340 likes | 1.01k Vues
GIRIS. Dnyanin esitli yrelerindeki insanlarin atik maddelerinazaltilmasi iin zm yollari bulmak zere gelistirdikleri girisimlerden hareketle yumusak tketim yolu" izilmesimmkndr.Bu yeni ynelim sonrasi yapilmaya baslanilan alismalarsonucu alinacak basit nlemlerle bile retim s
E N D
1. ATIK YNETIMINDE MINIMIZASYON, GERI DNSM, EKONOMIYE YENIDEN KAZANDIRMA
Do.Dr.OSMAN TATAR
Il evre ve Orman Mdr
Subat-2010
2. GIRIS Dnyanin esitli yrelerindeki insanlarin atik maddelerin
azaltilmasi iin zm yollari bulmak zere gelistirdikleri
girisimlerden hareketle yumusak tketim yolu izilmesi
mmkndr.
Bu yeni ynelim sonrasi yapilmaya baslanilan alismalar
sonucu alinacak basit nlemlerle bile retim srecinden
faydali bir rne dnsemeden geerek atik haline gelen
hammaddelerin daha etkin kullanimi sonucu bu kayiplarin
nlenebilecegi ve ayni zamanda atik retiminin de
azalabilecegi ortaya ikmistir.
3. Bunu rnlerin maddesel ieriklerinin azaltilmasi,
retim iin kullanilan hammaddelerin evreye daha az
zararli olanlar ile degistirilmesi, retim ve kullanim
srecinde gerekli olan su ve enerji ihtiyalarinin
dsrlmesi gibi yaklasimlar izlemektedir.
Sonuta atik azaltilmasi, geri dnstrme, yeniden
kullanim, rn ve hizmetlerin evreye daha duyarli
tasarimi vb. konular zerinde yapilan arastirmalar hizla
artmaktadir.
4. ATIKLARIN MINIMIZASYONU Atik ynetiminin temel hedefi olan atik minimizasyonunu, atik retiminin nlenmesi veya azaltilmasi, retilen atigin kalitesinin arttirilmasi, zararlarinin indirgenmesi; geri dnsmn, yeniden kullanimin ve geri kazanimin zendirilmesi seklinde tanimlayabiliriz.
rnlerin, hammaddenin ve enerjinin sorumlu ve
dikkatli kullanimi, atik azaltmada uygulayacagimiz
temel fikir ve eylemlerdir. Bunun da adi "Toplam
Kaynak Korumasi"dir.
5. Atigin olusumunu nleyen ya da miktarini azaltan yntemler nem sirasina gre syle siralanabilir:
1- Kirlilik nleme
2- Geri Dnsm
3- Aritma
4- Bertaraf Etme
6. retim sreci boyunca atigin olusmasini nleyen
Kirlilik nleme yntemleri, evre ynetiminde
nceliklidir.
Bu yntemde; temiz retim teknolojileri kullanilmali, atik yakma tesisleri de ortadan kaldirilmalidir esasina dayanir.
En kisa yolu, kaynak kullaniminin en aza indirgenmesidir. Kullanimdan nce alinan nlemleri kapsar.
7. 1-KIRLILIK NLEME Kirlilik nleme kavrami konu zerinde nemli katkilari olan kurulus tarafindan syle tanimlanmaktadir:
Birlesmis Milletler evre Programi (UNEP):
Btnsel nleyici bir evre stratejisinin rn ve
srelere srekli olarak uygulanmasi ile insanlar ve evre zerindeki risklerin azaltilmasi.
8. ABD evre Koruma Kurumu (USEPA):
Her trl tehlikeli madde ve kirleticinin dogrudan
dogal alici ortamlara verilmesi ya da geri dnstrme, aritim ve nihai depolama sreleri ncesi atiklara karismasini nleyen/azaltan,
Her trl tehlikeli madde ve kirleticinin desarji
kaynakli halk sagligi ve evresel zararlari
nleyen/azaltan,
Kirleticileri hammaddelerin verimli kullanilmasi ya
da dogal kaynaklarin korunmasi ile azaltan ya da yok eden her hangi bir etkinlik.
9. Kanada evre Bakanligi:
Kirletici ya da atik olusumunun kaynaginda azaltilmasi ya da nlenmesine ynelik olarak endstriyel, ticari ve kurumsal atik reticilerinin ya da bireylerin temel davranis biimlerinin degistirilmesini destekleyen, cesaretlendiren ve gerektiren herhangi bir etkinlik.
10. Kirlilik nleme stratejilerinin bir kurulus iin
gelistirilmesi ve uygulanmasi pek ok ynden faydali olabilir. Bu tr stratejiler ile elde edilebilecek faydalardan bazilari su sekilde incelenebilir:
Ekonomik Faydalar
Ynetmelikler ile Uyum
Daha Iyi Bir Toplumsal Ama
Yasal Yaptirimlar
alisanlarin Motivasyonu
11. Kirlilik nleme yaklasimlarinin benimsenmesi,
yayginlasmasi ve uygulanmasina engel olabilecek bir takim faktrler de gzden geirilmelidir.
