Ñ¿¿íèé ¿éëäâýðëýë, õàíãàìæèéí ºíººãèéí áàéäàë

1. Ñ¿¿íèé ¿éëäâýðëýë, õàíãàìæèéí ºíººãèéí áàéäàë Óëààíáààòàð õîò, 2011.04.29

2. Îëîí óëñûí ñ¿¿íèé õîëáîî: • 50 ãàðóé ãèø¿¿í îðíóóäòàé. • Äýëõèéí ñ¿¿ ¿éëäâýð-ëýëèéí 74%. • Äýëõèéí ñ¿¿íèé ¿éëäâýðëýë • Õýðýãëýý • Õóäàëäàà

3. ÄÝËÕÈÉÍ Ñ¯¯ ¯ÉËÄÂÝÐËÝË 2010

4. Äýëõèéí õýìæýýíä òºðºë á¿ðèéí ìàëûí ñ¿¿íèé ¿éëäâýðëýë

5. ¯íýýíèé ñ¿¿íèé ¿éëäâýðëýëèéí ºñºëò 2009 îí

6. Ñ¿¿íèé äóíäàæ ¿íý ºíãºðñºí îíûõîîñ 5.24 åâðîãîîð ºññºí áàéíà (2011 îíû 2-ð ñàð) 100 êã ñ¿¿íèé ¿íý, åâðî

7. 2009 îíä ñ¿¿í á¿òýýãäýõ¿¿íèé áîðëóóëàëòààð òýðã¿¿ëýã÷ êîìïàíèóä (òýðáóì USD)

8. ÁÀÐÓÓÍ ÅÂÐÎÏÛÍ ÎÐÍÓÓÄ

9. ÁÍÕÀÓ-ûí çàñãèéí ãàçðààñ 2008 îíû ìåëàìèíòàé õîëáîîòîé äóóëèàíò àñóóäëààñ õîéø õ¿¿õäèéí ñ¿¿í òýæýýë, ò¿¿íèé àþóëã¿é áàéäëûí àñóóäàëä àíõààðëàà õàíäóóëæ, ñ¿¿í á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿éëäâýðëýë áîëîí àþóëã¿é áàéäëûã ¿íäýñíèé õýìæýýíä àâ÷ ¿çýõ áîëñîí. Ò¿¿õèé ñ¿¿íèé íèéë¿¿ëýëòèéã íàéäâàðòàé áàéëãàõûí òóëä պ人 àæ àõóéí ÿàìíààñ ñ¿¿íèé ôåðì¿¿äèéã ñòàíäàðòæóóëæ, çºâõºí çºâøººðºë àâñàí òîìîîõîí ôåðìåð¿¿ä ñ¿¿ íèéë¿¿ëýõ ýðõ àâñàí áèëýý. • 2008 îíû 12 ñàðä ÁÍÕÀÓ-ûí Ýð¿¿ë ìýíäèéí ÿàì ¿íäýñíèé õýìæýýíä ìºðäºõ ñ¿¿í á¿òýýãäýõ¿¿íèé 66 ñòàíäàðòûã ãàðãàæ 2010 îíû 3 ñàðààñ ìºðäºæ ýõýëñýí. ¯¿íä: ñ¿¿í á¿òýýãäýõ¿¿íä çîðèóëñàí 15 ñòàíäàðò, ¿éëäâýðëýëä çîðèóëñàí 2, ëàáîðàòîðèéí øèíæèëãýýíèé 49 ñòàíäàðò áàéíà.

