LIPAR

1. LIPAR

2. GEOGRAFSKI POLOZAJ BACKE I LIPARA • DOBROVOLJACKO SELO EMUSIC NALAZI SE GOTOVO U GEOGRAFSKOM SREDISTU BACKE,PODJEDNAKO UDALJENO OD SEVERNIH(MADJARSKA),ISTOCNIH(TISA I BANAT),JUZNIH(SREM) I ZAPADNIH(DUNAV I HRVATSKA) GRANICA BACKE.KROZ BACKU I U BLIZINI LIPARA PROLAZE VAZNI KOMUNIKACIJSKI PRAVCI,ZELEZNICKI I DRUMSKI:BEOGRAD-NOVI SAD-SUBOTICA I DALJE ZA SEVERNU EVROPU.BACKU OKRUZUJE I VELIKA PANONSKA I EVROPSKA REKA DUNAV,NJEGOVA PRITOKA,TISA,KAO I DELOVI HIDRO-SISTEMA KANALA DUVAN-TISA-DUNAV.BACKA PRESTAVLJA NAJISTURENIJI DEO JUGOSLAVIJE PREMA MADJARSKOJ.IZ TOG SVOG GEOPOLITICKOG POLOZAJA PROIZLAZE I DUGOGODISNJI ODNOSI IZMEDJU NASE ZEMLJE I MADJARSKE KOJI SU POVREMENO BIVALI BOLJI,ALI NAJCESCE LOSI. • LIPAR SE NALAZI U VOJVODINI, U ZAPADNOBACKOM OKRUGU. • NASELJE JE NASTALO NA RASKRSCU PUTEVA KULA-BACKA TOPOLA I CRVENKA-MALI IDJOS,NA PUSTARI EMUSIC,NA LESNOJ ZARAVNI TELECKA. NALAZI SE NA 45 STEPENU SEVERNE GEOGRAFSKE SIRINE I 19 STEPENI ISTOCNE GEOGRAFSKE DUZINE GOTOVO U SAMOM SREDISTU BACKE,NA REGIONALNOM PUTU SUBOTICA-ODZACI

3. LOKACIJA LIPARA NA KARTI SRBIJE

4. GEOGRAFSKI OPIS SELA I OKOLICE • DOBROVOLJACKA KOLONIJA U LIPARU SE UBRAJA U NAJMLADJA NASELJA U BACKOJ.PRVU KUCU NA PUSTARI EMUSIC NAPRAVIO JE DOBROVOLJAC IZ LIKE BOGDANOVIC TANASIJE SAVA.OD 1921.-1938.DOBROVOLJCI I KOLONISTI SU IZGRADILI 287 KUCA,A SOKOLAC JE IMAO 1702 STANOVNIKA. • UDALJENOST OD KULE JE OKO 10 A OD BACKE TOPOLE OKO 15km.SELO JE IZGRADJENO NA RASKRSNICI KOLSKIH PUTEVA KULA-BACKA TOPOLA I CRVENKA-MALI IDJOS,NA PUSTARI EMUSIC,NA LESNOJ ZARAVNI TELECKA.LIPAR PREDSTAVLJA,TIPICNO PANONSKO USORENO PRAVOUGLO NASELJE SA SIROKIM ULICAMA POD PRAVIM UGLOM,PO SISTEMU SAHOVSKIH POLJA,SA U TO VREME,PRIZEMNIM KUCAMA PRAVLJENIM U BRAZDU. • PUSTARA EMUSIC JE PRE DOSELJAVANJA DOBROVOLJACA I KOLONISTA,BILA NEPREGLEDNA BACKA BLAGOTALASASTA RAVNICA,ISPRESECANA POLJSKIM PUTEVIMA,TZV.ATARSKIM DUZIMA ILI LINIJAMA,SA BROJNIM GOTOVO GEOMETRIJSKI RASPOREDJENIM SALASIMA OD SIROTINJSKIH,PA DO VELEPOSEDNICKIH MAJURA.DOBROVOLJCI I KOLONISTI SU DOBILI(KUPILI) ZEMLJU(PARCELU) U DVA ATARA,ODNOSNO U DVE OPSTINE,BACKA TOPOLA(VECI DEO)I KULA(MANJI DEO)

