Računarstvo i informatika

1. Računarstvo i informatika I godina

2. 3. Računarski softver • Da bi računar mogao da funkcioniše pored hardvera mora biti opremljen i odgovarajućim programima koji će njime upravljati. Ovi programi se nazivaju računarski softver (software). • Softver čine: • Operativni sistem • Sistemski softver • Aplikacioni programi

3. 3. Računarski softver – Operativni sistem • Operativni sistem je kompleksan programski sistem sastavljen od skupa programa koji treba da obezbede lako i efikasno korišćenje računara. • Možemo ih klasifikovati prema: • Broju programa koji mogu istovremeno da budu u memoriji • Broju korisnika koji mogu istovremeno da koriste računar • Načinu zadavanja komandi • Prenosivosti na različite arhitekture računara

4. 3. Računarski softver – Operativni sistem • Sa stanovišta broja programa • Monoprogramski – računar u memoriji drži i izvršava samo jedan program • Multiprogramski – u centralnoj memoriji računara se nalazi istovremeno više programa, od kojih u svakom trenutku može da radi samo jedan • Operativni sistem teži da omogući najefikasnije korišćenje računara i njegovih resursa, uz maksimalno moguću uštedu vremena, a multiprogramskim radom se smanjuje ukupno utrošeno vreme jer kad god je memorija slobodna neki program je zauzme radi izvršavanja njemu potrebnih operacija.

5. 3. Računarski softver – Operativni sistem • Sa stanovišta broja korisnika • Jednokorisnički – računar može da koristi samo jedan korisnik • Višekorisnički – na računar može istovremeno biti priključeno i nekoliko desetina ili stotina korisnika

6. 3. Računarski softver – Operativni sistem • Prema načinu zadavanja komandi • Operativni sistem komandnog tipa (UNIX tj. LINUX, MS-DOS,...) – nakon uključenja računara na ekranu se prikazuje odzivni znak Prompt. Ukucavanjem teksta se zadaje komanda koja se sastoji od kljune reči i dodatnih parametara. Aktivira se pritiskom na Enter. Primer: Operativni sistem DOS C:\ C:\cd Filmovi C:\Filmovi • Grafički operativni sistem (MS Windows, Apple-ov je Tiger) – komanda se zadaje pokazivanjem na nju

7. 3. Računarski softver – Operativni sistem • Prema prenosivosti na različite arhitekture računara • Prenosivi – mogu da se koriste na različitim arhitekturama računara • Neprenosivi, tj. Vlasnički – projektovani su tako da rade samo na određenom modelu računara

8. 3. Računarski softver – Sistemski softver • Osim operativnog sistema za normalno korišćenje računara potrebni su i drugi programi koje koriste svi ili veći broj korisnika računara, a nazivaju se sistemski softver. • Ovoj kategoriji pripadaju: • programi prevodioci • veznici • različiti uslužni programi

9. 3. Računarski softver – Sistemski softver • Programi prevodioci • Mašinski jezik • Programi za prve računare pisani su u mašinskom jeziku. To su nizovi nula i jedinica. • Svaka naredba ima dva dela: • kod operacije (naredba koja treba da se izvrši) • adresu registra u memoriji (adresa na kojoj je skladišten podatak) Kod operacije Adresa • Pisanje ovakvih programa je bilo vrlo teško i sa puno grešaka, tako da je bilo neophodno izmisliti novi način pisanja programa 1 1 0 1 0 0 0 1 1 0 0 0 0 1 1 1

10. 3. Računarski softver – Sistemski softver • Simbolički jezik • Svaka naredba simboličkog jezika sastojala se od: • Naziva operacije • Adrese memorijske lokacije • Programi su se prevodili u mašinski jezik tako što je programer zamenjivao kod simboličke operacije stvarnim mašinskim jezikom, a nazive adresa stvarnom adresom. • Ovakav postupak je automatizovan uvođenjem asemblera, koji prevodi program napisan u simboličkom jeziku u mašinski kod. U početku je svaki računar je imao svoj simbolički jezik, a svaki simbolički jezik svoj asembler. Simbolički program takođe nije mogao da se prenosi sa jednog računara na drugi koji je imao drugačiju arhitekturu. Naredba 1 1 0 1 0 0 0 1 Adresa 1 0 0 0 0 1 1 1

11. 3. Računarski softver – Sistemski softver • Programski jezici • Da bi se olakšalo pisanje programa i omogućila njihova penosivost sa jednog računara na drugi razvijeni su programski jezici. • Oni se sastoje od: • Skupa pravila za dodeljivanje imena memorijskim lokacijama sa podacima • Skupa pravila za formiranje ispravnih naredbi • Rečnika (rezervisanih reči) • Program napisan primenom rečnika i skupa pravila zove se izvorni program. • Da bi program pisan ovakvim jezikom mogao da se izvrši, potrebno je da se prevede u mašinski jezik.

12. 3. Računarski softver – Sistemski softver • Izvorni jezik moguće je prevesti u mašinski kod korišćenjem programa prevodioca. To su: • Kompajleri (compiler) – prevodi ceo program pa ga onda izvrši • Interpreteri - svaku pojedinačnu naredbu prevodi i odmah je izvršava Mašinska naredba Interpreter Kompajler Ulaz Izlaz Naredba izvornog koda Mašinska naredba Izvorni kod Mašinski kod Mašinska naredba

13. 3. Računarski softver – Sistemski softver • Veznici • Da bi se bilo koji uređaj (štampač, skener, digitalni fotoaparat, modem,... ) mogao povezati na računar nije dovoljno samo fizičko povezivanje (preko serijskog, paralelnog ili USB porta ili ako uređaj ima posebnu karticu koja se ugrađuje u računar). • Svaki uređaj koji se priključuje na računar ima takozvane upravljačke programe koji se nazivaju još i veznici (drajveri). • Ovi programi se dobijaju na pratećem disku zajedno sa kupljenim uređajem.

14. 3. Računarski softver – Sistemski softver • Uslužni programi • Olakšavaju korisnicima pojedine poslove koji se često obavljaju (dupliranje diskova, kompresija podataka, programi za održavanje sistema, programi za uklanjanje reklama i virusa ...) • Neki od njih su deo operativnog sistema, a većinu pišu i distribuiraju sami korisnici.