Osobowość prawna związków wyznaniowych

1. Osobowość prawna związków wyznaniowych i jednostek wchodzących w skład związków wyznaniowych. Rejestracja związków wyznaniowych (kazusy)

2. Osobowość prawna związków wyznaniowych Sposoby nabycia osobowości prawnej związków wyznaniowych: • Ustawa indywidualna • rejestracja • konkordat Dyskusja nad problemem: czy oprócz osobowości prywatno-prawnej przysługuje również publiczno-prawna. Rozwiązanie niemieckie: kościoły wskazane w ustawie (5) posiadają osobowość prawa publicznego. Żadna z polskich ustaw nie nadaje wprost osobowości publicznoprawnej. Niejasne sformułowanie Konkordatu: Artykuł 4. 1. Rzeczpospolita Polska uznaje osobowość prawną Kościoła katolickiego.

3. Osobowość prawna jednostek w ramach związków wyznaniowych • Problemy prawne: 1) sposób nabycia/uznania osobowości prawnej jednostek kościołów i związków wyznaniowych na gruncie prawa polskiego; 2) skuteczność czynności prawnych dokonywanych przez przedstawicieli kościelnych jednostek prawnych – zagadnienie reprezentacji

4. Osobowość prawna jednostek Kościoła katolickiego (Dział I Rozdział 2 USPKK) • Stan przed 17 V 1989: stanowisko SN nakazujące traktować kościelne jednostki prawne jako partnerów w obrocie prywatno-prawnym • Ustawa o stosunku państwa do Kościoła katolickiego z 17 V 1989 r. wprowadziła dwa sposoby nabywania osobowości prawnej:  erygowanie jednostki w ramach katalogu zawartego w art. 6-9 Ustawy po zgłoszeniu odpowiedniemu organowi skutkuje automatycznie uznaniem osobowości na gruncie prawa polskiego  jednostki powołane w ramach Kościoła kat. spoza katalogu wymaga dla uzyskania osobowości w prawie polskim wydania rozporządzenia ministra właściwego od spraw wyznań (art. 10)

5. Kościelne osoby prawne ogólnopolskie: Art. 6. 1. Osobą prawną Kościoła o zasięgu ogólnopolskim jest Konferencja Episkopatu Polski. 2. Organami Konferencji Episkopatu Polski są: 1) Prezydium Konferencji Episkopatu Polski, 2) Rada Główna Konferencji Episkopatu Polski, 3) Sekretariat Konferencji Episkopatu Polski. 3. W sprawach majątkowych Konferencję Episkopatu Polski reprezentuje jej Prezydium. Do składania oświadczeń woli jest uprawniony każdy z jego członków. Art. 7. 2. Osobami prawnymi są również: 2) Caritas Polska

7. Inne jednostki kościelne mające osobowość prawną (art. 9) • 1) Katolicki Uniwersytet Lubelski, • 2) Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie, • 3) Papieski Wydział Teologiczny w Poznaniu, • 4) Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu, • 5) Papieski Wydział Teologiczny w Warszawie oraz jego dwie sekcje: św. Jana Chrzciciela i św. Andrzeja Boboli "Bobolanum", • 6) Wydział Filozoficzny Towarzystwa Jezusowego w Krakowie, • 7) kościelne instytuty naukowe i dydaktyczno-naukowe kanonicznie erygowane.

8. Art. 13. 1. Kościelne jednostki organizacyjne, o których mowa w art. 7 i 8 oraz art. 9 ust. 1 pkt 7, nabywają osobowość prawną z chwilą powiadomienia właściwego organu administracji państwowej o ich utworzeniu przez władzę kościelną, jeżeli ratyfikowane umowy nie stanowią inaczej. 2. Jeżeli przepis prawa lub ratyfikowane umowy nie stanowią inaczej, właściwym organem administracji państwowej jest: 1) odnośnie do osób prawnych wymienionych w art. 7 ust. 1 pkt 1–4, art. 7 ust. 2 pkt 2 i 3, art. 8 ust. 1 pkt 1, 6 i 7 oraz art. 9 ust. 1 pkt 7 – minister właściwy do spraw wyznań religijnych, 2) w pozostałych przypadkach – wojewoda. 4. Właściwa władza kościelna powiadamia niezwłocznie organ administracji państwowej wymieniony w ust. 2 o: 1) zmianach dotyczących nazwy i siedziby kościelnej osoby prawnej oraz o zmianie jej granic, 2) połączeniu, podziale i zniesieniu kościelnej osoby prawnej.