5. SKICA LIPARSKIH ULICA BACKA TOPOLA KULA

6. NI DAN DANAS SE POUZDANO NE ZNA ZASTO JE DATO IME LIPAR.U SELU NEMA DRVECA LIPE,DA PI PO TOME SELO DOBILO TO LEPO STARO SRPSKO-SLOVENSKO IME LIPAR.ZA SADA SU POZNATE 3 PRETPOSTAVKE O NAZIVU SELA LIPAR. 1.PREMA SECANJU NEKIH CLANOVA SRESKOG KOMITETA KPJU KULI IME SELA JE PRONADJENO NA SLEDECI NACIN: NEGDE U JESEN ILI ZIMU 1946-1947.NEKI CLANOVI SRESKOG KOMITETASU BILI NA SKOLSKOJ PRIREDBI U OSNOVNOJ SKOLI “NIKOLA TESLA” U SOKOLCU KULSKOM PRI PROGLASENJU I PRIJEMU NOVIH PIONIRA.NA PRIREDBI JE POZNATU PESMU DJURE JAKSICA “NA LIPARU” RECITOVALA JEDNA UCENICA .KOMISIJI SE DOPALA I NOVO IME SELA-LIPAR JE NADJENO. 2.IME JE PROMENJENO ZATO,STO JE U BACKOJ VEC POSTOJAO JEDAN-BACKI SOKOLAC. 3.DEO CRNOGORACA I HERCEGOVACA KOJI SU BILI U CRNOGORSKOJ VOJSCI,POSLE NJENE KAPITULACIJE 1916.GOD.SE POVUKAO PREMA SKADRU,A ZATIM NA LIPARSKA OSTRVA U ITALIJI.DA BI SE ODUZILI SVOJIM SUNARODNICIMA NEKI HERCEGOVCI I CRNOGORSKI-KOMUNISTI SU DALI IME LIPAR. DOBIJANJE NAZIVA LIPAR

7. 1921-EMUSIC EMUSIC 1925-SOKOLAC HRONOLOGIJA RAZVOJA IMENA SELA-LIPAR SOKOLAC-EMUSIC 1930 1936 SOKOLAC SOKOLAC KULSKI 1946 1947 LIPAR

8. KLIMA • LIPAR(EMUSIC,SOKOLAC KULSKI)U BACKOJ SE NALAZI U UMERENOM KLIMATSKOM POJASU.MEDJUTIM,KLIMA JE,IPAK,NESTO OSTRIJA OD UMERNO-KONTINENTALNE,JER JUZNE TOPLOTNE STRUJE SA SREDOZEMLJA NE DOPIRU DO BACKE ZBOG VISOKIH DINARSKIH PLANINA.OSIM TOGA LIPAR SE NALAZI NA TELECKOJ,CIJA SPECIFICNOST SU RELATIVNO VISOKE TEMPERATURNE RAZLIKE. • LES,NA KOME NEMA SUMSKIH POVRSINA,LETI BRZE I JACE ZAGREVA POVRSINSKI VAZDUH,DOK GA ZIMI SNAZNIJE RASHLADJUJE.ZBOG TOGA TEMPERATURA NA PUSTARI EMUSIC MOGU LETI BITI ZNACAJNO VISE A ZIMI NIZE NEGO U OSTALIM DELOVIMA BACKE • IZ TOG RAZLOGA,KLIMA NA TELECKOJ I LIPARU JE BLIZA KONTINENTALNOJ,NEGO UMERENOJ.SUNCANIH DANA IMA MNOGO, DNEVNO,PROSECNO 5-6 SATI,A U TOKU GODINE OKO 2 100 CASOVA.NAJTOPLIJI MESEC JE JULI SA TEMP. OD 22--23C,A NAJHLADNIJI JANUAR SA -2C.NAJVISE PADAVINA IMA U MAJU I JUNU,A NAJMANJE U JANUARU I FEBRUARU. NA PUSTARI EMUSIC RETKO DUVA KOSAVA,MADA,POVREMENO PREKO TELECKE ,DOSTIZE I DO SUBOTICKE PESCARE.CESCI JE HLADAN VETAR SEVERAC,S PRAVCEM SEVEROZAPAD-JUGOISTOK(RUZE VETROVA).LETI PONEKAD DUVA I JUZNI VETAR IZ PRAVCA SREDOZEMLJA. • NA PUSTARI EMUSIC RETKO DUVA KOSAVA,MADA,POVREMENO PREKO TELECKE ,DOSTIZE I DO SUBOTICKE PESCARE.CESCI JE HLADAN VETAR SEVERAC,S PRAVCEM SEVEROZAPAD-JUGOISTOK(RUZE VETROVA).LETI PONEKAD DUVA I JUZNI VETAR IZ PRAVCA SREDOZEMLJA

