Nie znajdziesz w Bibliotece? Znajdziesz w E-Bibliotece! Repozytorium instytucjonalne

1. Nie znajdziesz w Bibliotece? Znajdziesz w E-Bibliotece!Repozytoriuminstytucjonalne Emilia Karwasińska, Małgorzata Rychlik Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu

2. Jakie zagadnienia • Co to jest repozytorium • Jak powstała idea repozytorium otwartego (komunikacja w nauce, open access, kryzys czasopism) • Jakie są typy repozytoriów • Co to jest repozytorium instytucjonalne: • Na jakich zasadach działa • Co możemy w nim znaleźć • Jakie przynosi korzyści • Ile kosztuje i kto ma za to płacić

3. Repozytorium • Repozytorium (łac. repositorium) to miejsce uporządkowanego przechowywania dokumentów, z których wszystkie są przeznaczone do udostępniania. • Jest to również magazyn główny, centralny, zaprojektowany jednak w taki sposób, aby dostęp do wszystkich jego zasobów był równie łatwy. • Niegdyś szafa na księgi i akta urzędowe. • Dziś terminem tym określa się elektroniczne serwery dystrybuujące publikacje naukowe, które dostarczane są do repozytoriów przez samych autorów, a użytkownicy wyszukują je poprzez interfejs Web.

4. Komunikacja w nauce • Rozwój współczesnych repozytoriów wiąże się z ewoluującym systemem komunikacjinaukowej. • Komunikacja naukowa to system, w ramach którego badania naukowe są prowadzone,poddawaneocenie, rozpowszechniane oraz przechowywane z myślą o przyszłych badaczach.

5. Komunikacja w nauce rozwija się dwutorowo poprzez: • formalne środki komunikacji, takie jak publikacje w recenzowanych czasopismach, • nieformalne kanałykomunikacyjne,takiejak elektroniczne listy dyskusyjne

6. Pierwsze czasopisma naukowe • Wiek XVII – początek komunikacji w nauce. W Anglii, Niemczech, Francji i we Włoszech rozwinęła się sieć klubów i towarzystw naukowych, które wydawały pierwsze czasopisma naukowe • W 1665 r. ukazały się: • francuski Journal de Scavans (później Journal des Savants) • angielski Philosophical Transactions wydawaneprzez Royal Society of London (czasopismo to ukazuje się do dzisiaj)

7. Dystrybucja wyników badań • Od prawie 350 lat uczeni przekazują wyniki badań publikując je w czasopismach naukowych • Zasada „wymiany darów” • Lata 70-te XX wieku to okres przejmowania od towarzystw naukowych praw do wydawania czasopism

8. Kryzys czasopism (ang. serials crisis) • Wzrost cen periodyków. W latach 1986-2002 w USA ceny czasopism wzrosły o 227% • Budżety bibliotek nie nadążały za wzrostem cen i wzrostem liczby tytułów • Dochodzi do zjawiska zwanego „kryzysem czasopism” • Rodzi się ruch Open Access (Wolny Dostęp), którego głównym zadaniem jest walka ze wzrostem cen czasopism

9. Kamienie milowe w rozwoju idei OA • 2000 r. Tempe Principles – Zasady dla nowo powstających systemów publikowania w nauce • 2002 r. Budapest Open Access Initiative – Budapesztańska Inicjatywa Wolnego Dostępu • 2003 r. Berlin Declaration on Open Access to Knowledge in the Sciences and the Humanities - Deklaracja berlińska w sprawie otwartego dostępu do wiedzy w naukach ścisłych i humanistycznych

10. Rozwiązania budapesztańskie W Budapeszcie zarekomendowano dwie drogi służące uwolnieniu artykułów naukowych autoarchiwizowanie prac naukowych w repozytoriach wydawanie czasopism Open Access

11. Zgodnie z deklaracją OA każdy użytkownik zyskiwał prawo do: • czytania, • pobierania, • kopiowania, • drukowania, • przeszukiwania pełnych tekstów artykułów w Internecie bez finansowych, prawnych lub technicznych ograniczeń, z wyjątkiem prawa autora do zachowania integralności jego pracy, uznania autorstwa i właściwego użytkowania

12. Typy repozytoriów Repozytoria narodowe Repozytoria instytucjonalne Repozytoria wydziałowe Repozytoria dziedzinowe Repozytoria osobowe

13. Repozytoria narodoweDIR - Domena Internetowych Repozytoriów Wiedzy (http://dir.icm.edu.pl/dirw/) - jest to nowy projekt Interdyscyplinarnego Centrum Modelowania Matematycznego Uniwersytetu Warszawskiego (ICM) stanowiący kontynuację Biblioteki Wirtualnej Nauki.

14. Repozytoria dziedzinowe ArXiv (http://arxiv.org/) - jest to prężnie działające repozytorium preprintów z takich dziedzin jak matematyka, fizyka, informatyka. Zostało założone przez Paula Ginsparga w 1991 r. w Los Alamos,obecnie funkcjonuje przy Cornell University

15. E-LIS (E-prints in Library and Information Science) (http://eprints.rclis.org/) - to repozytorium pełnych tekstów z zakresu bibliotekoznawstwa i informacji naukowej. Jest ono rozwijane dzięki włoskiemu konsorcjum CILEA (Consorzio Interuniversitario Lombardo per la Elaborazione Automatica)

16. Repozytorium instytucjonalne - DAEDALUS (http://www.lib.gla.ac.uk/daedalus/) repozytorium powstało w 2004 r. przy University of Glasgow. Gromadzi m. in. preprinty, szarą literaturę, pracedoktorskie i magisterskie