9. Art. 14. O powołaniu i odwołaniu osoby sprawującej funkcje organu osoby prawnej władza kościelna powiadamia właściwy organ administracji państwowej, jeżeli ratyfikowane umowy nie stanowią inaczej. Powiadomienie obejmuje imię i nazwisko, obywatelstwo oraz miejsce zamieszkania danej osoby • Art. 12. Kościelne wydawnictwa, zakłady wytwórcze, usługowe i handlowe, zakłady charytatywno-opiekuńcze, szkoły i inne placówki oświatowo-wychowawcze, nie posiadające osobowości prawnej, działają w ramach kościelnych osób prawnych, które je powołały. • Art. 11. Kościelna osoba prawna nie odpowiada za zobowiązania innej kościelnej osoby prawnej.

10. Regulacja konkordatowa • Artykuł 4 2. Rzeczpospolita Polska uznaje również osobowość prawną wszystkich instytucji kościelnych terytorialnych i personalnych, które uzyskały taką osobowość na podstawie przepisów prawa kanonicznego. Władza kościelna dokonuje stosownego powiadomienia kompetentnych organów państwowych. 3. Inne instytucje kościelne mogą na wniosek władzy kościelnej uzyskać osobowość prawną na podstawie prawa polskiego.

11. Stowarzyszenia Kościoła KatolickiegoK. Krzysztofek, Stowarzyszenia Kościoła Katolickiego w świetle norm prawa polskiegoi prawa kanonicznego [w:] Prawo wyznaniowe w Polsce (1989-2009). Analizy – dyskusje – postulaty, praca zbiorowa pod red. D. Walencika, Katowice – Bielsko Biała 2009, s. 107-124. • Podstawa konstytucyjna: art. 12 [prawo do powołania stowarzyszeń], art. 25 [uwzględnianie autonomii a więc wewnętrznego prawodawstwa kościelnego], art. 58 [prawo zrzeszania się], art. 53 [prawo do tworzenia stowarzyszeń religijnych] • Konkordat: art. 19. Rzeczpospolita Polska uznaje prawo wiernych do zrzeszania się zgodnie z prawem kanonicznym i w celach określonych w tym prawie. Jeżeli te zrzeszenia poprzez swą działalność wkraczają w sferę uregulowaną w prawie polskim, podlegają także temu prawu.

12. Ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (obowiązuje jako dopełnienie przepisów USPKK)  Aspekt indywidualny: prawo aby „zrzeszać się w organizacjach świeckich w celu realizacji zadań wynikających z wyznawanej religii bądź przekonań w sprawach religii” (art. 2 pkt 11)  Aspekt instytucjonalny: prawo aby „tworzyć organizacje mające na celu działalność na rzecz formacji religijnej, kultu publicznego oraz przeciwdziałania patologiom społecznym i ich skutkom” (art. 19 ust. 2 pkt 14; odpowiednikiem art. 33 USPKK)

13. Ustawa o stosunku państwa do Kościoła katolickiego – Dział II rozdział V: organizacje kościelne, katolickie i stowarzyszenia katolików • Podział stowarzyszeń wg kryterium podmiotowego (kto tworzy stowarzyszenia) • Inicjatywa wiernych • Inicjatywa wiernych za aprobatą władz Kościoła • Inicjatywa władz Kościoła • Podział wg kryterium samodzielności organizacyjnej • Posiadają osobowość prawną • Działają w ramach kościelnych osób prawnych • Stosunek do ustawy Prawo o stowarzyszeniach • Podlegają w pełni • Podlegają z wyjątkami • Całkowicie niezależne • Ponadto: kryterium celu działania oraz nadzoru ze strony władz Kościoła

