TEORITË DHE MODELET E MËSIMIT DHE TË NXËNIT T w mwsuarit dhe teoritw e tw mwsuarit

1. TEORITË DHE MODELET E MËSIMIT DHE TË NXËNIT Twmwsuaritdheteoritw e twmwsuarit Twmwsuaritsipasqasjesswkushtwzimitklasik Twmwsuaritsipasqasjesswkushtwzimit operant Puna me internetin, përrealizimin e detyrëssëparë

2. Problematika e moduleve: • Hyrje: tëmësuaritdheteoritëarsimorebazë • Skema e teorivearsimore 2 a Kushtëzimi klasik: konceptet bazë • Koncepti bazë i Pavlovit dhe kushtëzimi klasik • procesi i kushtëzimit klasik • ndryshimi i reagimit të kushtëzuar • Uatson (John Uatson) dhe kushtëzimi emocional   2.b Kushtëzimi klasik: konceptet bashkëkohore • Perspektiva konjitive • Predispozicioni biologjik • Kushtëzimi klasik në jetën e përditëshme • Faktorët që e influencojnë kushtëzimin klasik 

3. Problematika e modulit … 3. Kushtëzimi operant • Thorndike dhe ligji i efektit • Skiner pioner i kushtëzimit operant • Procesi i kushtëzimit operant • Përforcimi dhe variante të tij • Faktorët që influencojnë kushtëzimin operant • Dënimi, shmangja e tijdherrjedhojatpedagogjike • Aplikime të kushtëzimit operant   Skemamëposhtë I referohet: • tëmësuaritdhe • teorivembitëmësuarit

5. 1. Tëmësuaritdheteoritë ështënjëndryshimivazhdueshëmnësjellje, njohuri, aftësi, qëndrime, qëfitohetnëpërmjetpërvojës (qëështëelementibazë) dheinformacionittëri Tëmësuaritështënjëprocesasociativ. (Asociacioni - shoqërizimi). Tëmësuaritrealizohetnëpërmjetprocesittëasociacionit, lidhjessëdukurive, stimujve, reagimeve, sipasrenditkurndodhin • Aristoteli e theksoikëtëdukuri (asociacionin), qënëantikitetingrek • John Locke dhe David Hume, nëkohënmoderne, evidentuankëtëdukuri Asociacioni (lidhja, shoqërizimi) u bëbaza e tëmësuaritbiheviorist. Lidhja, shoqërizimiështënëbazëtëkonceptevembi: • kushtëziminklasiktëPavllovitdhe • Kushtëzimin operant tëSkinerit

6. Tëmësuarit: procesbiheviorist & konjitiv

7. Tëmësuaritnëshkollë • Tëmësuaritsinjëprocesbiologjik, konjitivist, social-konstruktivist • Tëmësuaritnëarsimështënjëprocesidyanshëm • Procesimësimorvëdypalëpërballënjëra-tjetrës, atëqëmësondheatëqënxë, mësuesindhenxënësin. • Tëmësuaritbashkëkohororientohetngateoritëarsimore • Tëmësuarit – njëprocesbiologjikqërealizohetnëpërmjetsjelljes (Biheviorizmi) • Tëmësuaritnjëproceskonjitiv, ku e vëtheksinKonjitivizmi • Tëmësuaritsinjëprocesigjerëshoqëror • Jo vetëmnëshkollë. • Nëçdomoshë. • Shumlloshmërimjetesh. Tëmësuaritdhefaktorëtemocional, mjedisor (fizikdhe social), duke krijuarndryshimenënjohuritë, aftësitë, vlerat, pikëpamjet e individit (nxënësit), ndërsamëson.

