Instrumente Financiare të Tregut të Kapitalit: Obligacionet dhe Aksionet

1. INSTRUMENTET FINANCIARE TË TREGUT TË KAPITALIT

2. INSTRUMENTE FINANCITE TËTREGUT TË KAPITALIT  Instrumente financiare të tregut të kapitalit janë letrat më vlerë afatgjata.  Letra me vlerë afatgjate më të rëndësishme janë: ◦ OBLIGACIONET dhe ◦ AKSIONET

3. OBLIGACIONET  Obligacionet janë letra me vlerë afagjata të emetura nga shteti, pushteti lokal dhe korparatat me të mëdha, etj.  Emetuesi i obligacionit, obligohet që personit të shënuar në obligacion apo në bazë të urdhërit të tij, gjegjësisht poseduesit të obligacionit, në datë të caktuar t’i paguajë shumën e shënuar në obligacion.  Obligacionet përmbajnë kamatë fikse me normë fikse të interesit. Por në kushte të inflacionit, obligacionet shpesh herë kanë kamatë fluktuive.

5. Lloje të obligacioneve Obligacionet grupohen në disa grupe sipas karakteristikave të përcaktuara:  Sipas mënyrës se si realizohet një e drejtë: ◦ Obligacione që thirren në emër ◦ Obligacione që thirren në prurësin  Sipas të ardhurave që i sjellin investitorit: ◦ Obligacione me kamatë fikse ◦ Obligacione me normë variabile të kamatës  Sipas nivelit të sigurimit: ◦ Obligacione të garantuara ◦ Obligacione të pa garantuara

6. Lloje të obligacioneve  Siaps afatit të arritjes: ◦ Obligacione afatshkurtëra (deri në 5 vjet) ◦ Obligacione afatmesëm ( prej 5 deri në 15 vjet) ◦ Obligacionet afatgjata (prej 15 e më shumë vite).  Sipas valutës: ◦ Obligacione që thirren në valutë të vendit ◦ Obligacione që thirren në deviza.  Sipas emetuesit: ◦ Obligacione të sektorit publik ◦ Obligacuione të sektorit privat

7. Obligacione më të rëndësishme  Obligacione shtetërore (government bonds). ◦ Janë letra me vlerë që dominojnë në tregun e obligacioneve. ◦ Emetues është shteti më konkretishtë qeveria. ◦ Emetimi bëhet me qëllim të financimit të deficitit buxhetor (investues apo zhvillimor) nga të cilat financohen projektet zhvillimore dhe infrastrukturore.  Shpesh herë qeveritë e vendeve të zhvilluara formojnë tregje të mbyllura për obligacionet e tyre me kamatë të ulët dhe me obligim që bankat komerciale dhe institucionet tjera financiare ti blejnë si pjesë e rezervave të obligueshme.

9. Obligacione të pushtetit lokal  Emetohen nga ana e pushtetit lokal për financim të projekteve kapitale infrastrukturore lokale.

10. Obligacione të korparatave.  Korparatat emetojnë një numër të madh të obligacioneve. Këto instrumente debitore të korparatave dallohen në mes veti midis tjerash sipas një karakteristike të rëndësishme: a janë të siguruara apo të pasiguruara.  Obligacionet e siguruara, sigurohen me ndonjë pronë si kolateral nga ana e debitorit. Në rast mospagese të kreditit, kreditori mundë ta merr kolateralin në pronësi të tij.  Obligacionet që nuk janë të kolateralizuara me ndonjë pronë konkrete janë të pasiguruara.

13. AKSIONET  Aksionet janë letra me vlerë që paraqesin pjesë të kryegjësë themelore, më konkretisht kapitalit të një shoqërie aksionare.  Të ardhurat të realizuara nga aksionet janë variabile dhe të varura nga rezultatet financiare të shoqërisë aksionare që ka ardhur në kapital duke bërë emetimin e tyre.

15. Aksionet, pronarëve të tyre u mundësojnë të drejta:  Materiale: ◦ e drejta në pjesë të fitimit të ndërmarrjes (dividendës), ◦ e drejta parësore e blerjes së aksioneve të reja të emetuara, ◦ të drejtë proporcionale të pjesës së masës së likuidacionit gjatë procedurës së likuidimit të ndërmarrjes aksionare  Jomateriale: ◦ e drejta e pjesëmarrjes së aksionerit në punën e bordit të aksionerëve, ◦ e drejta për vendosje, ◦ e drejta për të marrë të gjitha informacionet e nevojshme, etj.