14. Organizacje kościelne (art. 34) • Tworzenie: inicjatywa władzy Kościoła (zatwierdza biskup ordynariusz/Konferencja Episkopatu Polski; art. 34.1 pkt 1) albo inicjatywa wiernych – zgoda jw., warunkiem udział w organizacji proboszcza, rektora kościoła lub przełożonego zakonnego (art. 34.1 pkt 2) • Cele: w szczególności formacja religijna, kult publiczny, nauka katolicka (art. 34.2) • Nadzór: Władze kościelne czuwają nad zgodnością działania organizacji z ich celami religijnymi i moralnymi (art. 34.4) • Osobowość prawna: Organizacje kościelne działają w ramach tych kościelnych osób prawnych, w których zostały powołane. O erygowaniu organizacji o zasięgu ponaddiecezjalnym Sekretariat Konferencji Episkopatu Polski powiadamia Urząd do Spraw Wyznań. Organizacje wymienione w ust.1 pkt 1 mogą nabyć osobowość prawną w trybie art. 10 [rozporządzenie]. • Stosunek do Prawa o stowarzyszeniach: nie podlega; ustawa o zgromadzeniach w zakresie zebrań na drogach i placach publicznych oraz w pomieszczeniach użyteczności publicznej

15. Organizacje katolickie (art. 35) • Tworzenie: organizacje założone za aprobatą władzy kościelnej, która zatwierdza im kapelana lub asystenta kościelnego. • Cele: w szczególności zgodną z nauką Kościoła działalność społeczno-kulturalną, oświatowo-wychowawczą i charytatywno-opiekuńczą • Nadzór: Działają w łączności z hierarchią kościelną. • Osobowość prawna: na gruncie prawa państwowego, możliwa również na gruncie prawa kanonicznego. • Stosunek do Prawa o stowarzyszeniach: stosowana odpowiednio z wyjątkami 1) władzy kościelnej przysługuje prawo cofnięcia aprobaty [konsekwencja: utrata statusu organizacji katolickiej], 2) wystąpienie do sądu z wnioskiem o rozwiązanie stowarzyszenia wymaga uzgodnienia w Komisji Wspólnej, 3) w przypadku likwidacji organizacji katolickiej do jej majątku stosuje się odpowiednio przepisy o majątku zlikwidowanych kościelnych osób prawnych, chyba że ich statut stanowi inaczej.

16. Stowarzyszenia katolików (art. 37) • Tworzenie: wierni. • Cele: realizowanie ideałów chrześcijańskich według własnych programów. • Nadzór: brak. • Osobowość prawna: prawa kościelnej. • Stosunek do Prawa o stowarzyszeniach: podlegają w pełni. • Inne: Art. 36. Organizacje, których celem jest krzewienie trzeźwości, oddziaływanie na osoby nadużywające alkoholu lub używające narkotyków oraz udzielanie pomocy ich rodzinom, mogą być tworzone także w formie organizacji kościelnych, o których mowa w art. 34, lub organizacji katolickich, o których mowa w art. 35. • Zawsze jest możliwość działania w formie stowarzyszeń niezarejestrowanych.

17. Regulacje w prawie kanonicznym • Kan. 215 prawo zrzeszania się wiernych; szczegółowe regulacje Księga II, Część I, Tytuł V „Stowarzyszenia Wiernych” • Podział stowarzyszeń wg kryterium podmiotowego: skupiające osoby duchowne, albo świeckie albo duchowne i świeckie • Kryterium powstania: publiczne i prywatne; wymóg statutów gwarantujących dostosowanie do prawa państwowego (kan. 304), podlegają nadzorowi władzy kościelnej i ściśle określone granice autonomii • Zakres działania: powszechne, międzynarodowe, krajowe, diecezjalne

18. Stowarzyszenia publiczne wiernych • Erygowane przez władzę kościelną, inicjatywa może być oddolna • Konieczne zatwierdzenie statutu przez tą samą właściwą władzę, podobnie zmiany w statucie • Możliwe przekształcenie ze stowarzyszenia prywatnego w publiczne • Oficjalnie realizują zadania w imieniu Kościoła • Właściwa władza przydziela moderatora, może również przydzielić kapelana • Obowiązek składania właściwej władzy rocznych sprawozdań