Bu faktrlerden bazilari da asagidaki gibi tanimlanabilir:
Ekonomik engeller
Uygulama ve ynetim ile ilgili engeller
Ynetimin ilgisizligi
Finansman
rn/hizmet kalitesi
alisanlarin direnci
Sreklilik
12. Kirlilik nleme Ara Ve MetotlariDegerlendirme Ve Denetleme Kirlilik nleme hem ekonomik kazan saglayan,
hem de evreye daha az zarar vererek varliklarini
ve hizmetlerini srdrmelerini temin eden bir
anlayis, bir grs, bir stratejidir. Bu stratejinin
basarili olmasi iin pek ok aratan yararlanmak
mmkn ve gereklidir.
13. Bu aralardan bir ka tanesi;
evre ynetim sistemleri,
Hayat boyu degerlendirme,
evresel muhasebe,
evre performans gstergeleri,
evresel tasarim,
evresel iletisim ve raporlama,
Eko-verimlilik,
evresel vergiler,
evresel etiketleme, ve evresel denetleme
olarak verilebilir.
14. Kirlilik nleme uygulamalari bir rnn yasam
dngsnn (life-cycle) pek ok asamasinda
gereklestirilmektedir (hammadde temini, retim,
kullanim ve kullanim sonrasi bertaraf).
Bu baglamda pek ok uzmanlik alani ve meslek
grubu farkli biimlerde bu srete yer alir. Bu
uzmanlik alanlari ve meslek gruplari retim sreci
ve yasam dngs asamalarinda farkli aralar ve
yntemler kullanilabilir.
15. Kirlilik nleme Ara ve Metotlari: evresel Etki Degerlendirme (ED),
Yasam Dngs Degerlendirme (YDD),
evre Teknolojisi Degerlendirme (TD),
Kimyasal Degerlendirme (KD),
Atik Denetleme (AD) ve
Enerji Denetleme (ED)dir.
16. 2-GERI DNSM retim sirasinda atigin olusumu nlenemiyorsa, aritilacak/bertaraf edilecek atik miktarini mmkn oldugunca en aza indirmek iin geri dnsm ve yeniden kullanim gibi yntemler uygulanmalidir.
Kati atiklar iinde degerlendirilebilir olanlarin, ayri toplanmasi, cinslerine gre ayrilmasi, fiziksel veya kimyasal yada biyolojik islemlerle ikincil hammaddeye, tarim girdisine dnstrlmesi ve enerji elde etmek iin yakilmasi seklindeki faaliyetlerin tm geri kazanim olarak adlandirilir.
17. Geri Dnsmn Yararlari Dogal kaynaklarimiz korunur:
Degerlendirilebilir atiklarin bir hammadde kaynagi olarak kullanilmasi, yerine kullanildigi malzeme iin tketilmesi gereken hammaddenin veya dogal kaynagin korunmasi.
Enerji tasarrufu saglanir :
Geri dnsm sirasinda uygulanan fiziksel ve kimyasal islem sayisi, normal retim islemlerine gre daha az oldugu iin, geri dnsm ile malzeme retilmesinde nemli bir enerji tasarrufu saglanir.
Atik miktari azalir :
Geri dnsm sayesinde plklere daha az atik gider ve buna ek olarak bu atiklarin tasinmasi ve depolanmasi kolaylasir, nk artik daha az p alani ve daha az enerji gerekmektedir
Geri dnsm ekonomiye yatirim demektir:
Geri dnsm sayesinde hammaddelerin azalmasi ve dogal kaynaklarin tkenmesi nlenecek, bylelikle lke ekonomisine katki saglanacaktir .
18. Geri Dnstrlebilen Maddeler Metal grubu: Alminyum, bakir, sari kursun, demir, elik, paslanmaz elik vs. Bu atiklar metal sektrnde eritilerek yeniden kullaniliyor.
Kagit: Karton, mukavva, gazete ve kitap, ambalaj kagitlari vs. Alicisi, kagit ve oluklu mukavva reticileri.
Plastik grubu: Plastik, naylon, kpk, pet sise basta
olmak zere petrol kkenli btn maddeler. Polyester
elyaf reticileri tarafindan aliniyor.
Aga grubu: Tamir edilip yeniden kullaniliyor. En kt
ihtimalle sunta ve talasa dnstrlyor.
19. Cam grubu: Her trl cam atiklar. Yeni cam retiminde kullaniliyor.
Lastik grubu: Her trl ara lastigi. Ara lastiginin
kauuk blm ikarilarak granl haline getiriliyor ve
lastik reticilerine satiliyor.
