GÖZARDI EDİLEN ÖNEMLİ BİR SAĞLIK SORUNU

1. GÖZARDI EDİLEN ÖNEMLİ BİR SAĞLIK SORUNU HAFİF KAFA DARBELERİ Dr Güçlü Ildız Nöroloji Uzmanı www.beyindoktoru.com drgucluildiz@hotmail.com

2. Düşme, çarpma nedeniyle hastanede çekilen beyin tomografilerinin sıklıkla normal olduğu görülür. Bir süre gözlemde kalınır ve ardından önemli bir şeyin olmadığı söylenerek eve gönderilir. Kafaya alınan darbenin beyni gerçekten etkileyip etkilemediğini o an gösteren bir yöntem henüz yoktur. Ancak önemli bir şeyin olmadığı söylenemez.

3. Çekilen beyin tomografileri, beynin yapısını gösterir, çalışma özelliklerini gösteremez. Oysa gelişecek sorunlar beynin çalışma özellikleriyle ilgilidir. Kimi kafa darbeleri ardından epilepsi nöbetlerinden korunması amacıyla antiepileptik ilaçlar verilir.

4. Kafa darbeleri sonucu gelişebilen epileptik nöbetler, beyin çalışma özelliklerinin bozulmasıyla ortaya çıkar. Ancak kafa darbesinden sonra ortaya çıkabilecek tek yakınma nöbetler değildir. Beynin çalışma özellikleriyle ilgili hemen tüm yakınmalar kafa darbesi sonrası görülebilmektedir.

5. Beyin çalışma özellikleri bilinirse, darbelerden sonra gelişebilecek yakınmalarda anlaşılabilir. Günümüzde doktorların atladığı ya da gözardı ettiği önemli sağlık sorunlarından biri de hafif kafa darbesine bağlı olarak gelişen sağlık sorunlarıdır.

6. Darbe alındığı anın etkisiyle beyinde çalışma bozukluğu başlayabilir. Olaydan sonraki 3 yıl içinde yakınmaların başladığı görülür. Darbe alınan kafa bölgesine göre ortaya çıkacak yakınmalarda çeşitlilik gözlenir.

7. DARBEYE MARUZ KALAN BEYİN BÖLGELERİ 1.Beyin ön bölgesi (prefrontal korteks) 2.Şakak bölgeleri (temporal korteks) 3.Tepe bölgesi (paryetal korteks) 4.Beyin arka bölgesi(oksipital korteks)

8. Kafatasını şakaklar seviyesinde kesip çıkartırsak yandaki şekli elde ederiz. Beynin bulunduğu kafa içi yapısının kemik çıkıntılarıyla dolu olduğu görülür. Beyin ön bölgesinin alt yüzeyi, ön tarafta görülen çıkıntılar üzerine oturur.

9. BEYİN ÖN BÖLGESİNİN GÖREVLERİ Dikkati verme ve sürdürme Dikkatin yönlendirilmesi Kısa-orta süreli ve işleyen bellek Sabır Planlama, tasarlama Yargılama Tepki kontrolü Düzenli olma Kendini kontrol edebilme Sorunları çözme Ayrıntılı düşünme Gelecekle ilgili öngörüde bulunma Hatalardan ders çıkarma Duyguları anlama ve ifade etme Empati kurma Sağduyu Moral Motivasyon

10. Diğer omurgalı canlılara göre insan beyni, gelişmiş beyin ön bölgesiyle hayvanlardan üstün olan özelliklerini kazanır. Bu nedenle insan için en önemli beden parçası beyin ön bölgesidir. Sürü halinde yaşayan hayvanları birbirlerinden ayıramazsınız. Çünkü onların gelişmiş beyin ön bölgeleri yoktur.

11. BEYİN ÖN BÖLGESİNİN ÖNEMİ Beyin ön bölgesi omurgalı hayvanlar ve insanda vücudun düzenli çalışmasını sağlayan bölgeleri kontrol eder. İnsanda ek olarak akıl ve kişilik özelliklerini sağlar. Akıl ve kişilik özellikleri sağlanması için, beyinlerin “kişiye özel” çalışması gerekir. Beyin ön bölgesinin farklı çalışma özellikleri olması nedeniyle, vücudun çalışmasını kontrol eden bölgelerde farklı çalışır ve insanda hastalık çeşitliliğinin oluşmasını sağlar. Beynin çıkış kapısıdır. Duygu, düşünce ve davranışların son hali burada biçimlenerek ifade edilir.