10. Äýëõèéí ñ¿¿íèé ôåðì, êîìïàíèóäûí õóâüä 2009 îí òýìäýãë¿¿øòýé îíöãîé æèë áàéñàí þì. • Äýëõèéí óëñ îðíóóäûã õàìàðñàí ýäèéí çàñãèéí ñàíõ¿¿ãèéí õÿìðàë íü ñ¿¿í á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿éëäâýðëýë, íèéë¿¿ëýëòèéã 2008 îíû ñ¿¿ëýýð óíàëòûí áàéäàëä îðóóëñàí áèëýý. • Ñàíõ¿¿ãèéí õÿìðàë íü ñ¿¿í á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿éëäâýðëýë, õóäàëäàà, íèéë¿¿ëýëò, ¿íý çýðýãò õ¿÷òýé íºëººëñºí þì. • 2009 îíû II õàãàñò Õÿòàäûí òîñã¿é õóóðàé ñ¿¿ õóäàëäààíààñ ãàðñàíààð ñ¿¿í á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íèéã ºñãºõ ãîë ò¿ëã¿¿ð áîëñîí áºãººä ýíý íü äýëõèéí ñ¿¿íèé çàõ çýýëèéã ñýðãýýñýí þì.

11. Äýëõèéí ñ¿¿íèé ¿éëäâýðëýëèéí ºñºëò 2009 îíä çîãñîíãè áàéäàëä îðæ ñ¿¿íèé ¿íý ºñºõã¿é ìºðò뺺 ¿éëäâýðëýëèéí ºðòºã íýìýãäýõ ÷èã õàíäëàãà íü èõýíõ ôåðìåð¿¿äýä õ¿íäõýí òóññàí þì. Ýíý ¿åýð èñãýëýí ñ¿¿í á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿éëäâýðëýë áóñàä ñ¿¿í á¿òýýãäýõ¿¿íýýñ èë¿¿ íýìýãäñýí. • 2010 îíû ýõíèé õàãàñò ¿íý äàõèí ñýðãýæ, òîñã¿é õóóðàé ñ¿¿íýýñ áóñàä ñ¿¿í á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿éëäâýðëýë ºíãºðñºí æèë íýìýãäñýí. • 2009 îíä Ýíýòõýã çýðýã îðíóóäàä öºöãèéí òîñíû ¿éëäâýðëýë ºññºí. • Äýëõèéí áÿñëàãíû ¿éëäâýðëýë ààæìààð ºññºí.

12. Ñ¿¿í á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿éëäâýðëýë 2009 îíû ýõíèé õàãàñ æèëä çîãñîíãè áàéäàëä, õàðèí äàðààãèéí õàãàñ æèëä äàõèí ñýðãýñýí õîëèìîã ä¿ð çóðàã õàðàãäàæ áàéíà. • 2010 îíä ñ¿¿ ñ¿¿í á¿òýýãäýõ¿¿íèé ýðýëò õýðýãöýý òîãòâîðòîé, ¿éëäâýðëýë áîëîìæèéí áàéíà ãýæ ìýðãýæèëòí¿¿ä ¿çýæ áàéíà.

13. Ñ¿¿: 11.2 êãÖºöãèéíòîñ: 0.1 êãÁÿñëàã: Õ¿íàì: 1 335 ñàÿ

14. Ñ¿¿: 70.0 êãÖºöãèéíòîñ: 2.5 êãÁÿñëàã: 5.6 êãÕ¿íàì: 141.8 ñàÿ

15. ÌÎÍÃÎË ÓËÑ Ñ¿¿ ¿éëäâýðëýëò • 2009 îíä: • Ìàëûí òîî òîëãîé: 44.0 ñàÿ • Ñààëèíä õàìðàãäàõ ìàëûí òîî: 17.6 ñàÿ • Æèëèéí ñ¿¿íèé íººö /ñàÿ ëèòð/: 630.0 • ¯íýý 66.6% 403.2 • ÿ¿ 16.6% 132.5 • ßìàà 8.3% 69.4 • Õîíü 5.0% 25.2 • Èíãý 3.5% 6.3 • պ人 àæ àõóéí ¿éëäâýðëýë: 457.4