Tekstil atiklari: Polyester iplik fabrikalari olmak zere
fabrika atiklari islenerek tekrar iplik, elyaf haline
getiriliyor.
Atik kumaslar ise yeniden pamuk haline getirilmektedir.
20. Yag grubu: Aralardan ikan motor yagi islenip tekrar kullaniliyor. Ayrica yemekhanelerden ikan atik kizartma yaglari biodizel yapiminda kullaniliyor.Ak grubu: Aklerin kursun ve plastigi ayristiriliyor.
Elektronik grubu: Her trl elektrikli cihaz ieriginde, ok esitli geri kazanilabilecek maddeler vardir.
21. Geri Dnsm Sisteminin 5 Temel Basamagi 1. Kaynakta Ayirma: Degerlendirilebilir nitelikli atiklari, ple karismadan olustuklari kaynakta ayirarakbiriktirme . 2. Degerlendirilebilir Atiklari Ayri Toplama: Bu islem degerlendirilebilir atiklarin ple karismadan temiz bir sekilde ayri toplanmasini saglar . 3. Siniflama; Bu islem kaynaginda ayri toplanan malzemelerin cam, metal plastik ve kagit bazinda siniflara ayrilmasini saglar . 4. Degerlendirme; Temiz ayrilmis kullanilmis malzemelerin ekonomige geri dnsm islemidir. Bu islemde malzeme kimyasal ve fiziksel olarak degisime ugrayarak yeni bir malzeme olarak ekonomiye geri dner . 5. Yeni rn Ekonomiye Kazandirma; Geri dnstrlen rnn yeniden kullanima sunulmasidir.
22. 3-ARITMA Atigin olusumunun nlenemedigi ya da miktarinin
azaltilamadigi durumlarda, hacmini ya da toksik
ierigini azaltmak amaciyla aritim yapilir. Her ne kadar
boru sonu aritma yntemleri atik miktarlarinda azalim
sagliyorlarsa da Kirlilik nleme kadar verimli/etkin
yntemler degillerdir.
Atiklarin aritimini siniflandirmak gerekirse;kati,sivi
ve gaz atiklar olmak zere ana baslikta ele almak
mmkndr.
23. 1-ATIK SU ARITMA Evsel veya endstriyel faaliyetler sonucu kalite ve karakterizasyonu bozulan sularin, alici desarjlarinda evreye verecegi zararlari minimize etmek ve ortadan kaldirmak zere yapilan aritma islemlerine atik su aritimi denir.
24. 2-HAM AMUR ARITILMASI Genelde amur aritimi; suyunu alma, stabilizasyon ve yogunlastirma islemlerini ihtiva eder.
amur hacminin azaltilmasi,daha sonraki islemlerde saglik riski olmamasi iin amurun stabilizasyonu,
kompostlama, atik bertarafi gibi islemlerin
kolaylasmasi iin amurun aritma islemine tabi
tutulmasi gerekir.
25. 3-GAZ ATIKLARIN ARITILMASI Gaz atiklari; egzoz gazlari ve endstriyel kaynakli gazlar olmak zere iki kisimda ele alabiliriz. Endstriyel kaynakli retim tesislerinden kaynaklanan gazlara rnek vermek gerekirse; Aldehitler, Organik Asitler NH4Cl Gazlari, ZnO, Kromik Asit, Siyanr Gazlari, HF Gazi, NH3, SO2, Na2SO4, SO3, H2SO4 NH4, HS, AlCl3, HCl,, Al2O3, H2SO4 Gazi vs. gibi birtakim istenmeyen maddeler aiga ikmaktadir.
Baca gazi aritminda yikama nitesi (scrubber) kullanilmakta olup alisma prensibi gazlarin rachinghalkalari altinda yikanmasi esasina dayanmaktadir.Sistemde gazlarin sivilar iersinde eriyebilmesi zelligi nem tasimaktadir. SO2 aritiminda kkrtn suda kolay eriyebilmesi aritma verimini arttirmaktadir. Sivi fazla karsilasan kkrt eriyerek slfat asitlerini olusturur. Bacadan ikan gazlar artik kirleticiligini kaybetmistir.
26. Egzoz kaynakli olusan gazlari ele almak gerekirse;
Ilgili mevzuat geregi otomobil endstrisi egzoz gazlarini azaltmak zorundadir. Bu yzden gnmzde tm benzin motorlu aralar fabrika ikisi olarak 3 yollu katalizatr ile donatilmaktadir. Katalizatrn grevi, zararli atik gazlari evreye zararsiz gazlara dnstrmektir. Katalizatrn etkili bir sekilde alisabilmesi iin, yakit ile hava arasindaki oranti hassasiyetle ayarlanmis olmak zorundadir.
Optimum egzoz gazi azaltma aralarindan lambda sensrlerini rnek gsterebiliriz.
