KİMYASAL TEMİZLİK MALZEMELERİ VE DOĞRU KULLANIMI

1. KİMYASAL TEMİZLİK MALZEMELERİ VE DOĞRU KULLANIMI KİMYA IŞIĞINDA ÇEVRE VE ÇEVRE SORUNLARI

2. TEMİZLİK NEDİR? • TEMİZLİK MALZEMELERİ NELERDİR? • SABUN VE SABUN OLUŞUMU NASILDIR? • DETERJAN VE KATKI MADDELERİ NELERDİR? • SABUN VE DETERJANLARIN BİLEŞENLERİ NELERDİR? • AĞARTICI MADDELER NASIL SINIFLANDIRILIR? • SABUN İLE DETERJAN ARSINDAKİ FARKLAR NEDİR? • ÇAMAŞIR SODASI VE ÇAMAŞIR SUYU NEDİR? • KİMYASAL MADDELERİN GÜVENLİ BİR ŞEKİLDE NASIL SAKLANIR? • ÇEVRE KİRLİLİĞİ VE NEDENLERİ NELERDİR? • SU KİRLİLİĞİ; NEDENLERİ VE ÖNLENMESİ • HAVA KİRLİLİĞİ; NEDENLERİ VE ÖNLENMESİ • GENEL BİYOKİMYASAL ÇEVRİMLER NELERDİR?

3. KİMYASAL TEMİZLİK MALZEMELERİ VE DOĞRU KULLANIMI

4. Kimyasal maddeler yalnızca imalat ya da sanayi dallarında kullanılmayıp, günlük yaşamımızın bir parçası haline gelmiştir. Mutfak ve banyoyu temizlediğimiz, çamaşır ve bulaşıkları yıkadığımız, böcek kontrolü için kullandığımız ve bahçeyi gübrelediğimiz tüm ürünler, boya, araba ve mobilya cilaları, yüzme havuzu için kullandığımız klor, benzin, motor yağı, hidrolik yağ ve LPG kimyasal maddelerdir.

5. Evlerimizde kullandığımız ve kimyasal madde olarak değerlendirmediğimiz birçok ürün bulunmaktadır. Sabunlar, şampuanlar, deodorantlar, parfümler, ilaçlar, bitkisel ilaçlar ve organik temizlik ürünleri. Kimyasal maddeler zehirli ve yanıcı olabilir ya da karıştırıldıkları zaman şiddetli tepki verebilirler.

6. Temizlik:Gıda ile temas eden alet donanım ve çeşitli yüzeydeki kir ile gıda artıklarının uzaklaştırılması, bunların mikroorganizmalar için çoğalma ortamı şekline dönüşmesinin önlenmesidir. (Silme işlemi, süpürme işlemi, fırçalama işlemi). Dezenfeksiyon:Temizlik aşamasından sonra ortamdaki ürüne bulaşma kaynağı olabilecek mikroorganizmaların tümünün öldürülmesi ya da zararlı etkeni yapmayacak en düşük düzeye indirilmesidir

7. Gıda işletmelerinde temizleme işleminden sonra dezenfeksiyon uygulanmıyorsa, yapılan temizlikten istenilen fayda sağlanamaz. Çünkü temizleme işlemi sırasında serbest hale geçen mikroorganizmalar daha geniş yüzeye yayılarak üremelerini yeni ortamda da sürdürebilmektedir. Bu yayılmayı önlemek dezenfeksiyon işlemi ile mümkün olmaktadır. Bu nedenle işletmede yapılacak temizliği mutlaka uygun bir dezenfeksiyon işlemi izlemelidir. Temizlenmiş ve dezenfekte edilmiş yüzeylerdeki bakteri sayısı;

8. Temizlik Malzemeleri

9. Sabun Nedir?

10. Sabun temizlikte kullanılan maddelerden bir bölümüne verilen genel addır. • Kimyasal bakımdan sabun ise basitçe yağ asitlerinin sodyum (Na) yada potasyum (K) tuzlarından meydana gelen bileşiklerdir. • Sabun halk dilinde yağlı,kirli şeyleri temizlemek için kullanılan bir maddedir.

11. SABUN OLUŞUMU C17H35COOC2H5+NaOH C17H35COO- Na+ + C2H5OH Etil stearat Sodyum stearat Etil alkol Bir esterle bir bazın sabun (sodyum stearat) oluşturmak üzere verdiği tepkimeye sabunlaşma denir. Günümüzde sabunlaşma terimi genel olarak herhangi bir esterin bazik hidrolizi için kullanılır.