8. Teoritë e tënxënit • Teoritëarsimore (Teoritë e mësimdhëniesdhetënxënit) • Me daljen e shkencavesociale, me trajtimin e pedagogjisësishkencë u përpunuanedhemjaftëteoriarsimore, tëcilatjanëobjekt I kësajlënde • Biheviorizmidhekonjitivizminukjanëvetëmteoripsikologjike, poredhearsimore, pasigjejnëzbatimeedhenëshkollë • Po ashtu, kontruktivizmibazohetnëintuitëndhehamendësiminfilozofik, porështëedheteoriarsimore, zbatohetdhenëshkollë • Ndërkohëjanëpërcaktuaredhetreteoritëarsimorebazë: Biheviorizmi, konjitivizmidhekonstriktivizmi • Teoritëbihevioriste (fokusohenterëndësia e sjelljes, lidhjes me mjedisin) • Ndërsa, teoritëkonjitivistefokusohenterëndësia e tëmenduaritdhe e zgjidhjessëproblemeve • Teoritëkonstruktivistetesendërtimiiideve, konceptevedheqëndrimevetëreja

9. 2. KushtëzimiKlasikiPavlovit Teoritëbihevioristeshpjegojnëdyelementetërëndësishëmtëmësimitqëjanë: • Kushtëzimiklasik (tëmësuaritnëpërmjetlidhjevetënjë stimuli me njëtjetër) • Kushtëzimiveprues (apoteoria e rëndësiasësëveprimit, e sjelljessëkushtëzuar) KushtëzimiKlasik( apokushtëzimiprovizorosekushtëzimipërgjegjës), quhet forma e tëmësuaritgjatësëcilësnjëngacmuesshoqërohet me njëngacmuestjetërqëshkaktonnjëreagimtëcaktuar. TermatqëpërdorennëKushtëziminKlasikjanë:  1. ngacmuesipakushtëzuar, reagimipakushtëzuar, 2. ngacmuesikushtëzuar, reagimikushtëzuar. Fotuamëposhtëtregon se kushtëzimiklasiknukështënjëproces I vetëmdhe se prejtijdalinshumërrjedhojajovetëmnëfushën e psikologjisë, poredhe me efektepedagogjike.

10. Ivan Pavlov(1849-1936)

11. Kushtëzimiklasik (Pavlovian) • Kushtëzimiklasik, aporeagimiikushtëzuarPavlovian, është tipi itëmësuarit, kuorganizmimësontëasociojë (tëlidh) njëstimul me njëtjetër. • Me stimulkuptojmënjëobjektapo event tëmjedisitqëndikonmbiorganizmindhekyreagon • MbikëtëbazëPavlovistudjoireflekset e kushtëzuara (tëmësuara ) dhereflekset e pakushtëzuara(tëpamësuara) • Pavlovivuri re se qenireagonte (sekretonte) nëvarësitëstimulit (ushqimit)

12. Eksperimentet e Pavllovit • Fiziologurus, nëfillimtëshek 20 (1904) shqyrtoirastetëndryshmekurqentësekretonin. Ai evidentoi se kyprocesndodhtejovetëmkurqentëshikoninushqimin, poredhekurshfaqeshinngacmuestëtjerë, si: • shikonineksperimentuesin, • Shikoninpjatën e ushqimit, • bile edhekurdëgjoninkëmbënjerëzishtëdrejtuarapërngavendikuishte. • Mbikëtotëdhënaaifutinjë element neutral, qëishtezilja, që I binteibintepakçastepara se t'ijepteushqimqenit. • Studimet e Pavllovit (fituesiçmimit Nobel) përbëninnjëgurthemelinëtëardhmen e psikologjisë, tëbiheviorizmit, siqasjepsikologjikedhetështrirjessërezultatevebihevioristenëfushattëndryshme,sinë: shëndetësi, arsim, ushtri, etj.

13. a. Zile – ushqim - josekretim; b. zile-ushqim-sekretim; c. zile-sekretim

14. Konceptetëkushtëzimitklasik • Ngacmuesi (stimuli) dhereagimiipakushtëzuar • Pavllovidhestudjuestëtjerëbihevioristpërshkruanprocesin e kushtëzimitklasik, dhepërcaktuantermatbazë, simëposhtë: • Ngacmuesiipakushtëzuarështëçdollojngacmuesiqëprovokonreagimeautomatikeaporefleksivetënjëindividi. Shëmbujtëngacmuesvetëpakushtëzuarjanë: zhurmat, korenti, zjarri, dhengacmuestëtjerë, kurjeminëkontakt me ta. • ReagimiPakushtëzuarquhetnjëreagimishkaktuarngaNgacmuesiiPakushtëzuar. Shëmbujreagimeshtëpakushtëzuara (instiktive) janë: reagimet e organizmitndajngacmuesvetëmësipërm. • Reagimiipakushtëzuarmundtëjetënjërefleksiprogramuargjenetikisht, osemundtëjetëmësuarmëparë(I lindurapofituar). Karakteristikë e tijështë se subjektimanifestonautomatikishtreagime (tëpakushtëzuara), kurndeshet me njëngacmuestëpakushtëzuar, sinëshembujtmësipër. • Kushtëzimiklasiknukpërbënnjëakttëvetëmpornjëprocesqëkalonnëdisafaza, sikurseparaqitetedhenëfotonmëposhtë