17. Repozytorium instytucjonalne • definiujemy jako kolekcje cyfrowe gromadzące i przechowujące dorobek intelektualny społeczności naukowej jednej lub wielu uczelni

18. Cechy repozytorium instytucjonalnego: • Zasób jest określany przez instytucję macierzystą • Treść ma charakter: • Naukowy • Kumulacyjny • Permanentny • Uniwersalny wyszukiwawczo (zgodność z Open Archives Initiative Protocol for Metadata Harvesting - OAI-PMHdostępna jest w trybie Open Access

19. Zasady działania repozytoriumjaką drogę wybierzemy? • Zawartość repozytorium: Materiały do których prawa autorskie już wygasły: - zabytki dziedzictwa kulturowego, - manuskrypty Materiały do których prawo ma wydawca: - artykuły naukowe (postprinty, preprinty) - rozdziały z książek

20. SHERPA (dawniej Romeo): http://www.sherpa.ac.uk/romeo.php, można sprawdzić warunki umieszczania w repozytoriach materiałów, opublikowanych wcześniej u wydawcy komercyjnego. Portal rejestruje 294 wydawców podzielonych na 4 grupy • Pełna zgoda na publikację preprintów i postprintów • Zgoda na publikację tylko postprintów • Zgoda na publikację tylko preprintów • Brak zgody na archiwizację

21. Zasady działania repozytoriumjaką drogę wybierzemy? Materiały do których prawa są oczywiste i należą do naukowców lub ich rodzimych instytutów: - sprawozdania, - raporty, - analizy, - wyniki badań, - skrypty, - materiały dydaktyczne - materiały konferencyjne - rozprawy doktorskie

23. Typy dokumentów w repozytoriach na świecie

24. Zasady działania repozytoriumjaką drogę wybierzemy? 2. Deponowanie prac w repozytorium • Kto może deponować prace? • Autoarchiwizacja czy archiwizacja przez specjalistę-bibliotekarza? • Prace deponowane dobrowolnie czy obligatoryjnie? • Prace dostępne dla wszystkich czy tylko dla osób związanych z instytucją? • Tylko pełnotekstowe prace czy również same opisy? • Czy są mechanizmy weryfikujące jakość prac? • Czy można wycofać prace z archiwum?

25. Repozytorium instytucjonalne pozwala na: • powszechność i szybkość dostępu do badań naukowych, • zwiększenie wskaźnika cytowań w zależności od dziedziny od 36% do 172% a nawet 250%, • pomoc w ocenie parametrycznej jednostki i sprawozdawczości, • długoterminowe przechowywanie prac, • wspieranie edukacji studentów poprzez ułatwienie im dostępu do prac naukowych, jest elementem promocji uczelni i badań.

26. Zasady działania repozytoriumjaką drogę wybierzemy? 3. Umowy licencyjne stosowane w repozytoriach europejskich charakteryzują następujące cechy: • Są one niewyłączne • Autor deklaruje, że jego dzieło nie narusza niczyich praw autorskich • Autor deklaruje, że przysługuje mu autorskie prawo majątkowe do przesyłanego tekstu • Zawierają klauzulę dot. wykorzystania materiałów tylko do celów niekomercyjnych • Jeśli autor nie zgadza się na otwarty dostęp do jego publikacji w umowie zastrzega się, że pełen tekst jest dostępny tylko dla określonej grupy odbiorców • Za udzielenie licencji autorowi nie przysługuje wynagrodzenie • Twórcom repozytorium przysługuje prawo do zachowania dodatkowej kopii publikacji w celu jej archiwizowania

27. Ile to kosztuje? 1. Za darmo! • Oprogramowanie darmowe: Dspace (198=21%), Eprints(193=21%) 2. Prawie za darmo! • Instalacja, • Testowanie, • Wprowadzanie poprawek, 3. Coraz mniej za darmo! • Oprawa graficzna • Tłumaczenia • Szkolenia • Promocja • Dodatkowe etaty

28. Kto będzie płacił? • Kiedyś wolontariat (np. E-LIS) • Programy unijne • Jedna z opinii głosi że to autor powinien zapłacić za opublikowanie swojej pracy w o a na przykład z gruntu przeznaczonego na badania • Sponsoring, reklamy • Może być finansowane przez pojedynczą instytucję lub konsorcjum • Ważne jest, aby projekt nie stanowił długofalowego przedsięwzięcia z krótkofalowym finansowaniem!!!

29. Rozkład repozytoriów w poszczególnych krajach *Polska 9 Bibliotek Cyfrowych

30. Ważniejsze adresy: • http://www.opendoar.org/index.html - Directory of Open Access Repositories – katalog repozytoriów akademickich. Dostępne są statystyki dotyczące rozkładu repozytoriów w poszczególnych krajach, na kontynentach. Informacje o repozytoriach można wyszukiwać wg różnych kryteriów, np. typu repozytoriów, typu gromadzonych materiałów, języku dokumentu. • http://www.oaister.org/ - Union Catalog of Digital Resources – katalog przeszukujący dokumenty znajdujące się w repozytoriach. Wyszukiwanie odbywa się wg różnych kryteriów, np.autora, tytułu, dyscypliny, języka czy typu dokumentów. • http://roar.eprints.org/index.php - Registry of Open Access Repositories – rejestr repozytoriów. Tutaj można a nawet trzeba zarejestrować nowe repozytorium.Można wyszukiwać repozytoria wg różnych kryteriów, np. kraju, typu repozytorium czy typu gromadzonych dokumentów.