Not:Lambda Sensr; enjeksiyonlu arabalarda, egzozun iinde motor ile katalitik konvertr arasinda yer alan ve egzoz dumanindaki oksijen oranini mtemadiyen lerek, elektronik beyine sinyal iletmekle ykml olan bir aygittir.
27. 4-BERTARAF ETME Tm atiklar gz nne alindiginda bunlar ierisinde kati
atiklarin miktar problemi yarattigi grlmektedir. Kati atik miktarinin az ve dklen alanin byk olmasi durumunda dogada biyolojik olarak ayrismalari mmkndr. Fakat miktarin ok olmasi durumunda kati atiklar gn getike daha byk problemleri de beraberinde getirmektedir. Bu nedenle bertaraf yntemleri ok nemlidir.
28. BERTARAF YNTEMLERI Gnmzde esit bertaraf yntemi
uygulanmaktadir.
Bu yntemler:
Dzenli Depolama
Kompostlastirma
Yakma
29. Dzenli Depolama Dzenli depolama projeleri hem evsel, hem de
tehlikeli ve tibbi atiklarin bertarafi iin kullanilan
etkin bir yntemdir. Bu atiklar dzenli depolanirken ayristirilmali ve her atik tr ayni tesiste olsa da farkli blmelerde depolanmalidir.
En ekonomik yatirim ve isletme maliyetine sahip
olmasi, miktarina gre kapasitesinin kolaylikla
artirilabilmesi, kapatilan arazinin nihai imha
metodu olmasi nedeniyle lkemizin sartlarina en
uygun bertaraf yntemidir.
30. Kompostlastirma Kati atiklarin organik bilesenlerinin biyolojik ayrismasi
olayidir. Kompost retimi aerob yada anaerob sartlarda
gereklesir. Kati atiklarda genellikle aerob durumda
gereklesmektedir.
Kompostlastirma islemi sirasinda birok
mikroorganizma grubu faaliyet gstermektedir.
Kompostun ierisinde civa, kadmiyum bakir gibi agir
metaller ve zehirli toksik maddeler istenmemektedir.
31. Kompostlastirma Asamalari Ayirma: Iyi bir kompost elde etmek amaciyla cam, metal, seramik, plastik, tas vs gibi atiklarin ham pten ayrilmasi islemidir.
gtme: Bu asama sayesinde atigin her tarafi bakteri ve mantar istilasina ugramakta ve ayrisma hizlanmaktadir.
Fermantasyon: gtme sonrasi yigin haline getirilmis olan atiklarin bakteriler tarafindan ayrismasi.
32. Yakma Bu islem atigin kontroll bir sekilde yakilarak daha az hacim kaplayan ve daha zararsiz bir forma dnstrlmesi islemini kapsar. Evsel, endstriyel, tehlikeli ve tibbi atiklarin bertaraf iin kullanilabilir. Bu atiklar yakma islemine tabi tutulmadan nce birbirinden ayrilmalidir. Ancak, bu islem sonucunda diger yntemler kullanilarak bertaraf edilmesi gereken baska bir atigin (kl) olusmasi sz konusudur.
33. Atik yakma projelerinde, atiklarin geri dnsmn ve enerji retimini saglamak ve ayni zamanda evreye olan olumsuz etkileri en aza indirmek iin asagidaki hususlar ncelikle gz nnde bulundurulmalidir.
Atiklarin n ayirmaya tabi tutulmasi.
Yakma tesisinde baca gazi temizleme sisteminin
kurulmasi.
Yakma tesisinde enerji tasarrufu ve elde edilen isinin
kullanimi iin yntemler uygulanmasi.
Yakma sonucu ortaya ikan maddelerin (cruf, kl)
baska sanayi tesislerinde kullanilmasi.
34. EVRE KANUNUNA GRE Atik reticileri uygun metot ve teknolojiler ile atiklarini en az dzeye dsrecek tedbirleri almak zorundadirlar. Atiklarin retiminin ve zararlarinin nlenmesi veya azaltilmasi ile atiklarin geri kazanilmasi ve geri kazanilabilen atiklarin kaynaginda ayri toplanmasi esastir.
Atik ynetim plnlarinin hazirlanmasina iliskin esaslar Bakanlika ikarilacak ynetmelikle dzenlenir.Geri kazanim imkni olmayan atiklar, ynetmeliklerle belirlenen uygun yntemlerle bertaraf edilir.
Atik geri kazanim, geri dnsm ve bertaraf tesislerini kurmak ve isletmek isteyen gerek ve/veya tzel kisiler, ynetmelikle belirlenen esaslar dogrultusunda, rn standardi, rnlerinin satisa uygunlugu ve piyasadaki denetimi ile ilgili izni, ilgili kurumlardan almak kaydi ile Bakanliktan lisans almakla ykmldr.