16. Сүүíèé үйлдвэрлэл, боловсруулалтûí ò¿âøèí, импорт

17. Сүү, цагаан идээний хэрэглээ

18. Ñ¿¿íèé ñàëáàðûã ñýðãýýí õºãæ¿¿ëýõýä ÷èãëýñýí ¿íäýñíèé õºòºëáºð, ãàäààäûí òºñºë • “Ñ¿¿” ¯íäýñíèé õºòºëáºð • Ýð÷èìæñýí ÌÀÀ-í õºãæëèéã äýìæèõ õºòºëáºð • Ìàëûí ÷àíàð ñàéæðóóëàõ õºòºëáºð • “Ìàëûí òýæýýë” õºòºëáºð • “Ñ¿¿ ¿éëäâýðëýëèéí ÿâöàä ãàðàõ àëäàãäëûã áàãàñãàõ çàìààð òîìîîõîí õîòóóäûí ¿éëäâýðëýë, õàíãàìæèéã íýìýãä¿¿ëýõ” ßïîíû ÇÃ, ͯÁ-ûí ÕÕÕÀÀÁ-ûí Òåõíèêèéí òóñëàëöààíû òºñºë. I øàò-2004-2007, II øàò 2007-2009 • ͯÁ-ûí ÕÕÕÀÁ-ûí ÒÕÀ-íû òºñë¿¿ä: “Ìàëûí òýæýýëèéí õàíãàìæèéã ñàéæðóóëàõ”, “Ìàëûí á¿ðòãýë ìýäýýëëèéí òîãòîëöîî” • “Õ¿íñíèé áàòàëãààò áàéäàë” ¿íäýñíèé õºòºëáºð • “Ìîíãîë ìàë” ¿íäýñíèé õºòºëáºð • Æèæèã äóíä ¿éëäâýðèéã õºãæ¿¿ëýõ õºòºëáºð • ÌÕÕ-íû ¿éë àæèëëàãààíû 2010-2014 îíû õºòºëáºð

19. Ñàëáàðûí òóëãàìäñàí àñóóäàë • Ò¿¿õèé ýäèéí íººöòýé èõòýé áîëîâ÷ íèéë¿¿ëýëò óëèðëûí ÷àíàðòàé, ºðõèéí ¿éëäâýðëýë äàâàìãàéëñàí õýâýýð áàéíà. • Ñ¿¿ áýëòãýõ òîãòîëöîî çîõèõ òºâøèíä õºã溺ã¿éãýýñ ñ¿¿íèé áîëîâñðóóëàëòûí ò¿âøèí 9 îð÷èì õóâüòàé áàéíà. • Õîò ñóóðèí ãàçàðò íèéò õ¿í àìûí 70% àìüäàðäàã, çàõ çýýëä èìïîðòûí ñ¿¿, ñ¿¿í á¿òýýãäýõ¿¿í çîíõèëæ õîòûí õ¿í õºäººãèéíõººñ 2.6-3.9 äàõèí áàãà ñ¿¿ õýðýãëýæ áàéíà. • Ñ¿¿íèé ¿¿ëäðèéí áîëîí ýðëèéç ¿õýð íèéò ¿õðèéí 2.9 õ¿ðòýë õóâèéã ýçëýæ, æèëèéí ñ¿¿íèé ãàðö 2000 ãàðóé ëèòð áàéíà. Ñààëèéí ¿íýýíèé àð÷èëãàà, ìàëëàãàà ñóë, òýæýýëèéí àñóóäëûã á¿ðýí øèéäýæ ÷àäààã¿é.

20. Ñàëáàðûí òóëãàìäñàí àñóóäàë:

21. Ñ¿¿ ñ¿¿í á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿éëäâýðëýëèéã íýìýãä¿¿ëýõ ¿íäýñëýë: • Õ¿íèé áèå ìàõáîäèéí áîäèñûí ñîëèëöîîíû õýâèéí ¿éë àæèëëàãààã õàíãàõ õàìãèéí ãîë õ¿÷èí ç¿éë íü õîîë õ¿íñ þì. • Óóðàã, òîñ, í¿¿ðñ óñ áîëîí àìèíäýì, ýðäýñ çýðýã øèì òýæýýëò áîäèñûã õàìãèéí çîõèñòîé õàðüöààãààð àãóóëäàã ñ¿¿ öàãààí èäýý íü õ¿íèéã òºðºë á¿ðèéí ºâ÷íººñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ, ºâ÷èëñºí òîõèîëäîëä ýì÷èëãýýíä äýìæëýã ºãºõ à÷ õîëáîãäîëòîé áèëýý. • Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä ìîíãîë÷óóä áèäíèé äóíä õîîë áîëîâñðóóëàõ ýðõòíèé ºâ÷ëºë àñàð èõýýð ýð÷èìòýéãýýð íýìýãäýæ áàéíà. Òóõàéëáàë, õîðòîé íýãäëèéã ñààðìàãæóóëàõ, áîäèñûí ñîëèëöîîã çîõèöóóëàõ, äàðõëàëûí óðâàëæ ÷àíàðûã çîõèöóóëàõ ¿¿ðýãòýé ýëýãíèé ¿ðýâñýëò ºâ÷íèé òàðõàëò íèëýýä ºíäºð áîëæýý.