19. Stowarzyszenia prywatne wiernych • Tworzone przez wiernych • Statuty uznawane przez właściwą władzę, muszą być zgodne z prawem kanonicznym, podlegają badaniu • Są poparte lub polecone przez władzę kościelną • Osobowość na gruncie prawa kanonicznego uzyskują dekretem właściwej władzy gdy został zatwierdzony statut • Samodzielność w wybieraniu moderatora, kapelan za zgodą ordynariusza • Samodzielność w dysponowaniu majątkiem, władza kościelna nadzoruje, czy zgodnie z celem stowarzyszenia • Rozwiązanie zgodnie z postanowienie Statutu lub przez właściwą władzę, gdy ta dostrzega szkodliwość działania stowarzyszenia, uwzględniając m.in. prawa darczyńców

20. Korespondencja prawa polskiego i kanonicznego • Organizacje kościelne mogą odpowiadać stowarzyszeniom publicznym wiernych • Organizacje katolickie mogą odpowiadać stowarzyszeniom prywatnym wiernych • Kan. 298 par. 2 pozwala na tworzenie stowarzyszeń przez wiernych nie będących w zakresie kontroli i związków z hierarchią kościelną, mogą one odpowiadać stowarzyszeniom katolików

21. Kazusy (zasada wolności sumienia i wyznania, rejestracja związków wyznaniowych)

22. Kazus 1 • Przy metropolii została założona grupa zajmująca się wykonywaniem muzyki sakralnej. Dyrygent udał się do sklepu muzycznego i zakupił potrzebne instrumenty, jako podmiot nabywający wskazał grupę muzyczną, sam podpisał umowę sprzedaży jako jej przedstawiciel ustawowy. Oceń stan prawny.

23. Kazus 2 • Franciszek S. od dłuższego czasu czuł, że jest jednostką niezwykłą, zdolną poprowadzić społeczeństwo w stronę prawdy i dobra. Postanowił założyć kościół, na czele którego stanął jako duchowny. Przez pięć lat kościół intensywnie prowadził akcję misyjną, liczył ponad 5 tys. wiernych. Franciszek S. postanowił rozszerzyć akcję misyjną w szkołach, agitując na korytarzach podczas przerw międzylekcyjnych. Podczas jednej z takich agitacji został siłą wypchnięty z budynku szkolnego, doniósł o tym na Policję twierdząc, że został poturbowany. Innym razem w liceum postanowił odprawić krótki obrzęd o charakterze liturgicznym, lecz kilku pełnoletnich uczniów przeszkodziło mu w tym, używając niewybrednych słów. Zirytowany postanowił udać się do prokuratury i donieść o przestępstwie, lecz prokuratura umorzyła sprawę. Wreszcie rozumując, że tylko formalne wprowadzenie do szkoły nauki wyznawanej przez niego religii może odnieść sukces, zgłosił się do prezesa rady ministrów z wnioskiem o zawarcie umowy, o której przeczytał w Konstytucji. Otrzymał odpowiedź odmowną, którą przesłał Rzecznikowi Praw Obywatelskich z żądaniem interwencji. Oceń pod względem prawnym wypadki w szkole oraz żądanie zawarcia umowy i zaproponuj dalszy tok wypadków.

24. Kazus 3 • Stanisław F. zaczął dorastać. Mając 12 lat oglądnął kilka filmów grozy, jako 14-latek w Internecie z powodzeniem przeszukiwał strony w poszukiwaniu informacji o siłach nieczystych. Przez przypadek dowiedział się, że w Rudzie Śląskiej co piątek wieczorem mają miejsce spotkania czcicieli sił nieczystych. Jako mieszkaniec tej miejscowości postanowił wziąć w nich udział. Co piątek wieczorem wymykał się na upiorne spotkania. Zamknął się w sobie, zupełnie ustał kontakt z rodzicami. Ojciec podejrzewał wiele przyczyn, zaczął śledzić syna. Dotarł za nim na miejsce schadzek. Po chwili obserwacji wtargnął na miejsce obrzędów, zakłócił je, przewrócił ołtarz, chwycił mocno syna i siłą zaciągnął go do domu. Czy złamał prawo?