16. Lloje të aksioneve  Egzistojnë dy lloje kryesore të pronësisë aksionare, më të shprehura në tregun e kapitalit: ◦ AKSIONE TË RËNDOMTA.Është letër e parë me vlerë që një korparatë e lejon edhe në raste bankrotimi, por e fundit e cila mundë të paguhet. ◦ Ajo paraqet aksion pronësie të ndërmarrjes, ◦ Paraqet kërkesë me prioritet më të ulët ndaj të hyrave dhe mjeteve të të gjitha letrave me vlerë të emetuara. ◦ Pronarët e aksionit kanë të drejtë vote për këshillin drejtues dhe për çështje kryesore.

17. Lloje të aksioneve AKSIONE PRIORITARE. ◦ Janë formë e pronësisë aksionare. ◦ Pronarët e aksioneve prioritare pranojnë dividendë e jo kamatë. ◦ Nëse korparata nuk ndanë dividendë, pronarët e tyre nuk kanë të drejtë ankese. ◦ Aksionet prioritare karakterizohen me dividendë fikse apo në raste të posaçme edhe me dividendë variabile.

18. ◦ Quhen aksione prioritare për faktin që janë më superiore në dy sfera:  Nëse korparata bën pagesën e dividendës, aksionerët prioritar duhet që ta pranojnë dividendën e tanishme edhe ate të mëpërparshme që se kanë pranuar, sipas normës së kontraktuar, para pagesës së dividendës së aksioneve të thjeshta.  Në raste të likuidimit të dhunshëm, aksionerët prioritar kanë kërkesa ndaj pronës së mbetur, që kanë prioritet përkundrejt kërkesave të aksionerëve të rëndomtë.

20. INSTRUMENTET FINANCIARE TË DERIVUARA  Derivatet janë instrumente financiare vlera e të cilave rrjedh nga letrat tjera “primare” me vlerë (eng. derived)  Letra me vlerë derivative (të quajtura edhe derivate ) janë kontrata financiare vlera e të cilëve është nxjerrë nga vlerat e aktiveve financiare themelore (letrat me vlerë).  Vlera e çdo derivati ka tendencë të jetë e lidhur me vlerën e letrës me vlerë themelore sipas mënyrës që është e perceptueshme nga firmat dhe investitorët .  Si rrjedhojë, letrat me vlerë derivative u lejojë firmave dhe investitorëve të ndërtojnë pozicione mbi letra me vlerë në bazë të pritjeve të tyre mbi lëvizjet e instrumenteve financiare bazë.

21.  Në veçanti investitorët spekulojnë me lëvizjen e vlerës së pritur të instrumenteve financiare pa pasur nevojë të blejnë letrën me vlerë.  Në të shumtën e rasteve, investimi spekulativ në derivate, mundë të gjenerojë kthime (por edhe risk) më të mëdha se sa investimi në letrat me vlerë bazë.  Letrat me vlerë derivative janë përdorur jo vetëm për qëllime spekulative,por edhe: ◦ për të u mbrojtur apo për të zvogëluar ekspozimin ndaj riskut. ◦ Për reduktim të riskut të portofolit investiv të një investitori.

22. Lloje të instrumenteve financiare të derivuara Forvard, Fjuçers Opsione, Svop,etj.  Me Instrumentet e derivuar vetëm fitohet e drejta për tu blerë instrumentet bazike, por ato një periudhë të caktuar nuk posedohen nga investitori.  Letrat me vlerë derivative tregtohen në tregje speciale dhe nëpërmjet sistemit të telekomunikimit. komerciale dhe lehtësojnë tregtimin e derivateve duke takuar blerësit me shitësit.  Bankat agjencione përkatëse

23. Kontratat terminale (forward)  Kontrata periodike (terminale) (forward contracts)- paraqet kontratë ndërmjet dy palëve për realizimin e transaksionit financair në një datë të ardhshme.  Lëndë e kontratës është këmbimi i instrumentit financiar në të ardhmen.  Çmimi dhe data e këmbimit përcaktohen paraprakisht në datën e nënshkrimit të kontratës.

24. Kontratat terminale (forward)  Forvord është një kontratë tipike terminale që përmban të gjitha elementet e nevojshme të tregtimit terminal  Forvard nuk janë kontrata të standardizuara  Çmimet nuk janë transparente  Me forvard nuk mundë të tregtohet në bursë  Nuk egzistojnë mekanizma mbrojtës.