15. Tiparet &Fazat e kushtëzimitklasik(kushtëzimiklasiksinjëprocesipërbërë, me shumëelemente)

16. Ngacmues, reagimdherefleksikushtëzuar • Por, në se njëngacmuesipakushtëzuar, neutral, sikurseishteziljatekqeniiPavllovit, shfaqetdhevepronnëmënyrëperiodike (tëvazhduar), pas disangacmuesishneutralesipërshëmbullnjëzileapodritë, atëherëngacmuesi neutral edheivetëm (pa parëushqimin) do tëmjaftontepërtëshkaktuarreagiminpërkatës (tëkushtëzuar). • Kështu, NgacmuesiKushtëzuar do tëquhetngacmuesi neutral ifillimitpasi ka fituarvetinëpërtëshkaktuarnjëreagimtëkushtëzuar(zilja). • Pra, reagimiKushtëzuarquhetreagimiiri, icilistimulohetngangacmuesiikushtëzuar (p.sh, sekretimingazilja) • Lidhjet e dukurive, stimujve, reagimevekrijojnërefleksin e kushtëzuar, qëështëreagimi (përgjigja) e qeniesndajngacmimeve (tësënjëjtësnatyre), qëmundvijnëngajashtë, poredhemundtëprodhohennësajëtëlidhjevetëbrendshmetëorganizmit • Këtolidhjemundësojnësipërtëkuptuarlidhjendhepërshtatjen e organizmit me botën e jashtmeashtuedhepërtëkuptuarzhvillimin e vetëorganizmit

17. Përgjithësime të kushtëzimit klasik: • Pavlovi kreu studime mbi disa raste të kushtëzimit klasik, kur: • qentë sekretonin natyrshëm kur shikonin ushqimin, si një stuimul i drejtpërdrejtë, i pa u mësuar • kur dëgjonin hapat, kur shikonin eksperimentuesin, personin që i ushqente. Pra, ushqimi dhe stimuj të tjerë shkaktonin reagimin, që shprehej nëpërmjet jargavitjes dhe intesitetit të saj. Në të dy këto raste sekretimi i lëngjeve është proces i stimujve të ndryshëm, por është një proces i natyrshëm, i pa mësuar,   • Pavllovi diferencoi dy llojë refleksesh: 1. të pakushtëzuara(të pa mësuara), që lindin, në mënyrë automatike, reagime të pavullnetshme, të pamësuara, që shkaktohen në mënyrë të natyrshme nga (prania) një (lloj) stimul i veçantë (në këtë rast e ushqimit). • Pavllovi përdori instrumente të ndryshme (paraprake), si zilja, drita, tinguj të veçantë, përpara se t’i përcillte qenit ushqimin. Me kalimin e kohës stimujt neutral fillonin të luaninatë rol (proces), sikurse ushqimi. • 2. Kështu ai vuri re një kategori tjetër refleksesh (të kushtëzuara). Reflekset e kushtëzuara(të mësuara): një refleks mësuar, pra më tepër se diçka që ndodh në mënyrë të natyrëshme.