12. SABUN KİRİ NASIL TEMİZLER: Sabun molekülleri 2 kısımdan oluşur. Suyu seven kısmı, suyu sevmeyen kısmı. Suyu seven kısım molekülün baş kısmını, sevmeyen kısmı da kuyruk kısmını oluşturur. Sabunlar, uzun bir apolar hidrokarbon zinciri ve bir polar uç (-COO-) taşırlar.

13. Sabun suda çözündüğünde bazik bir çözelti oluşturur. Oluşan baz kiri yumuşatır. C17H35-COONa → C17H35-COO- + Na+ Kirler,genel olarak apolar yapıda olan yağlardır. Sabun ile su karşılaştığında sabunun polar ucunu, su moleküllerini çeker. Ancak sabunun apolar ucu da elbisede yumuşamış olan apolar kiri sarar. Su molekülleri sabunun anyon kısmını çeker ve böylece kir ortamdan çözeltiye geçmiş olur. NOT:Sert sularda özellikle Mg+2 ve Ca+2 iyonları vardır. Sabunlardaki anyon kısmı bu katyonlarla bileşik oluşturarak çökerler. Bu sebeple sabunun önemli kısmı çökmüş olur. Yumuşak sularda sabun daha fazla temizler.

14. Deterjan Nedir?

15. Kir sökücü anlamına gelmektedir.Sabun dışındaki tüm temizlik malzemelerini kapsamaktadır. • Petrol ve türevlerinden elde edilmektedir. • Temizleme ve arıtma özelliği vardır. • Yüzey aktif özelliği olan deterjanlarda hidrofob kısmı genelde 8-18 karbon içeren düz veya dallanmış zincirlidir.Yapıda bazen benzen halkası da bulunabilmektedir. • El,yüz,vücut temizliğinde kullanılmamaktadır. • Deterjanın en önemli özelliği sert sularda bile köpürebilme özelliği gösterebilmesidir. • CH3(CH2)10CH2OSO2ONa

16. Deterjan Katkı Maddeleri • Kompleksleştiriciler • Ağartıcılar ve Stabilizatörler • Korozyon önleyiciler • Optik beyazlatıcılar • Kolloidal taşıyıcılar • Köpük ayarlayıcılar • Dolgu maddeleri (nem çekiciler ve topaklamayı önleyiciler) • Dezenfektanlar • Parfüm • Ovucular, enzimler ve diğer aktif madde katkıları ve hidroklorikasit(HCl).

17. Sabun Ve Deterjanların Bileşenleri Yüzey Aktif Maddeler: Sudaveyasulubirçözeltideçözündüğündeyüzeygeriliminietkileyen (çoğunluklaazaltan) kimyasalbileşiklerdir. Yüzeyaktifmaddeleraynızamandaikisıvıarasındakiyüzeylerarasıgerilimi de etkiler. Sulu çözeltiler için yüzey aktif maddeleri; organik asitler, alkoller, esterler, eterler, aminler ve ketonlar şeklinde sıralayabiliriz.

19. Anyonik Aktif Maddeler • Suda çözündüklerinde hidrofil uçları anyon oluşturur. • Deterjanlar genellikle anyon aktif madde içerirler. • Etkileri ve sudaki çözünürlükleri sıcaklıkla artar. • Çok köpürürler. • Su sertliklerinden olumsuz etkilenirler. • -CSO3- veya SO3-

20. Katyonik aktif maddeler • Sudaki çözeltileri katyon iyon oluşturur. • Kir çıkarma özellikleri zayıf olduğundan temizlik ürünleri üretiminde kullanılmaz. • Anyonik aktif maddelerle karıştırıldıklarında birbirlerini nötralize ederek çöker ve özelliklerini kaybederler. • Dezenfektanlar ve çamaşır yumuşatıcılarının üretiminde kullanılırlar. • -N(CH3)+ veya C5H5N+

21. Non-İyonik Aktif Maddeler • Sudaçözündüklerindeherhangibiriyonoluşturmazlar. • Anyonikvekatyonikaktiflereoranladahapahalıdır. • Su sertliğindenetkilenmemeleriönemliözelliklerindendir. • İyibiryıkamamaddesidir. • Alkali ortamdatemizlenmemesigerekenmalzemelerintemizliğindetercihedilir. • Yağlıkirlerinçıkarılmasındaoldukçaetkilidir. • Düşüksıcaklıkta bile iyiperformansgösterirler. • -(OCH2CH)nOH