9. RELJEF,TLO • ZA BACKU SE MISLI DA JE TO NEPREKIDNA PROSTRANA I MONOTONA RAVNICA.AKO SE POGLEDA GEOMORFOLOSKA KARTA BACKE,VIDI SE DA SE TAJ RELJEF SASTOJI OD VISE CELINA –LESNIH ZARAVNI,PESCARA,LESNIH TERASA,ALUVIJALNIH RAVNI,I DEPRESIJA. • LIPAR SE NALAZI NA LESNOJ ZARAVNI TELECKA,NA GRANICI DVA TEKTONSKA PODRUCIJA –TRIJASA(SEVERNI DEO) I GORNJE KREDE(JUZNI DEO).TELECKA ZARAVAN U ATARU EMUSIC NIJE RAVNA, VEC BLAGO TALASASTA. MOGU SE,NAROCITO U REJONU DUBOKE DOLINE,RAZLIKOVATI DUGULJASTI BREZULJCI,SLICNI PESCANIM DINAMA,KAO I ULEGNUCA IZMEDJU NJIH.NA POJEDINIM MESTIMA ATARA EMUSIC POSTOJE I TANJIRASTA UDUBLJENJA-PREDOLICE. • TLO ATARA U LIPARU JE NAJVECIM DELOM TIPSKA CRNICA(CERNOZEM),SA NESTO LIVADSKE CRNICE.PROFIL TIPSKOG CRNICKOG TLA SE SASTOJI OD 30-40cm DEBLJINE TAMNIJEG HUMUSNOG SLOJA,ZATIM OD SVETLIJEG PEDOLOSKOG SLOJA I OD,NA VECOJ DUBINI,LESNOG SUPSTRATA I ILOVACE. • NEKADA U DAVNA VREMENA U GEOLOSKOJ PROSLOSTI,CITAV PANONSKI BASEN JE BIO POD VODOM.PANONSKO MORE,SE U KENOZOJSKOJ GEOLOSKOJ ERI KROZ DJERDAP POVUKLO.U BACKOJ,NA TELECKOJ POSEBNO,MOGU SE RAZLIKOVATI RAZLICITI NIVOI PODZEMNE-ISDANSKE VODE,IZNAD NEPROPUSTLJIVOG SLOJA.KOPANI ARTESKI BUNARI U LIPARU SU DAVNO PRESUSILI I NESTALI,ZBOG OPADANJA HIDRO-STATICKOG PRITISKA.SADA SU MNOGI SEOSKI BUNARI,KOPANI DO PRVE IZDANI,PRETVORENI U SEPTICKE JAME.TAKO JE BUNARSKA VODA POSTALA ZAGADJENA I NEUPOTREBLJIVA ZA PICE • NAJVECA I MOGLO BI SE I RECI JEDINA RECICA NA TELECKOJ LESNOJ ZARAVNI JE KRIVAJA DUGA 60km.KRIVAJU PRAVI NEKOLIKO POTOKA-PRITOKA MEDJU KOJIMA JE I DUBOKA DOLINA PORED LIPARA DUGA OKO 36km.KRIVAJA SE KOD TURIJE ULIVA U VELIKI KANAL.U PROSLOSTI I DELOM I DANAS I KOD LIPARA,TU SU BILI VAZNI STOCARSKI TERENI-PASNJACI I SENOKOSI.NEKADA JE I NAJVECI DEO SALASA BIO U DOLOVIMA I PREDOLICAMA,ZBOG BLIZINE IZDANSKE VODE