18. Efektiistimulit neutral (ziles)

19. Kthimiistimulit neutral nëstimultëkushtëzuar • Kësisoj ai studjoi lidhjen stimul-reagim. Duke arritur në përfundimin se stimuli i pakushtëzuar (ushqimi) shkaktonte sekretimin, si një reagim (proces) i natyrshëm, i pakushtëzuar (i pa kushtëzuar nga një mësim paraprak). • Por edhe një stimul neutral (zilja apo instrumente të tjera), duke u përsëritur, shndrohet nga një stimul i pakushtëzuar, në një reagim të kushtëzuar. Pra reagimi i kushtëzuar prodhohet (shkaktohet) nga një stimul i kushtëzuar, që është bërë i tillë si rrjedhojë e përsëritjes së një stimuli të pakushtëzuar. • Reagimet e kushtëzuara janë edhe produkt i një serie sinjalesh (stimujsh), të kushtëzuar, të lidhur së bashku për të formuar një seri sinjalesh (stimujsh).

20. Lidhja e stimujvedheformimiisinjalevepërkatëse

21. Zbehja, rishfaqjaspontanedhediferencimi I stimujve • Ndryshimi i lidhjes së kushtëzuar, deri në zhbërjen shuarjen e saj. Kushtëzimet klasike mund të bëhen inefiçente, me dobësimin dhe zhdukjen e mundshme të reagimit, si rrjedhojë e shfaqjes së përsëritur të stimulit të kushtëzuar (ziles, etj) pa stimul të pakushtëzuar (ushqim). Rishfaqja spontane e një reagimi të shuar (në një formë të dobët) kur organizmi ekspozohet ndaj stimulit origjinal të kushtëzuar, që mund të shfaqet pas një periudhe ndërprerje.  • Një reagim i kushtëzuar që është shuar në një mjedis mund të shfaqet në mjedise të tjera, kur shuarja përfundimtare ende nuk ka ndodhur. Pavlovi vuri re se edhe stimuj të ngjashëm me stimulin origjinal të kushtëzuar mund të prodhojë një reagim të kushtëzuar (sekretim).   • Diferencimi: aftësia mësuar të bëjnë dallimin midis stimujve të ngjashme në mënyrë që reagimi i kondicionuar ndodh vetëm për stimul origjinal të kushtëzuar, por jo për të stimuj të ngjashëm me të. Përgjithësimi dhe diferencimi kanë vlerë mbijetese. Kështu, pshfëmijabëndalliminmidis një gjarpëritëvërtetëdhe një gjarpëriprej llastiku.

22. ParimetthemeloretëKushtëzimitKlasik ParimetëKushtëzimitklasik (Pavllovit) janë: • Përgjithësimiistimuluesit, reagimindodh (përgjithësohet) nëstimujtëpërafërt, tëlidhur, qëkanëçuarnëpërforcim. P.sh fobiaprejnjëmësuesimundtëpërhapetteklibrat, nxënësit e tjerëdheshkolla • Dallimi,ështëprocesiikundërt me përgjithësimin, pasiindividëtveprojnënëmënyratëndryshmendajstimujvetëpërafërt. Nxënësidallonmësuesin e tijngatëmësuesit e tjerë • Shuarja, procesinëtëcilinreagimet e kushtëzuarahumbasin • Bihevioristët, duke vazhduarpunën e Pavllovitishtrinëefektetbihevioristeteknxënësit, përtëshqyrtuarsjelljet e tyre (prakemikaliminngapsikologjianëfushën e pedagogjisë)

23. Parimiipërgjithësimit • Sipasparimittëpërgjithësimit, lidhja Ng. K – Ref. K mundësonteqëngacmuestëtjerëtëngjashëm me Ng.Ktëshkaktoninreagimin e kushtëzuar. Sa mëtëngjashëm me Ng.Korigjinaltëishinngacmuesit e rinj, aqmëifortëishte R. K. • Pavlovipërdorisinjaletëtjerazileshdhezbuloi se tingujt e ngjashëm me atëtëzilesshkaktoningjithashtu R. K. • Fenomeniipërgjithësimittëngacmuesit u vu re edhetenjërëzit. • ështëevidentuar se shumëngafrikëratshfaqensirrjedhojë e kushtëzimitklasikdhepërgjithësimittëngacmuesit. P. sh, njëfëmiqëështëkafshuarnganjëqenimadh, do tëketëfrikëedhengatëvegjlit, sidhengakafshët e tjeratëngjashme me to. • Pasiguriaqënxënësitikrijonnjëlëndëpërhapetedheteklëndët e ngjasme me to. Po kështumundtëthuhetedhepërfrikënapolidhjen e dobët me njëmësues, qëmundtëpërgjithësohetedhendajtëtjerëvedhenxënësikrijonfobipërlëndën, mësuesit, shkollën.

