Economische instrumenten voor leefmilieu

1. Economische instrumenten voor leefmilieu Voor een effectief en efficiënt beleid

2. Overzicht presentatie • Inleiding: pleidooi voor efficiëntie: kosten en baten van milieubeleid in Vlaanderen • Heffingen • Subsidies • Effectiviteit • Besluit

3. Pleidooi voor efficient milieubeleid • De baten voor de samenleving van een gezonde en groen leefomgeving en een kwaliteitsvol leefmilieu zijn enorm groot…zeker in een dichtbevolkte en sterk geïndustrialiseerde regio als Vlaanderen. • Niet verwaarloosbare kosten (die nog stijgen) voor overheden, bedrijven en gezinnen om gedrag te veranderen, vervuiling te voorkomen en te bestrijden, te investeren in natuur…. zo efficient mogelijk te werk gaan!

4. Milieubegroting 2008 • Budget leefmilieu Vlaamse Overheid: 1200 mio € • Dit is 5% van de totale begroting Vlaanderen. • Belangrijkste uitgaven voor: • Water vervuiling: 60% • Biodiversiteit: 11% • Bodem: 8% • Afval: 3% • Eigen inkomsten: 261 mio € • 53% van milieuheffingen: heffingen op watervervuiling, grondwatergebruik en verbranden en storten van afval • Allerhande inkomsten: boeten, retributies, dividenden van participaties… • Verschil uit algemene uitgavenbegroting

5. Uitgaven voor leefmilieu zijn niet beperkt tot Vlaamse Milieuoverheid • Andere beleidsdomeinen van Vlaamse Overheid: bvb. ecologiesteun voor bedrijven, landbouwsubsidies voor milieuvriendelijke praktijken …minstens 100 mio/jaar. • 308 Steden en Gemeenten: afvalinzameling(580 mio), lokaal rioolbeheer(300mio)…1.000 mio/j • 5 Provincies: natuurbescherming, waterbeheer… • Gezinnen: investeringen in rationeel energiegebruik, groene daken, hernieuwbare energie, kleinschalige waterzuivering… • Bedrijfsleven: investerings- en operationele kosten van voorkomen en bestrijden van vervuiling: water, lucht, afval, bodem … minstens 1000 mio €/jaar Totale milieu-uitgaven in Vlaanderen: heel ruw geschat minstens 3,5 miljard €/jaar (bijna 2% van BNP Vlaanderen) Zie LNE-rapport (2007) Milieubeleidskosten: begrippen en berekeningsmethoden. Op www.mina.be/milieueconomie.html

6. En wat is leefmilieu waard? Enkele illustraties van monetaire waardering van baten in Vlaanderen: • Recreatiewaarde van 1 bos: 1,6 to 18 mio €/jaar; • Waarde voor omwonenden en bezoekers van een park: 12 tot 44 mio €/jaar; • Waarde van regulatiefuncties van wetlands (zoals nutrientenverwijdering) Schelde estuarium: tot 200.000€/ha; • Geurhinder door 1 zeer hinderlijke inrichting: 10 mio €/y; • Gezondheidskosten electriciteitsproductie: door steenkoolcentrale: 95 €/MWh, STEG gas: 10 €/MWh, wind 1,5 €/MWh (totaal electriciteitsverbruik +/- 55 mio MWh) . Zie LNE-rapport (2008) Milieubaten of milieuschadekosten – waarderingsstudies in Vlaanderen op www.mina.be/milieueconomie.html

7. Heffingen sturen gedrag • Prijs kan zeer krachtig signaal zijn om gedrag van bedrijven en gezinnen te sturen, vooral op lange termijn. • Prijselasticiteit geeft weer met hoeveel % de hoeveelheid verandert als prijs stijgt met 1%. • Voor huishoudelijk restafval: de % vermindering van hoeveelheid afval door gezinnen als prijs van vuilzakken stijgt met 1%. • Schattingen: • VS: rond de -0.2 • Nederland: -0.67 voor systeem waarbij betaald wordt per huisvuilzak en -0.71 voor systeem waarbij betaald wordt voor gewicht. • Vlaams lopend onderzoek (HUB): tussen -0.8 en -0.9.

8. Prijzen €/kg en hoeveelheden kg/capita restafval in de Vlaamse gemeenten (2006)

9. Heffingen dragen bij aan efficiëntie • Bedrijven kunnen flexibel zoeken naar goedkoopste oplossing binnen hun bedrijf. • Inspanning wordt efficiënt verdeeld: • kosten van emissie/afval-reducties  verschillen: omwille van aard activiteit, installatie, tijdstip in de investeringscyclus, reeds geleverde inspanningen ... • een heffing met hetzelfde tarief per vervuilingseenheid voor iedereen zorgt dat elk bedrijf kan afwegen tussen investeren in milieutechnieken dan wel om (voorlopig) heffing te betalen. Elk bedrijf investeert tot extra kost investering gelijk is aan het heffingstarief: als het nog een extra eenheid kan reduceren die goedkoper is dan het heffingstarief zal het dit doen, anders niet. • Omdat iedereen dit doet zijn de totale reductiekosten (voor de totale bereikte reductie) zo laag mogelijk: iedere andere verdeling van de reductie-inspanningen zou tot hogere kosten leiden. • Juistere prijzen: bedrijven die minder vervuilen dan hun concurrenten zullen minder heffing betalen, lagere kosten hebben en dus hun prijzen kunnen laten dalen t.o.v. de concurrenten en hierdoor meer verkopen.