10. U LIPARU,LJUDI PORED NJIVA OBRADJUJU I BASTE U KOJIMA SADE POVRCE.NAJCESCE SU: PAPRIKA,PASULJ,KROMPIR,PARADAJZ,GRASAK, BORANJA,LUK, CVEKLA,SARGAREPA,SPANAC,KUPUS,... OD VOCA NAJVISE SE SADE VISNJE,SLJIVE,KAJSIJE,KRUSKE,JABUKE,ITD... NA LIVADAMA IMA: HAJDUCKA TRAVA, MLECIKA, ZALFIJA, MASLACAK,KAMILICA,BELA RADA,CRVENA I BELA DETELINA, LJUBICICA.... NA PUSTARI EMUSIC I ATARU LIPARA JE BOGAT ZIVOTINJSKI SVET PORED DIVLJACI(FAZAN,PREPELICA,JAREBICA,GOLUB,GUGUTKA,RODA,GRLICA I DR.)ZIVE I DRUGE PTICE(KUKAVICA,CUK,DETLIC,MISAR,KOS,SEVA,LASTA,CVORAK,VRANE I SVRAKE,SENICA I DR.)KAO I RAZNI GMIZAVCI I VODOZEMCI(GUSTER,BELOUSKA,ZABA, I DR.).OD INSEKATA NAJCESCI SU:JABUCNA PIPA,KROMPIROVA ZLATICA,PCELA,MRAVI,KOMARCI,MUVE,PAUCI I DR.) BILJNI I ZIVOTINJSKI SVET

11. SUSEDNA NASELJA I ODNOSI SA LIPAROM ZA LIPAR S OBZIROM NA TO DA JE OD 1921. GODINE GRADJEN NA MEDJI I SEOSKOM PUTU DVEJU OPSTINSKIH ATARA-BACKE TOPOLE I KULE I NA RASKRSNICI TADA VAZNOG KOLSKOG PUTA-CRVENKA-MALI IDJOS-OD NAJVECEG ZNACAJA SU UPRAVO TA NAJBLIZA NASELJA.

12. BACKA TOPOLA • EMUSIC, ODNOSNO SOKOLAC, USTVARI NJEGOV ATAR, VECIM DELOM JE PRIPADAO ATARU BACKA TOPOLA VISE GODINA. 1772. GODINE PUSTARA EMUSIC PRIPOJENA JE BACKOJ TOPOLI. TOPOLA JE SMESTENA NA BLAGIM PADINAMA TELECKIH BREZULJAKA SA NADMORSKOM VISINOM OD 102m. UDALJENA JE OD LIPARA OKO 15km. KROZ TOPOLU PROTICE REKA KRIVAJA. • SA OBE STRANE KRIVAJE PROSTIRU SE PLODNE LESNE ZARAVNI DILUVIJALNOG POREKLA BOGATA HUMUSOM. NALAZI NA MAGISTRALNOJ DRUMSKOJ I ZELEZNICKOJ KOMUNIKACIJI BEOGRAD- NOVI SAD-SUBOTICA-BUDIMPESTA. U BACKOJ TOPOLI ZIVI OKO 17000 STANOVNIKA(1981.) OD CEGA 74%MADJARA, 20%SRBA, A OSTALO SU DRUGE NARODNOSTI. PORED POLJOPRIVREDE I PREHRAMBENE INDUSTRIJSKE DELATNOSTI.

