzrostu = (GNP / GNP t)100% GNP = GNP t +1 – GNP t średnie roczne tempo wzrostu = - 1 n (GNP t +1/ GNP t) 2. przeliczenie na 1 mieszkańca 3. nowy mierniki rozwoju miernik genewski (wskaźnik poziomu życia). Uwzględnia stopień zaspokojenia potrzeb w grupach: wyżywienie, mieszkanie, zdrowie, wykształcenie, rekreacja, zabezpieczenie społeczne i materialne. 4. zmodyfikowany GNP GNP –koszty społeczne (antydobra) - usługi przeciwpożarowe, ochrona policyjna+prace domowe +czas wolny

50. NNP Produkt narodowy netto to: - ilość pieniędzy, jaką dysponuje gospodarka na wydatki na dobra i usługi, po odłożeniu kwoty niezbędnej do odtworzenia zużytego w ciągu roku kapitału trwałego i utrzymania na dotychczasowym poziomie zasobu kapitału i rozmiarów produkcji. - miernik efektów rocznej działalności gospodarki, obliczany poprzez odjęcie od produktu narodowego brutto wartości amortyzacji