25. Kazus 4 • Wincenty K. w jednej z kawiarń na ulicy Brackiej w Krakowie głośno krzyknął, że poglądy Walerego A. są śmieszne, w szczególności prorok, w którego wierzy, to oszust i łajdak, a pogląd, że uległ on przebóstwieniu może przekonywać jedynie małe dzieci i osoby pozbawione rozumu. Dotknięty Walery zgłosił się na policję. Jak potoczą się dalsze losy sprawy? Czy słusznie został postawiony zarzut bluźnierstwa?

26. Kazus 5 • Krzysztof W. od dawna przejawiał oznaki agresji wobec osób prezentujących przekonania odmienne od jego. W końcu podbiegł do figurki barokowego anioła stojącego na rynku w M. i mocno ją oszpecił krzycząc obelżywe słowa typu „głupcy wierzą w takie bzdury”. Następnie udał się pośpiesznie na cmentarz komunalny, gdzie grzebano znanego w tej niewielkiej miejscowości agnostyka, wtargnął w sam środek zgromadzonych ludzi i wykrzykiwał wyrazy powszechnie uznane za wulgarne pod adresem zmarłego a zwłaszcza, zdaniem Waldemara W., lichych przekonań. Pracowity dzień zakończył w Urzędzie Miasta, gdzie podniesionym głosem zganił przedstawicieli związku ateistów małopolskich i potargał ich transparent. Tam znużonego Krzysztofa zatrzymała straż miejska postanawiając osadzić go w areszcie, dopóki nie wpłynie jakaś skarga, która umożliwiłaby uruchomienie postępowania karnego. Oceń stan prawny.

27. Kazus 6 • Nieformalny związek wyznaniowy postanowił zarejestrować się. Główną ideą związku był kult Najwyższej Istoty, która najpełniej objawia się ludziom wolnym, podstawą doktryny stało się więc odrzucenie wszystkiego, co krępuje człowieka. Organ rejestrowy wydał decyzję odmowną stwierdzając, że doktryna ta prowadzi do popierania anarchii. Przedstawiciele wyznawców wnieśli skargę do sądu administracyjnego oraz jednocześnie do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie niezgodności ustawy o gwarancji wolności sumienia i wyznania z konstytucją. Oceń stan prawny.

28. Kazus 7 • Członkowie nieformalnego związku wyznaniowego postanowili zarejestrować go. Zależało im na czasie, postanowili więc jak najszybciej uruchomić procedurę rejestrową, a do wniosku statut dołączyć już w trakcie postępowania. Po 2 miesiącach od złożenia deklaracji i wniosku organ rejestrowy zwrócił dokumenty do uzupełnienia. Po 3 tygodniach wyznawcy dostarczyli statut. 4 tygodnie później zniecierpliwieni brakiem decyzji złożyli skargę do Prezesa Rady Ministrów na Ministra. Oceń postępowanie wyznawców.

29. Kazus 8 • Członkowie nieformalnego związku wyznaniowego po tygodniowym okresie postanowili go zarejestrować. Przede wszystkim musieli zdobyć brakujące 73 podpisy do ich własnych 27. Przeszli więc po rynku w Krakowie i uzyskali je. Do organu rejestrowego deklarację i wniosek dostarczyło trzech przedstawicieli wyznawców. Organ wydał decyzję odmowną. Czy postąpił słusznie? Proszę uzasadnić odpowiedź.

30. Warto zapamiętać: • Dyskusja nad osobowością kościołów i związków wyznaniowych • Prawo wiernych do zrzeszania się • Uznawanie osób prawnych Kościoła katolickiego na gruncie prawa polskiego • Problemy związane z reprezentacją kościelnych osób prawnych • Typy kościelnych osób prawnych i ich reprezentanci • Cechy charakterystyczne organizacji kościelnych, organizacji katolickich i stowarzyszeń katolików • Cechy charakterystyczne stowarzyszeń publicznych i prywatnych wiernych w prawie kanonicznym • Wymogi rejestracji związku wyznaniowego • Procedura rejestracji związku wyznaniowego • Budowa statutu związku wyznaniowego • Przesłanki wykreślenia związku wyznaniowego z rejestru