13. KULA • NA PITOMOJ JUZNOJ UZBRDICI TELECKE NA NJENOJ RUBNOJ LESNOJ TERASI U CENTRU BACKE,NALAZI SE KULA,NA NADMORSKOJ VISINI 85-104m.KROZ KULU PROLAZI VELIKI KANAL KOJI JE SADA SASTAVNI DEO HIDROSISTEMA DUNAV-TISA-DUNAV.PRE KOPANJA VELIKOG KANALA TO JE BILO VRLO MOCVARNO I PODVODNO TLE ZVANO “CRNA BARA. • KULA JE PREKO VRBASA I SRBOBRANA POVEZANA SA MAGISTRALNIM PUTEM BEOGRAD-NOVI SAD-SUBOTICA.KULA RASPOLAZE SA POZNATIM PRIVREDNIM KAPACITETIMA-”ISTRA”(FABRIKA ARMATURA),TEKSTILNOM INDUSTRIJOM(KULSKI STOFOVI) I DRUGI.SADA DOBAR DEO PRIVREDNE AKTIVNOSTI U OPSTINI KULA SPROVODE BRACA MILAN I BOGDAN RODIC IZ LIPARA(RODIC MB)

14. CRVENKA • IME CRVENKE POTICE OD CRVENKASTE ZEMLJE-GDE SU SRBI IZ BAJE NA OVOM TERENU (PUSTARI) NAPASALI STOKU.CRVENKU 1785.GODINE NASELJAVAJU NEMCI. • INDUSTRIJSKO-POLJOPRIVREDNI KOMBINAT “CRVENKA”(NASTAO OD RANIJE FABRIKE SECERA I SPIRITUSA –DO 1919.MADJARSKA DRZAVA AD,A OD 1919.CEHOSLOVACKO DRUSTVO AD)CINE : FABRIKA SECERA I SPIRITUSA ,POLJOPRIVREDNO DOBRO IZ CRVENKE ,ZEM. ZADRUGA IZ SIVCA ,ZEM. ZADRUGA IZ RUSKOG KRSTURA I ZEM. ZADRUGA IZ KRUSCICE. CRVENKA (1981.)IMA 10.590 STANOVNIKA,OD CEGA SRBA-64%,CRNOGORACA-15%,MADJARA-85,HRVASTA-3%...

15. ISTORIJSKI PRIKAZ BACKE DO DOSELJAVANJA DOBROVOLJACA NA PUSTARI EMUSIC • SVAKOG LIPARCANINA BEZ OBZIRA NA TO ODAKLE VODE KORENE PREDAKA-IZ LIKE, BOSNE, HERCEGOVINE, DALMACIJE, CRNE GORE, ZANIMA I PROSLOST NOVOG ZAVICAJA. SMATRA SE NAZIV BACKA POTICE JOS OD AVARA. • SRBI SE NASELJAVAJU U BACKU U PERIODU OD 6.-8. VEKA. IMA NAUCNIH TEORIJA DA JE TO BILO MNOGO RANIJE. TRADICIONALNA ISTORIJA SMATRA DA SU SRBI DOSLI IZ PREDELA OKO DNJEPRA I VISLE. IMA ISTORICARA KOJI DOKAZUJU DA SU SRBI U PODUNAVLJU BILI STAROSEDELACKI NAROD. BACKU SU NASELILI SRBI- IZ PLEMENA SEVERANI. DO 9. VEKA SRBI SU GOTOVO JEDINI STANOVNICI PANONSKE NIZIJE U CELINI, DAKLE I BACKE. VECINA TOPOGRAFSKIH NAZIVA U BACKOJ(SUBOTICA, SOMBOR, KRIVAJA, TOPOLA, KULA, CRVENKA, EMUSIC I DR.) SU SRPSKOG SLOVENSKOG POREKLA. SRBI U BACKOJ SU OD POCETKA PRIHVATILI ISTOCNO-PRAVOSLAVNU VERU. • NAJVECE ETNICKE PROMENE U BACKOJ I VOJVODINI U CELINI, NA STETU SRPSKOG ZIVLJA, ODIGRALI SU SE U 18. I 19. VEKU. TADA SU IZVRSENE VELIKE KOLONIZACIJE NEMACA, MADJARA I DRUGIH NARODA-KOJE TEMELJNO MENJAJU ETNICKU SLIKU DO TADA SRPSKE BACKE I VOJVODINE. ZATO JE NAROCITO 18. VEK OD VELIKOG RELATIVNOG ZNACAJA ZA SRBE U VOJVODINI, ALI I ZA CELO SRPSTVO U CELINI. U TOM VEKU SRBI SVE VISE GUBE U VOJVODINI, POSREDSTVOM POLITIKE ETNICKOG CISCENA OD STRANE AUSTRIJE I MADJARSKE.