12. Dikkat eksikliği Konsantrasyon bozukluğu Unutkanlık Aceleci, sabırsız, hiperaktif kişilik Aynı hataları tekrarlama Ani tepkiler verme Kolay sinirlenme Ani, yanlış kararlar verme Boşlukta hissetme Anlık şaşkınlık hissi İsteksizlik, tembellik BEYİN ÖN BÖLGESİNE ALINAN KAFA DARBESİ SONRASI ORTAYA ÇIKAN YAKINMALAR • İsteksizlik, tembellik • Sorumsuzluk • Duyguları kontrol etmede zorluk • Gereksiz işlerle fazla zaman harcama • Kararsızlık • Sosyal çekingenlik ve başarısızlık • Uyum sağlamada zorluk • Uygun olmayan, yersiz davranışlar • Yapacağı işleri düzenlemede zorluk • Muhakeme-yargılama zorluğu • Aynı hataları tekrarlama

13. ALINAN HER DARBE ZARARLI MI?YA DA DARBENİN ETKİSİ NELERE BAĞLIDIR? 1. İnsan beyinde yer alan milyarlarca hücre ve bunları birbirine bağlayan trilyonlarca bağlantı birimi olan ağ sistemi var. İnsana akıl ve kişilik özelliklerini kazandıran beyin ön bölgesi, her kişi de farklı çalışma özellikleri göstermesi sonucu, kişilik çeşitliliğinin oluşması sağlanıyor. Bu nedenle her beynin çalışma özelliği kişiye özeldir ve tektir. Bu olağanüstü çeşitlilik içinde, alınan darbenin etkisi tamamen kişiye özel olarak ortaya çıkıyor.

14. DARBENİN ETKİSİ NELERE BAĞLIDIR? 2. Yumruk beklentisi içinde olan boksörün aldığı darbenin etkisiyle, darbe beklentisinde olmayan boksörün aldığı yumruğun etkisi bu nedenle farklı olacaktır. Çünkü darbe beklentili beynin çalışma özelliği ile beklentisi olmayan beynin çalışma özellikleri birbirlerinden farklıdır. Ayrıca yaşam boyu kazanılan farklı kişisel deneyimler, her beyinde farklı bağlantıların oluşmasını sağlar. Bu farklılıklar nedeniyle de darbeye olan duyarlılık farklı olacaktır. Ve tabi ki darbenin asıl şiddeti de önemlidir.

15. Her insanın beyin ön bölgesi “kendine özel” çalışır. • Bu nedenle kişilikler arasında farklılıklar oluşur. • Beyin ön bölgesinin çalışma özelliklerini grinin tonlarına benzetebiliriz. • Her kişilik özelliği için ton rengi farklı olacaktır. • Bu farklılıklar, duyarlılık (hassasiyet) olarak açıklanabilir. • Beyin çalışma özelliklerini etkileyen faktörler, duyarlılık derecelerini belirlerler. • Böylece “şahsına münhasır-kişiye özel” özellikler belirlenmiş olur. DARBENİN ETKİSİ NELERE BAĞLIDIR? 3.

16. DARBENİN ETKİSİ NELERE BAĞLIDIR? 4. Grinin tonları karardıkça ya da duyarlılık arttıkça hastalığa, azaldıkça normale yaklaşılır. Sonuç olarak alınan darbenin etkisi o andaki beynin kişiye özel çalışma özelliklerine bağlıdır. Bu nedenle darbenin şiddeti tamamen kişiye özeldir. Ya da bir darbe, iki farklı insanda farklı iki sonuca neden olur. Darbenin şiddetini belirleyen asıl özellik, beyin çalışma özelliklerini belirleyen grinin tonlarıdır. Alınan darbe ile ilgili beyin çalışma özelliklerinin ton farklılığı koyulaşır.

17. DARBENİN ETKİSİ NELERE BAĞLIDIR? 5. Stres, beyin çalışma duyarlılıklarını arttırarak etkili olur. Her beynin çalışma özelliği “kendine özel” olması nedeniyle stresin kişiler üzerinde etkisi de farklı olur. Stressiz bir hayat düşünülemez. Önemli olan stresin kendisi değil, etki ettiği beynin çalışma özellikleridir. Stres, grinin tonlarını (duyarlılıkları) arttırır. Stres altında duyarlılığı artmış bir beynin kafa darbesinden etkilenmesi, stressiz döneme göre, daha belirgin olacaktır.

18. KAFA DARBESİNİN ŞAKAK BÖLGELERİNE (TEMPORAL) ETKİSİ Kafanın yan taraflarına alınan darbeler, temporal bölge çalışmasını olumsuz etkiler. Klinikte sıklıkla geçmeyen baş ağrıları, yaygın vücut ağrıları, kendine zarar verecek ölçüde sinirlenme, sinirlendiğinde çocuklarını dövme, intihar düşünceleri, kulak çınlama ve uğultu yakınmalarıyla gelen kadın hastaların ayrıntılı öyküleri alındığında, eşlerinden şiddet gördüğü anlaşılmaktadır. Aldıkları darbeler sıklıkla başın şakak bölgelerine isabet eder. Temporal bölgelerin kafa darbeleri sonucu artan duyarlılıkları belirgin kişilik değişiklikleriyle ortaya çıkabilir.