22. ßëàíãóÿà äýýð äóðüäñàí ºâ÷íèé ¿¿ñýë, ÿâöûí 50 ãàðóé õóâü íü õàíàñàí òîñíû õ¿÷ëèéã èõýýð àãóóëñàí ìàõàí á¿òýýãäýõ¿¿í, ìºí ÷èõýðëýã ç¿éë, äàâñ, àðõè çýðãèéí õýðýãëýýíèé õýì õýìæýýíýýñ øàëòãààëäàã áîëîõûã ñóäëàà÷èä òîãòîîñîí áàéíà. • Ìàíàé àðä ò¿ìýí õîîë áîëîâñðóóëàõ ýðõòíèé ¿ðýâñýë, ¿¿íèé äîòîð ýëýãíèé ºâ÷íèéã õàíààã¿é òîñíû õ¿÷èë, àìèíäýì, ìèêðîýëåìåíò çýðýã áèîëîãèéí èäýâõèò áîäèñîîð õàðüöàíãóé áàÿëàã õ¿íñíèé óðãàìàë, ñ¿¿ öàãààí èäýýãýýð ñóâèëäàã àðäûí óëàìæëàëò ýì÷èëãýýíèé àðãûã îëîí çóóíû òýðòýýãýýñ õýðýãëýæ èðñýí óëàìæëàëòàé.

23. Ñ¿¿ öàãààí èäýý íü ç¿ðõ ñóäàñíû ýìãýã, õàâäàð, õîîë áîëîâñðóóëàõ ýðõòíèé ýëäýâ ºâ÷íººñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõýä þóãààð ÷ îðëóóëàøã¿é õ¿íñ òýæýýëèéí áîëîí áèîëîãèéí à÷ õîëáîãäîëòîé á¿òýýãäýõ¿¿í ó÷ðààñ äýëõèéí õýìæýýíä õýðýãëýý íü óëàì á¿ð ºñºæ áàéíà.

24. Ñ¿¿í á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿éëäâýðëýë, õýðýãëýýã íýìýãä¿¿ëýõèéí òóëä àíõààðàõ àñóóäëóóä • Ñààëèéí ¿íýýíèé àøèã øèì, ¿¿ëäýð óãñààã òóóøòàé ñàéæðóóëàõ; • Ñààëèéí ôåðìèéí çàãâàð àæ àõóé, ñ¿¿íèé ¿õðèéí ¿éë÷èëãýýíèé òºâ¿¿äèéã ñóóðèí ãàçðûí îéðîëöîîõ á¿ñ íóòàãò áàéãóóëàõ, ôåðìèéí ãàçðûí àñóóäëûã øèéäýõ; • Ìàëûí òýæýýë òàðèàëàõ, àð÷èëãàà ìàëëàãààíû ñ¿¿ëèéí ¿åèéí îëîëòóóäûã íýâòð¿¿ëýõ; • Ñ¿¿ öóãëóóëàõ áýëòãýëèéí òîãòîëöîîã áèé áîëãîõ, õºðãºëòèéí òºâ¿¿äèéã àæèëëóóëàõ; • Áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýð¿¿äèéí òåõíèê, òåõíîëîãèéí øèíý÷ëýëòèéã õèéõ; • Ñ¿¿ ñ¿¿í á¿òýýãäýõ¿¿íèé õ¿íñ òýæýýë, ýìчèëãýý ñóâèëëûí àч õîëáîãäëûã õýðýãëýã÷äèéí äóíä ñóðòàë÷èëæ, õýðýãëýýã íýìýãä¿¿ëýõ; • Ñ¿¿ ¿éëäâýðëýëèéã äýìæñýí õóóëü ýðõ ç¿é, ýäèéí çàñãèéí òààòàé îð÷èíã á¿ðä¿¿ëýõ;