16. SPOMENIK U SECANJE NA KRALJA PETRA I (OSLOBODIOCA)

17. DOSELJAVANJE,PODELA PARCELA I KUCISTA U EMUSICU I DOBIJANJE ZEMLJE U BESPLATAN ZAKUP • PRVA VECA GRUPA DOBROVOLJACA I NESTO KOLONISTA STIGLA JE U EMUSIC U PROLECE 1921.GOD.TE GODINE DOSLO JE 86 PORODICA,PRETEZNO LICANA I NESTO BOSANACA.DOBROVOLJCI I KOLONISTI BOSANCI I DALMATINCI SU SE DOSELJAVALI PO MANJIM GRUPAMA I POJEDINACNO IZMEDJU 1923 I 1927 GODINE.POSLEDNJI SU SE DOSELILI HERCEGOVCI I CRNOGORSCI-U PERIODU 1924-1923 GODINE. • PODELA PARCELA I POTKUCNICA JE BIO JEDAN OD NAJSLOZENIJIH POSLOVA U PROCESU KOLONIZACIJE DOBROVOLJACA I KOLONISTA U EMUSICU. OSNOVNA KARAKTERISTIKA TOG PROCESA U DOBA PROVIZORIJUMA JESTE PRIVREMENOST RESENJA I RELATIVNO CESTE IZMENE I REVIZIJE TIH RESENJA,STO JE KOD DOBROVOLJACA IZAZVALO NEDOUMICE,ZBUNJENOST ALI I OTPOR,A DOVODILO JE PONEKAD I DO SUKOBA SA VELEPOSEDNICIMA,AGRARNOM VLASCU, PA I SA ZANDARIMA KOJE JE VLAST PONEKAD KORISTILA.

18. STANOVNISTVO • U LIPARU ZIVI OKO 1.900 STANOVNIKA-PRETEZNO SRBA I MALI PROCENAT PRIPADNIKA OSTALIH NACIJA.NAGLI PORAST STANOVNISTVA LIPAR DOZIVLJAVA POSLE ZADNJEG GRADJANSKOG RATA KADA SELO NASELJAVA VELIKI BROJ IZBEGLICA IZ BIVSIH JUGOSLOVENSKIH REPUBLIKA, STO DOPRINOSI OZIVLJAVANJU I SIRENJU NASELJA.