10. Heffingen blijvend nodig • Inkomenselasticiteit: met hoeveel % stijgt de gemiddelde hoeveelheid restafval van gezinnen als hun inkomen stijgt met 1%. • Schattingen: Nederland: 0.24. • Lopend onderzoek Vlaanderen: 0,4 of hoger: als inkomen stijgt met 10% stijgt huishoudelijk afval met 4% • Naar bedrijven toe: dynamische efficiëntie van milieuheffingen: doordat voor elke eenheid restafval of restemissie betaald moet worden, is er een blijvende stimulans om te innoveren en te zoeken naar manieren om afval en emissies zo goedkoop mogelijk te verminderen.

11. Subsidies Positief: • Prijssignaal: kan relatieve prijs van milieuvriendelijke producten verlagen en zo stimuleren. • Steun maakt het mogelijk voor minder koopkrachtige groepen om milieuvriendelijke aankopen te financieren. Maar mogelijke nadelen: • Perverse effecten: als je gerecycleerd papier zou subsidiëren wordt de gemiddelde prijs van papier lager en zal de vraag naar papier stijgen. • Kost van het innen van overheidsgeld: belastingen op arbeid verstoren arbeidsmarkt, administratie- en beheerskosten… 1€ overheidsgeld kost 1.2€ aan economie.

12. Voor heffingen en subsidies: goed ontwerpen en effectiviteit meten Effectiviteit of additionaliteit: wat levert het instrument op bovenop het al bestaande beleid? Is er een oorzakelijk verband tussen instrument en effect? Voorbeeld: subsidies aan gemeenten voor cluster afval van de samenwerkingsovereenkomst 2002-2007: onderzocht in kader van methodologiestudie LNE over evaluatie van subsidies door HUB (Ehsal) en Ecolas in 2005: Doel cluster afval: taakstelling uitvoeringsplan HA versnellen: • Niveau 1: in 2004: 200kg/inwoner - 0.9 €/inwoner • Niveau 2: in 2004: 150kg/inwoner - 1.7 €/inwoner

13. Effectiviteit evaluerenDoelstellingen gehaald? Toetsing van de restafvaldoelstellingen in 2004 voor de 3 groepen van gemeenten De doelstellingen worden grotendeels gehaald! Statistische analyse: verschil tussen gemeenten niveau 2 enerzijds en niveau 1 of niet intekenen anderzijds is statistisch significant. Gevalstudie - effectiviteit

14. Zijn de verschillen te wijten aan de SO? • Statistische analyse: vergelijken van gesubsidieerde groep van gemeenten (niveau 2) met de controlegroep zonder subsidie (niveau 1 of geen intekening), voor en na de subsidie. • Analyse van de verschillen: • trek van de vooruitgang van de gesubsidieerde groep de vooruitgang van de niet gesubsidieerde groep af. • intekenen op niveau 2 blijkt geen extra daling van de gemiddelde hoeveelheid restafval teweeg te brengen in vergelijking met de evolutie van de controlegroep. • Bijkomende meer gesofisticeerde analyses bevestigden deze conclusie. • Verklaring: waarschijnlijk stijgende (marginale) kosten van afvalreductie en misschien ook wegvallen van aansporing om verder te gaan eens de norm bereikt is.

15. Besluit • Economische instrumenten kunnen bijdragen tot efficiënt milieubeleid • Complementair aan andere instrumenten: sensibilisering, educatie, reglementering, overheidsinvesteringen… • Voor alle instrumenten: belangrijk om goed te ontwerpen, te evalueren en bij te sturen: • Tarieven goed gekozen om te sturen: te hoog of te laag? Liever niet “oormerken”! • Stimuleren we efficiënte oplossingen en efficiënte verdeling van inspanningen: zoveel mogelijk resultaat voor een gegeven inzet van middelen! • Zijn uitzonderingen (voor bestaande installaties of kleine bedrijven of …) verantwoord? • Goede data onontbeerlijk voor evaluatie en bijsturing: domein afval geeft goede voorbeeld op dit vlak!

16. Voor meer informatie… Vlaamse Overheid Departement Leefmilieu, Natuur en Energie Afdeling Milieu-, Natuur- en Energiebeleid Milieueconomie Sara.Ochelen@lne.vlaanderen.be www.mina.be/milieueconomie.html