22. Amfoterik Aktif Maddeler • Yapılarında hem anyon hem katyon aktif maddelerin yumuşatma özelliğini taşırlar. • Temizleme güçlerinin yüksek olmasına karşın,yapılarının ve üretimlerinin karmaşık olması nedeni ile daha çok kozmetik sanayisinde kullanılırlar. • -N(CH3)(CH2)2COO-

23. Sertlik Bağlayıcılar Temizlik ürünleri maliyetinde önemli yer tutar. Sudaki kalsiyum(Ca) ve magnezyum(Mg) tuzlarını bağlayarak temizlik üzerindeki olumsuz özelliklerini ortadan kaldırır.Sert suyla yapılan temizliklerde,kireç yüzeylerde birikerek çamaşırların grileşmelerine ve yıpranmalarına;bulaşık makinelerinde temizlik performansının düşmesine,enerji kayıplarına ve hijyen riskin artmasına yol açar.En yaygın olarak kullanılan sertlik bağlayıcılar sodyum tripoli fosfat’tır(Na5P3O10).

25. Alkaliler • Alkalinite bir ortamdaki OH¯ iyonlarının yoğunluğunu verir. • Deterjan içindeki alkaliler yıkama ortamındaki OH¯ iyonlarının yoğunluğunu,dolayısıyla pH’ ını yükselten maddelerdir. • Kirler asidik olduklarından ve alkali ortamda daha kolay temizlendiğinden yıkama ve temizlik ortamları genelde alkali ortamlardır. • Alkalinite yıkama ortamında gerek kirini gerekse yüzeyin negatif elektrikte yüklenmelerine,dolayısıyla birbirini iterek kirin yüzeyden ayrılmasına yardımcı olur. • Alkalinite,çamaşır yıkama ortamında pamuk,keten gibi doğal elyafların genişlemesine ve kabarmasına yaradığından içlerine yerleşmiş kirlerin yıkama suyu ile temaslarını ve temizlenmelerini kolaylaştırır. • Alkalinite,yağ türü kirlerde bulunan yağ asitlerini sabuna dönüştürerek temizler.

26. Ağartıcı Maddelerin SınıflandırılmasıÖzellikle çamaşır temizleyicilerinin vazgeçilmez kimyasalları arasındadır.Ancak yanlış kullanımlarında yüzeyleri yıpratıp,zarar verebilir ve çamaşırların ekonomik ömrünü kısaltabilir.

29. Klorlu Ağartıcılar • Sıvı veya toz olarak iki halde bulunabilirler. • Çamaşır suyu (sodyum hipoklorid-NaClO) ülkemizde yaygın olarak kullanılan en ucuz ve en etkili ağartma maddesidir. • Dezenfeksiyon özelliği vardır. • Üretiminde kullanılan su içinde ağır metal iyonları,konulduğu ambalaj içinde yabancı maddeler olmamalı ve üretiminde kullanılan sodyum hidroksit,klor gazından tamamen arındırılmalıdır. • Aksi durum çamaşır suyunun bozuşarak içindeki aktif klorun azalmasına yol açar.

30. Aktif klor sabitlikleri ve ağartma işlemlerinde klorun kontrollü salınımını sağlamaları daha güvenilir olduklarının göstergesidir. • Klor bazlı ağartıcıların etkinlikleri yıkama suyu sıcaklığına,yıkama ortamında serbest halde bulunan ağır metal iyonlarının miktarına,temas süresine ve yıkama ortamının pH’ ına göre değişir.

31. Oksijenli Ağartıcılar • Toz ve sıvı halde bulunabilir. • Toz olanları temizlik ürünü içinde bulunabileceği gibi,deterjandan ayrı ve ona ilave olarak da kullanılabilir. • Sodyum perborat ( NaBO3-nH₂O) formülüne sahip beyaz,akışkan bir tozdur. • Stabil bir ağartma maddesi olduğu; organik ve yüzey aktif maddeler,parfüm vb. ile reaksiyona girmediği için temizlik ürünleri içine kolaylıkla eklenebilir.