24. Dallimiistimulit (ngacmuesit) • Nxënësitikufizojmëreagimetbrendanjërrethingacmuesish, qëjanëtëlidhurmestyre. Kjovaretngasajanënëgjendjetëdallojmëdukuritë e rëndësishme. Dallimiingacmuesitështëshumëirëndësishëmpërpërshtatjen e suksesshme. • Pavlovi, vuri re se qentëmundtësekretoninedhenëpërgjigjetëtingullittënjëborie. Por, nëseborianukshoqërohej me njëNg.P, sikurseshoqërohejzilja, reagimiikushtëzuar (RK) ndajborisënuk do tëshfaqejmë. Qentëmundëntëmësonintëbënindallimin midis dyngacmuesvedhetësekretoninvetëmndajnjëritngacmues. • Tëmësuaritpërmesdallimittëngacmuesveështëirëndësishëmnëjetën e përditshme. Tëlexuarit do tëqejashtëzakonishtivështirënëqoftë se nuk do tëbënimdallimin midis shkronjavetëngjashmesi p.sh., b dhe d. • Njerzitmësojnëtëbëjnëdalliminmidis steriotipevedhesjelljevee karakteristikaveindividualedhereagojmëndajkëtyretëfundit.

25. Kushtëzimi klasik: Perspektiva Bashkëkohore • Robert Rescorla në perspektivën konjitivte trajtoi problemin se në kushtëzimin klasik nuk është elementi kryesor (kritik)përsëritja e lidhjes së stimulit të kushtëzuar (ziles) me stimulin e pakushtëzuar (ushqimin). • Faktor i rëndësishëm është nëse stimulii kushtëzuar (zilja) jep informacion të besueshëm, që mundëson organizmin të parashikojnë shfaqjen e stimulit tëpakushtëzuar (ushqimit).

26. Aspekti biologjikdhejeta e përditëshme • Hulumtimet kanë treguar se njerëzit janë më të kushtëzuar prej stimujve të frikshëm sikurse gjarpërinjtë, që mund të ketë efekte shumë reale negative në jetën e tyre. • Kjo sepse frikrat më të zakonshme lidhen me mbijetesën e njeriut. • Lidhjenasocimin e stimulit me reagimin e shikojnënëaspektinbiologjik • Tëtjerë e vënëtheksintekpreferencatapomospreferencat e ushqimeve Kushtëzimiklasiknëjetën e përditëshme • Efektet e ushqimevetëndryshmenëorganizëm, sidomosnërastin e sëmundjeve, • Stimujt e kushtëzimit klasik përdoren për të rritur sistemin imunitar, • Bazaneurologjike e kushtëzimit. Lidhja e sjelljeve, veprimet me trurin, neuronet • përtëevituarlidhjen e disave me substancat, duhanin, etj.

28. 3. Eksperimentii John Uatsonmbikushtëziminklasiktëemocioneve • Nëvitin 1920  Uatsonkreunjëeksperiment, qëshërbensiilustrimiparimevetëkushtëzimitklasiktëemocioneve. • John ëatson dhe asistenti i tij, Rosalie Rayner, kryen një studim për të provuar se frika mund të përbëjë një kushtëzim klasik. • Objekt i studimit, u bë Alberti i 11-muajsh, me një gjendje të shëndetshme dhe të stabilizuar emocionalisht. • Përtëshqyrtuar se siformohendheedukohenemocionet. Ai përdoriobjektetëndryshme , duke vëzhguarreagimet e Albertit • FllimishtReagimiiAlbertitishtepozitivdheiprekteobjektetsaherëqëijepejmundësia. (Ngacmimi Pa kushtëzuar- Refleksi Pa kushtëzuar) • Më von, ekspozimi i miut shoqërohej me një zhurmë, që e krijonte një çekiç, që godiste njëobjekt prej çeliku, pranë Albertit • Procedurë, që u përsërit disa herë dhe shkaktonte qarjene Albertit, sa herë që pas saj shfaqej miu i bardhë.