19. PRIVREDA • NA PUSTARI EMUSIC JE U SREDNJEM VEKU PREOVLADJIVALO STOCARSRTVO NA BROJNIM PASNJACIMA.TO JE BILO TZV.PASNJACKO ILI PROSTORNO STOCARSTVO,KOJE JE I U SOKOLCU KULSKOM PREOVLADJIVALO SVE DO 2. SVETSKOG RATA.KASNIJE,STOCARSTVO SVE VISE USTUPA MESTO RATARSTVU,A GAJENJE STOKE SE INTENZIVIRA-STALSKIM SISTEMOM I IZBOROM BOLJIH SORTI.GOVEDA,I SVINJE SU NEKADA NA SEOSKOM PASNJAKU U SOKOLCU KULSKOM U DUBOKOJ DOLINI SA COBANIMA PROVODILI CEO DAN NA ISPASI.KRAVE I DRUGA STOKA SU ODLICNO SAME ZNALE DA ODU I VRATE SE KUCI,U SVOJU STALU. • DANAS U LIPARU I U KULSKOM ATARU PREOVLADJUJE RATARSTVO.POD ORANICAMA SE NALAZI OKO 95% ATARA SOKOLCA KULSKOG(LIPARA).OD UKUPNO OKO 4 HILJADE ha(HEKTARA) ATARA LIPAR OTPADA:NA NJIVE I ORANICE 3 800ha ILI OKO 95%,NA PASNJAKE OKO 60 ha ILI OKO 1,5%,NA SUME SAMO 7 ha ILI OKO 0,17%,DOK JE OKO 150 ha NEPLODNO(3,75%). • NAJVISE SE GAJE ZITARICE,A NA TELECKOJ LESNOJ ZARAVNI I LIPARU-NAROCITO KUKURUZ,GDE NAJBOLJE USPEVA U CELOJ BACKOJ.GAJI SE DOSTA I PSENICE,ALI I OVAS,RAZ I POSEBNO JECAM. • ZNACAJNA JE I PROIZVODNJA DESETAK VRSTA INDUSTRIJSKOG BILJA(SECERNA REPA,SUNCOKRET, A RANIJE I KONOPLJA I DR.). PROIZVODI SE I BILJE KAO STO SU SIRAK, DETELINA,(NAJVISE LUCERKA),MUHAR I GRAHORICA. RANIJE SE DOSTA SEJAO GUSTI KUKURUZ,. POVRCE SE GAJI OD GOTOVO SVIH VRSTA, NAJVISE NA KUCISTIMA, ALI I NA PERCELAMA (UZ KUKURUZ, PASULJ I BUNDEVE). • VOCARSTVO JE RANIJE GAJENO NAJVISE U SEOSKIM DVORISTIMA, U NOVIJE VREME LIPAR IMA VELIKE PLANTAZE VOCAKA, NAROCITO VISNJE. VAZNA VOCKA JE U PROSLOSTI BILA DUD-KAKO ZBOG UKUSNOG PLODA OD KOGA SE PRAVILA JAKA RAKIJA-DUDOVACA. OD STABLA DUDOVA SE PRAVIO KVALITETEN DRVENI VALJAK ZA VALJANJE UZORANE I POSEJANE ZEMLJE. RANIJE SU DUDOVI GAJENI I ZBOG SVILENE BUBE-ZA SVILARSTVO. BAGREM JE TAKODJE IMAO VISESTRUKU NAMENU, A NAROCITO KAO JEDINI PRAVI OGREVNI MATERIJAL.

20. OD STOKE U LIPARU SE UVEK GAJILO NAJVISE SVINJA(PREKO POLOVINE STOCNOG FONDA). GOVEDA(NAJPRE TZV. PODOLSKO SITNO GOVECE, A ZATIM RASNA CRVENO-SARENO GOVECE) CINE OKO 10-15% STOCNOG FONDA NEKADA JE BILO MNOGO VISE KONJA ZA VUCU BAR PO JEDAN U SVAKOM DOMACINSTVU. U LIPARU SE OD UVEK GAJILO MNOGO ZIVINE(KOKOSKE, PATKE, CURKE, MORKE). OVCA JE BILO RELATIVNO MALO. KOZA JE BILA RETKA. MNOGIMA BAGREMARI U LIPARU I DANAS SLUZE ZA PROIZVODNJU U PCELINJACIMA ODLICNOG BAGREMOVOG MEDA. LOV U PUSTARI EMUSIC I ATARU LIPARA, UGLAVNOM SE ORGANIZUKE NA ZECEVE. ZATO SE ORGANIZUJU LOVACKE “HAJKE”, NAROCITO NEDELJOM.