32. Yıkama ortamında sıcaklık ve alkalinitenin etkisiyle hidrojenperoksit (H₂O₂) açığa çıkararak serbest kalan oksijen ile ağartma işlevini yerine getirir. • Hidrojen peroksit,likit bir oksijenli ağartıcıdır ve konsantrasyonugenellikle %25-35 arasındadır.En iyi sonucu 85°C’ nin üzerindeki sıcaklıklarda ve pH 9.5-11 aralığında verir.Bu sıcaklık değerinin altında kullanıldığında pH en az 10.5 olmalıdır. • Su sıcaklığının 60°C’ nin altında olduğu işletmelerde veya yıkama koşullarında klorlu,üstünde ağartıcılar kullanılmalıdır. • Klor bazlı ağartıcılar asidik ürünlerle birlikte kesinlikle kullanılmamalıdır.Çıkacak zehirli ve tahriş edici klor gazları insan sağlığı için son derece tehlikelidir.

34. Perasetik Asit(PAA) • Çevresel sakıncalar nedeni ile klor bazlı ağartıcılar yerine perasitik asit bazlı dezenfektanların kullanımı giderek yaygınlaşmaktadır. • Bu ürün perasetik asit(CH3COOOH),hidrojen peroksit(H2O2),asetik asit(CH3COOH) ve suyun dengeli bir karışımından oluşur. • Boyar maddeler ve optik ağartıcılara zarar vermez. • Maksimum performans için 60-70°C sıcaklık aralığında kullanılmalıdır.

35. İndirgen Ağartıcılar • Okside edici ağartıcıların tam aksi yönde iş görürler. • Lekeden oksijen absorbe ederek rengini kaybetmesine neden olurlar. • Doğru kullanımda birçok boya,mürekkep ve meyve lekesini çıkarır. • Metalleri oksitlenmeye karşı korumak için temizlik ürünleri içerisine silikatlar eklenmiştir.

36. KOROZYON ÖNLEYİCİLER Temizlik işlemlerinde kullanılan kimyasalların makinelerin metal aksamına zarar vermemesi için kullanılan kimyasal maddelerdir. Metalleri paslanmaya karşı korurlar.

37. Temizlik Maddeleri Fiziksel ve Kimyasal İşlevlerine Göre Şu Şekilde Sınıflandırılabilir; · Çözücüler : Soda(NaHCO3), su, benzin(C9H2O), gazyağı, alkol.· Temizleyiciler : Sabun ve sentetik temizleyiciler (deterjan).· Ovucular ve emiciler : Tuz, ovucu tozlar vb.· Alkaliler : Amonyak(NH3), karbonat(CO3), soda vb.· Asitler : Sitrik asit(C6H8O7), asetik asit(CH3COOH), okzalik asit(H2C2O4), tartarik asit(C4H6O6), tuzruhu.· Ağartıcı ve dezenfektanlar : Hidrojen peroksit(H2O2), (oksijenli su), klorlu ağartıcılar (çamaşır suyu), naftalin(C10H8) vb.·Parlatıcılar

39. Deterjan Sabun

40. BUNLARI BİLİYOR MUYDUNUZ???

41. Çamaşır Sodası • Çamaşır sodası olarak bilinen sodyum karbonat(Na₂CO₃)katı ve sıvı yağları,kir ve pek çok petrol ürününü etkin olarak temizleyen ve doğayı kirletmeyen bir maddedir. • Sodyum karbonatın sudaki tepkimesi şöyledir: Na₂CO₃(k)+H₂O(s) ―>NaOH(suda)+NaHCO₃(suda) • Burada oluşan NaOH yağlar ile tepkimeye girer ve yağların sabunlara dönüşmesini sağlar.Tepkimede oluşan diğer ürün bir alkol türüdür.Alkollerin suda çözünür olup ortamda bulunması sorun oluşturmayacaktır.

42. Çamaşır Suyu • Çamaşırdaki kir ve lekelerin çıkmasına yarayan ya da çamaşırı beyazlatan,özel olarak hazırlanan kimyasal sudur. • Kimyasal formülü, NaOCl; kimyasal adı, sodyum hipoklorittir. • En önemli kullanım alanı beyazlatma(ağartma)dır. • Diğer bilinen beyazlatıcılar,hidrojen peroksit(H₂O₂),sodyum hipoklorit (NaClO),sodyum perborat mono hidrat (NaBO₂H₂O₂), sodyum perborat tetrahidrat (NaBO₂. H₂O₂.4H₂O), sodyum perkarbonat (Na₂CO₃.3H₂O₂) gibi bileşiklerdir.