29. John B. Watson(1878-1958) 

31. Alberti I vogël & … irritur

32. Teknika e shuarjessëfrikës (fobisë) • Pas 5-6 provash, vetëmpamja e kavies , miuttëbardhë(Ngac.K)bënteqëAlbertitëqante (Ref.K).  • Uatsoniarritinëpërfundimin se shumëemocione, sipozitiveashtudhe negative mësohen(kultivohen) nëkëtëmënyrë. • KushtëzimiKlasikendeshetnënjëpafundësisituatash. Kështuvetëmnjë element mundtënakujtojënjë moment apongjarjetëveçantë, tëkëndshmeapotëpakëndshme. • John ëatson synonte, që pasi të provonte se çfarë e shkaktonte frikën, të angazhohej në shuarjen e saj, të cilat hodhën bazat dhe shërbejnë si terapi për të kuruar disa sjellje fobieedhe sot. • Mbikëtëbazë, ëatson dhe kolegu I tijMary Cover Jones, trajtuan rastin e Pjetrit, 3-vjeçar i cili ishte frikë nga lepujt, duke u përpjekur për të kuptuar dhe shuar frikën e tij. Teknika e shmangjes së frikës, u zhvillua në kuadrin e konceptit të kushtëzimit emocional. • Fillimisht Pjetri u vendos në një karrige të lartë dhe ju dha karamele, ndërsa një lepur ishte në një kafaz në një distancë të sigurt prej tij. Gradualisht lepurin e afruan, deri sa e vendosën në prehrin e Pjetrit, ndërkohë që ai, pas disa seancash e kërkonte vetëatë.

34. Mwsimi 3. Kushtëzimi operant Problematika • Tëmësuaritnëpërmjetprovësdhegabimit • Thorndike dhe ligji i efektit • Skiner pioner i kushtëzimit operant • Procesi i kushtëzimit operant • Përforcimi dhe variante të tij • Faktorët që influencojnë kushtëzimin operant • Dënimi, shmangja e tij • Aplikime të kushtëzimit operant  

35. 3.a Thorndike: Të mësuarit përmes provave dhe gabimeve • Kushtëzimiklasikmundësoipërtëvlerësuaredhe format mëtësofistikuaratëkushtëzimit, apotëKushtëzimittënjërendimëtëlartë, qëkondicionohetnganjëvargfaktorëshdheqëhasetedhenëshkollë. • Në kohën që Pavlovi kryente eksperimentin mbi reflekset e kushtëzuara te qentë, një psikolog eksperimental amerikan  Eduard Thorndike, • Torndikemendonte se tëmësuaritnëpërmjetprovësdhegabimitishtebaza e ndryshimitbiheviorist. Përkëtëide, aibërieksperimente, duke vëzhguarsjelljet e maceve

36. Edward L. Thorndike(1874 – 1949)

37. …Thorndike: Ligjiiefektit • Në një studim tipik, ai e vendosi macen në një kafaz të vogël dhe la jashtë pak ushqim, në mënyrë që të shikohej nga macja e uritur • Në fillim macja u orvat, duke gërvishtur hekurat e kafazit. Kur macja shtypi levën e duhur, dera e kafazit u hap, macja doli dhe kërceu drejt ushqimit. • Pas kësaj, Thorndike e futi përsëri macen në kafaz dhe e la të përpiqej përsëri. Në çdo provë që pasonte, maces iu desh më pak kohë për të dalë nga kafazi. (Thorndike, 1911). • Prejkëtej, Thorndike arsyetonte se të mësuarit ndodh kur reagimi (mënë fund) shoqërohet me një zgjidhje të suksesshme për një problem, qëvjen pas një numër reagimeshtë pasuksesshme.