21. industrijski deo naselja cini klanica ''Storkmes'' kompanije Rodic, zatim mlin za proizvodnju pšenicnog i kukuruznog brašna – ''Zrnokop'' iz Kule, privatnih prodavnica, pekara i nekoliko privatnih ugostiteljskih objekata. Možemo istaci da je, samo u selu, zaposleno oko 250 ljudi, u raznim oblastima delatnosti, a veliki deo stanovništva je zaposleno u Backoj Topoli i Kuli, te svakodnevno putuju na posao.

22. KOLEKTIVIZACIJA I OBRAZOVANJE SELJACKIH RADNIH ZADRUGA U SOKOLCU KULSKOM • POLAZECI OD BOLJSEVICKIH ISKUSTAVA U KOLEKTIVIZACIJI I U STVARANJU KOLHOZA U SOVJETSKOM SAVEZU SIROM ZEMLJE JE POCELO STVARANJE SELJACKIH RADNIH ZADRUGA (SRZ). SNAGOM OBAVEZNOSTI, A PO POTREBI SREDSTAVA PRITISAKA, TU DIREKTIVU SU MORALI IZVRSITI I KOMUNISTI SOKOLCA KULSKOG. • DRZAVA, TACNIJE RECENO PARTIJA, JE SVE USMERAVALA, DONOSILA PLANOVE, RUKOVODILA SVIM ELEMENTIMA I PO POTREBI PRIBEGAVALA SVIM SREDSTVIMA, OD UBEDJENJA DO PRISILAVANJA. I U SOKOLCU JE VAZILA TA IDEOLOSKO-PARTIJSKA DIREKTIVA. U TO VREME 1947. JE POLJOPRIVREDNA PROIZVODNJA U UKUPNOM DRUSTVENOM PROIZVODU UCESTVOVALA SA OKO 40%(KASNIJE TO OPADA OKO15%), TE JE ONA BILA NOSILAC RAZVOJA ZEMLJE, NAROCITO INDUSTRIJALIZACIJE. PRVA SELJACKA RADNA ZADRUGA U SOKOLCU KULSKOM, KOJA JE DOBILA IME PO POGINULOM PRVOBORCU “MIRO RATKOVIC” OSNOVANA 1947.

23. SOKOLAC JE ZABLISTAO U PUNOM SJAJU NA VELIKU GOSPOJINU 1938. GODINE SKUP SOKOLCANA NA VELIKU GOSPOJINU PRI OSVECENJU SOKOLACKOG ZADRUZNOG DOMA

24. PRVI VELIKI DOGADJAJU LIPARU JE BILA IZGRADNJA I OTVARANJE ZGRADE OS “NIKOLA TESLA” OS “NIKOLA TESLA”

25. OS “NIKOLA TESLA” DANAS IMA OKO 200 UCENIKA I MOZE SE POHVALITI NOVOM SKOLSKOM ZGADOM

26. DOM KULTURE • PREDSTAVLJA BIOSKOPSKU I POZORISNU SALU • U SKLOPU DOMA KULTURE POSTOJE RAZNE SEKCIJE:FOLKLORNA,DRAMSKA, TAMBURASKA.

27. CRKVA • NALAZI SE U OKVIRU GROBLJA. • OBJEKAT KOJI SE KORISTI ZA ODRZAVANJE LITURGIJSKIH SVECANOSTI I TAJ OBJEKAT, ZA SADA,ZAMENJUJE CRKVU CIJA JE IZGRADNJA U TOKU.

28. LIPAR-DJORDJE STANIC I SARADNICI • www.mzlipar.com • www.osnteslalipar.com

29. AUTORI: • DRAGANA • JELENA