43. Tuz Ruhu • Hidoklorik asit(HCl),hidrojen ve klor elementlerinden oluşan,oda sıcaklığı ve normal basınçta gaz halinde bulunan kimyasal bileşiktir. • Temizlikte doğru kullanılan %36 lık derişik HCl,tuz ruhudur;sıvıdır. • En yaygın üretimi klor-alkali fabrikalarında olur.Tuzlu suyun elektrolizi sonucu ortaya çıkan hidrojen ve klor gazlarının su ile absorbe edilmesiyle elde edilir.Bu reaksiyon sırasında beyaz bir duman oluşur.Bu dumanın görüntüsünü bir ruha benzettikleri için oluşan bileşiğe tuz ruhu denilmiştir.

44. Kullanım alanları şöyledir: • Başlıca hidroklorik asit içeren tuz ruhu,çeşitli iş alanlarında kullanılan bir tür inorganik asittir, • Organik bileşiklerin oluşturulması, • İnorganik maddelerin sanayi dallarında üretilmesi, • pH dengesinin sağlanması için bir çok sanayi alt dalında kullanılmaktadır.

45. Derişik HCl,organizmalar için büyük tahribata neden olabilmektedir.Gaz halindeki bir miktar HCl solunumu halinde,tüm solunum sistemi tahrip edilebilir.Sıvı halde döküldüğü çoğu yüzeyi eritebilir. • HCl ile çalışırken,eldiven ve koruyucu kıyafetlerin giyilmesi HCl kaynaklanabilecek tahribatların azaltılmasında veya engellenmesinde önemlidir.Hidroklorik asit,sodyum hipoklorit ve permanganat gibi maddelerle etkileştiğinde tepkimeye girer ve büyük tahribatlara yol açar. • Çamaşır suyu ile tuz ruhu birleşirse Cl₂ açığa çıkar. Cl₂ gazı oldukça zararlıdır.Bu nedenle tuz ruhu ile çamaşır suyunun birlikte kullanılmaması gerekir. NaClO+2HCl―>NaCl+H₂O+Cl₂

46. KİMYASAL MADDELERİN GÜVENLİ BİR ŞEKİLDE SAKLANMA VE KULLANILMASINA YÖNELİK ÖNERİLER?

47. Herhangi bir kimyasal ürünü almadan önce ETİKETİ OKUYUNUZ! Ürünün doğru kullanımını ve taşıdığı tehlikeleri öğreniniz. • Evde özellikle çocukların olması halinde, en az tehlike içeren kimyasal ürünleri SEÇİNİZ. • Kimyasal ürünleri çocukların ulaşamayacağı bir dolaba KİLİTLEYİNİZ. En tehlikeli ürünleri dolabın en dip kısmında SAKLAYINIZ.Çocukların meraklı, keşfedici ve iyi tırmanıcı olduklarını UNUTMAYINIZ. • İmalatçı firmanın TALİMATLARINI İZLEYİNİZ. Ürünü çok dikkatli bir şekilde TUTUNUZ. Önerilen KORUYUCUgereçleri kullanınız(eldiven, güvenlik gözlüğü v.b.). • Yeterli HAVALANDIRMAYI sağlayınız.

48. Temizlik bezlerini kullandıktan sonra ve çöpe atmadan önce YIKAYINIZ. • Kimyasal ürünleri kendi orijinal kutularında SAKLAYINIZ. Tüm kutuları okunaklı bir şekilde ETİKETLEYİNİZ. • Bazı ilaçların YİYECEK ya da İÇECEKLERE benzediğini unutmayınız. • Kimyasal maddeleri birbiriyle KARIŞTIRMAYINIZ. • İşiniz için gerekenden daha fazla kimyasal madde HAZIRLAMAYINIZ. • Kimyasal maddeleri kanalizasyon, tuvalet ya da oluklara BOŞALTMAYINIZ.

49. GÜNCEL OLAYLAR!!!

50. Özellikleİsveç’ten alınan “sterisol”isimli dezenfektan cilt kanseri riskini arttıran bir maddedir ve genelde sıvı sabunlarda kullanılmaktadır.Maliyeti düşük ve “sterol” adıyla satılan bu dezenfektan cilt kanseri bakımından oldukçatehlikelidir.