38. …Ligjet e Thorndike dhebashkëveprimi (S-R) • Bazuarnëlidhjen: Nxitje (Stimul) - ReagimTorndnoaikformuloitreligjetëbashkëveprimit: • Ligjiigatishmërisë(tëndjeritmirë, faktoribiologjikdhesociologjik, tëmësuaritproces bio-social) • Ligjiitëushtruarit, nësajtënumrittëpërsëritjeve • dheLigjiiefektit, reagimiqëkrijonpëlqim ka tëngjarëtëpërsëritetndërsanjëreagimqëshoqërohet me pakënaqësi ka shumëtëngjarëtëmospërsëritetnënjësituatëtëatillë • Efektetnëmësim (shtrirjanëfushën e pedagogjisë, nëmarrëdhënietmësues-nxënës), qëbazohennëmarrrëdhënien S-R. • Nërafshinpedagogjiktëmësuaritështëprodukt I ielementevetëgatishmërisë (motivimit), ushtrimitnënjëdetyrë, efikasitetiqë ka zgjidhja e njëdetyre pas shumëpërpjekjesh, provashkëmbëngulëse.

39. 3.b. Skiner, pionierikushtëzimit operant Skineriarsyetonte se shkaqet e sjelljesjanënëmjedisin e jashtëm (stimujt) dhenukmundtikërkojmënëfaktorëtëbrendshëmtëzhvillimitmendorsi: perceptimet, mendimet, ndjenjat Edheeventet e brendshmemendorejanënëvetëvetesjelljetëkushtëzuarangaforcat e mjedisit Procesi i kushtëzuaroperant operant: përbënnjë lloj i të mësuari, në të cilin pasojat e sjelljesshërbejnëpër të rritur apo ulur frekuencën e një reagiminë gjendjen ekzistuese,apo duke çuarnë një reagim të ri.

40. B. F. Skinner(1904-1990)

41. Përforcimi Skineri e vuritheksintekpërforcimi (kushtëzimi operant) Kushtëzimi operant (sjelljavepruese) u quajtsjellja e kontrolluarngaefektetdhepasojat e saj Ndërsasjelljen e studjuarngaPavllovi (sjelljen e kushtëzuar) Skineri e quajtisjelljepërgjegjëse • Kushtëzimi operant: njëngjarjeqërritdendurinë e sjelljesquhetpërforcim, dhendjeklinjënnxitës -regim-përforcim. • Përforcimi: një event qëshoqëronnjëreagim, duke e rritur, apozgjeruarmundësinëqëreagimitëpërsëritet • Përforcimipozitiv: njëpasojë e dëshirueshmeqëshoqëronnjëreagimdherritmundësinëqëreagimitëpërsëritet • Përforciminegativ: njësjelljenjerëzoreapo e kafshëve, qëpërforcohet (mbahetnjëqëndrimisforcuar) përtëmospërsëriturnjësjelljetëpadëshirueshme. • Skineri, ashtusikurseTolmanbërieksperimente me kafshët, duke vëzhguarmodifikimin e sjelljessëtyre

43. EksperimentetëSkinerit

44. Përforcimiprimardhesekondar, etj. • Përforcimiprimar(parësor): përforcuesiqëpërmbushnevojatbazëtëjetesës, qënukjanëtëmësuara (janëtëpakushtëzuara) • Ushqimi, uji, gjumi, dhimbjajanëshembujtëpërforcimitprimar • Përforcuesisekondar(dytësor): ështëpërforcuesiqëfitohetapomësohetnëpërmjetlidhjes me përforcuestëtjerë • Paraja, p.sh ështënjëpërforcuessekondar, qëmundtëndryshojëndërkohënëlidhje me përforcuestëtjerë • Përforcimiivazhdueshëm: ështëpërforcimiqëshfaqet pas çdopërgjigjetësaktë; tëdëshiruarapometodamëefektiveqëkushtëzonnjëreagimtëri. • Përforcimiipjesshëm: përbënnjë model tëpërforcimevenëtëcilinpërforcohenvetëmdisangareagimet, (atoqëkonsiderohenmëtëdrejta, mëtësakta) • Përforcimibazohetnëdisareagimekorrekte(qëmerrenpërbazë, nëkonsideratë), njeriprejreagimevefiksohetdhepërforcohet • Numri I përforcimevevaretnëmënyrëtëdrejtpërdrejtëngaritmi, intensitetiireagimeve, ngashkalla e diferencimit, etj.