25. Ñ¿¿ áýëòãýëèéí ¿íèéã ÷àíàðûí ¿ç¿¿ëýëòòýé íü õîëáîæ òîãòâîðòîé ¿íèéí ñèñòåìèéã íýâòð¿¿ëýõ, ãàð äàìæóóëàí ºðòãèéã íü çîõèîìëîîð íýìýãä¿¿ëäýã ãàæ òîãòîëöîîã õàëàõ; • Ôåðìåð, àæ àõóéí íýãæ¿¿ä á¿òýýãäýõ¿¿íèéõýý ÷àíàðûã õàìãààëàõ, ò¿¿õèé ýä öóãëóóëàõ, ò¿¿íä àíõàí øàòíû áîëîâñðóóëàëò õèéæ, òîìîîõîí êîìïàíèäòàé õàìòðàí àæèëëàõ õýëáýðýýð æèæèã äóíä ¿éëäâýðëýëèéã áîäèòîéãîîð õºãæ¿¿ëýõ; • պ人 îðîí íóòàãò öºöãèéí òîñíû ¿éëäâýðëýëèéã ñýðãýýæ, óäààí õóãàöààíä õàäãàëàõ áóñàä ñ¿¿í á¿òýýãäýõ¿¿íèé æèæèã, äóíä ¿éëäâýð¿¿äèéã õºãæ¿¿ëýõ; • Òºâëºðñºí õîò ñóóðèí ãàçàðò õóóðàé ñ¿¿íèé ¿éëäâýð, õ¿¿õäèéí ñ¿¿í òýæýýëèéí ¿éëäâýðèéã áàéãóóëàõ • Bifidobacterium, Lactobacillus, Propionobacterium çýðýã àøèãòàé áè÷èë áèåòíèé àìüä ýñèéã àãóóëñàí èñãýëýí ñ¿¿í á¿òýýãäýõ¿¿í, ëàêòóëîç, ëàêòóëîçîëèçèí, ëàêòàò êàëüöè, òºðºë á¿ðèéí àìèíõ¿÷èë, àìèíäýì áîëîí áèîëîãèéí èäýâõò íýãäë¿¿ä àãóóëñàí ñ¿¿í á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿éëäâýðëýëèéã õºãæ¿¿ëýõ;

26. Áóñàä õºõòºí àìüòíû ñ¿¿ã áîäâîë óóðãèéí àìèí õ¿÷ëèéí íàéðëàãà áîëîí ãåíåòèêèéí ºâºðìºö á¿òýöòýé, ýýäìèéí áàðüöàëäàõ ÷àäâàð ñóë, óóðãèéí øèíãýö ñàéòàé ÿìààíû ñ¿¿ãýýð õ¿¿õäèéí çîðèóëàëòòàé óóðàãëàã öàãààí èäýý ¿éëäâýðëýõ; • α- лактоальбумин, β–лактоглобулин, дархлааны глобулинийã бусад малын сүүнээс илүү õýìæýýãýýð àãóóëäàã гүүний сүүãýýð эмчилгээ сувиллын øèíæ ÷àíàðòàé á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýõ; • Ñ¿¿ áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýð¿¿ä íü çàõ çýýëèéí æàìààð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëààä õýâø÷èõñýí áàéíà. • Àëèâàà ¿éëäâýð¿¿ä àøãèéí òºëºº àæèëëàäàã ÷ ãýñýí õýðýãëýã÷èääýý õàíäñàí áîäëîãî, ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ, òýäíèé ýðýëò õýðýãöýýã õàìãèéí íàéäâàðòàé, áàòàëãààòàé ñ¿¿í á¿òýýãäýõ¿¿íýýð õàíãàõ ÿâäàë þó þóíààñ ÷óõàë áàéíà.