25.  Egzistojë shumë lloje të kontratave terminale financiare të ndërlidhura me instrumentet e borxhit: ◦ Kontrata terminale për normë të interesit (interest rate forward contract) ◦ Kontrata terminale devizore, etj.

26.  Kontrata terminale për normë të interesit, përfshinë më shumë elemente: ◦ Përcaktimi i instrumentit të borxhit i cili do jetë lëndë e dërgimit në ndonjë datë të ardhshme. ◦ Vlera e instrumentit të borxhit që duhet të dërgohet. ◦ Çmimi (norma e interesit) e instrumentit kur do të dërgohet. ◦ Data kur dërgesa do aktivizohet.

27.  P.sh. Banka A sipas kontratës terminale pajtohet që bankës B ti shesë në një datë në të ardhmen: Obligacione shtetërore me vlera nominale 10 miljon $, Afati i maturimit 1 vit, Norma e kuponit 6% me normë kthimi 6%.  Për bankën B që i blen obligacionet në një datë në të ardhmen, themi se merr pozicion të gjatë (long position).  Për bankën A që i shet obligacionet, themi se merr pozicion të shkurt (short position). Cili është motivi i të dy palëve kontraktuese?  mbrojtje nga risku kamator.

28.  Për Bankën A nëse normat e interesit në të ardhemn rriten ajo do të pësojë humbje kapitale, nëse duhet ti shesë. Me ndihmën e kontratës terminale ajo e fikson çmimin e ardhshëm.  Banka B brengoset se normat e interesit mundë të ulen deri në vitin e ardhshëm. Me ndihmën e kontratës terminale ajo e fikson çmimin e ardhshëm.

29. Anët pozitive dhe negative të kontratave terminale përparësitë mangësitë Janë fleksibile (formunlohen sipas nevojës së palëve) I) Vështirësi në gjetjen e palës kontraktuese blerëse - Jolikuiditet i mjafueshëm II) Janë të ekspozuar riskut të mospagesës. - Shpenzime plotësuese (gjyqësore, të kontrollimit të gjendjes financiare, etj.

30. Fjuçers (future) kontratat  Fjuçërs janë instrumente financiare të standardizuara.  Ata mund të tregtohen në bursë, dhe në këtë mënyrë kanë një shkallë më të lartë të likuiditetit (kontrata terminale likuide)  Përgjigjen në pyetjen: kush do të blejë nga unë nëqoftë se unë dua të shes, sepse parashikoj humbje?

31.  Fjuçers janë detyrime për të blerë ose shitur një mall të veçantë ose instrument financiar në një ditë të caktuar, me çmimin saktësish të caktuar.  Në kuptim më të gjerë ata kanë të bëjnë me çmimin e ardhshëm i cili vlerësohet në të tashmen (si do të jetë çmimi i aksionit në tetor të këtij viti ose si do të jetë raporti i dollarit kundrejt euros gjatë një vit?)

32. Fjuçës kontratat  Si ilustrim standardizimi, mundë të shërbej tregtimi i letrave me vlerë afatshkurte në SHBA, kontratat e këtilla paraqesin dërgesa të letrave me vlerë shtetërore tremujore në një datë të caktuar në muajt: mars, qershor, shtator apo dhjetor.  Personat e interesuar mundë të blejnë (ose të shesin) kontrata fjuçërs për pranim apo dërgim të letrave me vlerë tre mujore me vlerë nominale prej 1 mijon $, për cilin do muaj të potencuar të vitit të ardhshëm.

33. Karakteristika të fjuçërs kontratave  Kanë të bëjnë me dërgesa të instrumenteve financiare konkrete në datë të caktuar në të ardhmen ose në periudha kohore të kufizuara në të ardhmen.  Janë të standardizuara në aspket të sasisë, kohës së dërgesës dhe kualitetit të dërgesës.  Të dy palët kontraktuese kanë kontratë formale me fjuçër bursën.  Në fjuçër tregjet pothuaj se të gjitha kontratat harmonizohen (barazohen) para dërgesës.  Secila palë obligohet të deponojë një sasi të caktuar të parave në fjuçërs bursën për të reduktuar mundësinë mosrealizimit të obligimit nga ndonjëra palë kontraktuese.  Vlera e deponuar nuk mundë të jetë më e ulët se se një shumë e caktuar.