46. Faktorët e kushtëzimit operant • Përforcimivjensirrjedhojë e shkallës (përqindjes) sërezistencëssëreagimitndajvenitjes, shuarjes, zhvillimittëmasës (e lartëapo e ulët) sëreagimit/eve nësensin e përforcimit • Masa, shkalla, përqindaj e ulët e reagimitbënqësiptoma, dukuriatëshojëdrejtshuarjes • Faktorëtqëndikojnëkushtëzimin operant janë: 1. Madhësia, shkalla, manjtuda e përforcimit 2. Sa përforcimiështëimediat (masa e nevojës, kërkesëspërtë) 3. Niveliimotivimittësubjektitqëmëson (nërastin e shkollëstënxënësit)

47. Krahasime midis kushtëzimitklasikdhe operant • PërgjithësimI, veçimi, zhbërja (shuarja), rikthimispontantëndodhënëtëdy format e kushtëzimit: klasikdhe operant. • Tëdyjallojet e kushtëzimitvarenngatëmësuaritasociativ. • Nëkushtëziminklasik, njëasociacion (lidhje) formohet midis dystimujve. • Nëkushtëzimin operant, asociacionikryhet midis njëreagimidhepasojavepërkatësetëtij • Nëkondicionimin (kushtëzimin) klasik, fokusimiështënëatë (stimulin), qëparaprinreagimin. • Nëkondicionimin operant, fokusimibiembipasojat e reagimit . • Nëkondicioniminklasik, subjektiështëpasivdheipërgjigjet (reagon) ndajmjedisit, në vend qëtëveprojëmbitë. • Nëkondicionimin operant, subjektiështëaktivdhevepronmbimjedisin.

48. 4. Aplikimetëkushtëzimit operant: Dënimi • Nëkushtëzimin operant ndëshkimiështë e kundërta e përforcimit. • Dënimimundtërealizohetsi duke shtuarnjëstimultëpakëndshëm (tëpadëeshirueshëm) apo duke eliminuar (shmangur) njëstimultëkëndshëm. • Shpeshdënimingatërrohet me përforciminnegativ. • Tekdëniminjëkushtipakëndshmemundtështohet, ndërsatekpërforciminegativ, kushti I pakëndshëmndërpritetaposhmanget. • Këtodukurikanëefektetëkundërta. Ndryshengadënimi, përforciminegativrritprobabilitetin e njëreagimitëdëshiruar.

49. Disavantazhet e ndëshkimit • Dënimitregon se njësjelljeështë e papranueshme, poraktinukndihmonnjerëzittëzhvillojnësjelljemëtëpërshtatshme. • Gjithsesinësendëshkimipërdoret, aktiduhettëmenaxhohetdhetëshoqërohet me përforcimnegativ, mbajtjeqëndrimapoedhe me shpërblimnë se nëvijimreflektohetnjësjellje e përshtatshme. • Personi, qëdënohetshpeshdheashpërfrigohetdhendihetizemëruardhearmiqësorndajndëshkuesit. • Reagimet e tijmundtëshoqërohen me njëdëshirëpërt'uhakmarrësidhepërtëshmangurdhepërtëshpëtuarngandëshkuesidhesituata e ndëshkimit. • Ndëshkimishpeshçonnëagresion. Ata qëprovojnëndëshkimin (sidomosfizik), sidomosfëmijëtmundtëbëhenmodeletësjelljesagresivenëtëardhmen.

50. Dënimi: qëndrimidhepasojat • Shumëpsikologëbesojnë se shmangjangapasojat e sjelljessëpadëshirueshmedhepërdorimiisjelljessëdobishmeështëmënyramë e mirëpërtëshuarnjësjelljeproblematike. • Duke përdorurnëshkollëpërforcimepozitive, tëtillasilavdërimi, promovohensjelljetëmiradhetëdobishmepërta. • Gjithsesi do tëishtejorealistetëbesohet se mundtëhiqetsi I pa nevojshëmçdollojdënimi • Dënimibëhetmëefikaskurmbështetetdheaplikohetgjatëgabimeveapomenjëherë pas tyremundurmë pas. Kësisojbëhet e mundurndërprerja e sjelljesproblematike, pa dëmtuaraspektet e sjelljessëdobishme. • Nëkoncept, dënimiduhettëjetëishkallësminimale, I fokusuarvetëmndajsjelljesproblematike. Intensitetiidënimitduhettëpërputhet me seriozitetin e prapësisë.