34. Kontrata të opsionit  Opsionet mundësojnë blerjen ose shitjen e instrumenteve të ndryshme financiare me çmim paraprakisht të përcaktuar, i quajtur çmim i realizimit (strike price) deri në një kohë të ardhshme të caktuar.  Një opsion mund të kosiderohet si i realizuar, kur koha e tij ka kaluar (ka rrjedhur) apo kur blerja apo shitja e paraparë e instrumentit është realizuar.

35. Instrumente nga të cilat derivohen opsionet ◦ Aksionet ◦ Obligacionet ◦ Valutat e huaja ◦ Indekset ◦ Fjuçersat

36. Karakteristika të opsioneve  Opsioni mbi aksion mundë të përkufizihet si një aktiv financiar që i garanton poseduesit, të drejtën, por jo detyrimin e blerjes ose të shitjes të një numri të fiksuar aksionesh, në një datë të ardhme dhe me një çmim të përcaktuar.  Para afatit të maturimit opsioni mund të negociohet dhe të këmbehet në treg.  Në momentin e plotësimit të afatit të skadencës të parashikuar, opsioni pushon së ekzistuari dhe për rrjedhojë e humbë gjithë vlerën e vetë.

37. Karakteristikat të opsioneve Opsioni dallohen nga fjuçërs në tre aspekte:  Së pari: te opsionet amerikane e drejta për të blerë dhe shitur instrument financiar bazë egziston gjatë tërë kohës e jo vetëm në një kohë të caktuar. Kurse opsionet evropiane mundë të realizohet vetëm në afatin e maturimit.  Së dyti: blerësi i opsionit i paguan shitësit premi. Shitësi e mban preminë pa marrë parasyshë se është realizuat apo jo opsioni.  Së treti: opsioni nuk është e domosdoshme të realizohet nëse nuk është në dobi të blerësit.

38. Dy llojet kryesore të opsioneve  Call opsioni është intrument i cili blerësit i jep të drejtë zgjedhjeje (opsion) të blejë instrument të caktuar, sipas çmimit të realizimit.  Shitësi i opsionit blerës dakordohet që të blejë instrumentin sipas çmimit të realizimit, nëse blerësi e realizon opsionin.  Put opsioni është instrument i cili blerësit i jep të drejtën e zgjedhjes (opsionin) të shesë instrumenetin e caktuar sipas çmimit të realizimit.  Shitësi i opsionit shitës dakordohet që të shes instrumentin sipas çmimit të realizimit, nëse blerësi e realizon opsionin.

39. SWAP - Svop  Svop (engl. Swap = zëvendsim) janë instrumente dervative relativisht të reja (1981), janë të ngjajshme me kontratat terminale me atë që garantojnë ndërim të instrumeneteve ndërmjet partnerëve në ndonjë datë në të ardhmen.  Por dallimi me kontratat terminale është se me svop kontraktohet vetëm neto transferi i mjeteve.  Svop nuk janë instumente nëpërmjet mobilizohen mjete, por mekanizëm për menaxhim racional të fondeve egzistuese. të së cilave  Objektiv i svop është reduktimi i shpenzimeve , eliminimi i riskut si dhe menaxhim me aktivën dhe pasivën nëpërmjet këmbimit (ndrimit), e jo nëpërmjet shitjes ose blerjes të përhershme të aktivës financiare apo të pagesës së ndonjë obligimi.

40. SWAP - Svop  Svop paraqet kontratë në të cilën kontraktohet këmbimi (ndrimi) i rrjedhave të parave në të ardhmen.  Svop aktivitetet i lehtëson svop banka, institucion financiar e cila në aktivitete ndërmjetëson si broker apo diler.  Si broker, svop banka ndërlidh palët e interesuara për svop aktivitete, por nuk ndërmerr risk.  Si diler, svop banka merr pjesë në aktivitet në atë mënyrë që merr pozicion në svop aktivitet – paraqitet si palë kontraktuese, edhe ate përkohësisht derisa të gjej investitor tjetër i cili dëshiron të ndërmer aktiviete svop dhe të merr pozitën e sajë.

41.  Svop të normave të interesit, shpesh përdoren për neutralizim të riskut të normave të interesit nëpërmjet ndrimit të normave fikse me normat variabile.  Svop valutor, përdoren për neutralizim të riskut valutor

42. Normë fikse e interesit (10%x 100 milion $)/2 Pagues i normës variabile Firma X Pagues i normës fikse Banka A (LIBORx 100 milion $)/2 Normë variabile e interesit