19. Unutkanlık (bildik yüzleri tanıyamama) Deja vu (daha önce bulunmadığı yerle ilgili bulunmuş hissi) Jamais vu (bildik yerleri tanıyamama) Ara ara gelen ve nedensiz olan panik ve korkular Boşluğa düşme duygusu Kulağa gelen ses ve seslerin yorumlanması ile ilgili sorunlar (çınlama, hışırtı, sinek uçması) Görme ile ilgili anormallikler; görme alanının kenarında gölge görülmesi, cisimlerin büyüklük ya da şekillerinin yanlış algılanması Olmayan kokunun duyulması Olmayan tadın hissedilmesi Deri üstünde böcek geziyor hissi Okumayı öğrenme zorluğu Sonradan gelişen okuma zorluğu Gergin kişilik hali (kolay gelişen öfke nöbetleri, sinirlenme, aklına nereden geldiğini bilmediği şiddet düşünceleri ve bunlardan dolayı korku ve tedirginlik yaşanması) Kuşkucu düşünce hali Saygısızlık ya da değer vermeme Yazma-konuşma sırasında sözcük bulmada zorluk Duygusal dengesizlik Dini düşüncelerde artış, sürekli ibadet etme, metafizik konularına aşırı ilgi Baş ağrıları Mide ağrıları Aşırı yazı yazma, sürekli konuşma Epileptik nöbetler TEMPORAL BÖLGENİN ARTMIŞ DUYARLI ÇALIŞMASI SONUCU GELİŞEN YAKINMALAR

20. Pozisyon duyusu kaybolur. Hissedebilme zorlaşır. Yazı yazmada zorluk olur. Okuma ve yazmada dil bilgisi hataları olur. Sözcük anlamları farkedilmez. Sağ-sol ayrımı yapmak zorlaşır. Okumada güçlük olur. Sayı sayma, matematik problemi çözme zorlaşır. Hafif dokunma duyusu azalır. Yanlış giden birşeyler ya da sorunlar farkedilmez. Yapısal beceriksizlik gelişir (Örneğin: oyun küpleri üstüste konup kule yapılamaz). Cisimler dokunularak tanımak ve hissetmek zorlaşır. Hastalık reddedilir. Hastalıklar farkedilemez. Vücut kısımları adlandırılamaz ve tarif edilemez. Ağrı hissi-reaksiyonu azalır. Cisimlere ulaşmada zorluk olur (görme beceriksizliği). Ortam bilgilerinin hissedilmesi azalır. Ellere, parmaklara, gözlere, kol ve bacaklara görsel kılavuzluk sağlanamaz (örneğin, top yakalanamaz). Kol ve bacak pozisyonları algılanamaz. Hareket yönünü hissetmek zorlaşır (örneğin, uçurtma uçurmakta zorlanır). Sağ paryetal lob sorunlarında vücudun sol tarafı reddedilir (örneğin, sadece sağ yüz tıraş edilir.) Bir şekli çizerek kopyalama, makasla kesme, yer tarifi, giyinme ve soyunma becerileri bozulur. Gözler kapalı iken parmağın pozisyonu belirlenemez. Görülen hareketler tekrar-taklit edilemez. PARYETAL BÖLGENİNARTMIŞ DUYARLI ÇALIŞMASI SONUCU GELİŞEN YAKINMALAR

21. OKSİPİTAL BÖLGENİN ARTMIŞ DUYARLI ÇALIŞMASI SONUCU GELİŞEN YAKINMALAR Gördüğü nesneleri fark edemez. Nesnelerin konumlarını bulmakta güçlük çeker (Örneğin, market raflarında aradığı ürünü bulamaz) Renkleri ayırt edemez. Okumakta zorluk çeker. Hareketli nesneleri takipte zorlanır.

22. TANI Beyin MR ve tomografi sonuçları normaldir. Yakınmalar, gösterilemediğinden, sıklıkla psikolojik olarak ifade edilir. Psikiyatri uzmanına yönlendirilir.

23. Oysa sorun, beynin çalışmasıyla ilgilidir ve beyin görüntüleme yöntemleriyle gösterilemez. EEG; Beyin dalgalarını kaydeden bir yöntemdir ve beyin çalışma bozukluklarını göstermede yetersizdir. QEEG; EEG ile elde edilen beyin dalgalarını analiz ederek, beyinde oluşan çalışma bozukluklarını gösterebilen bir yöntemdir.

24. QEEG QEEG programın veri tabanı; 1-83 yaş arası, herhangi bir yakınması olmayan, genel sağlık taramasında sorun olmayan, nöropsikiyatrik test sonuçları normal olan kişilerden oluşmuştur. EEG çekimi ardından seçilen örnek kayıtlar, QEEG veri tabanında bulunan aynı yaştaki verilerle karşılaştırılır. Sonuçta, normalden ne kadar sapma olduğu rapor edilir.

25. Baş ağrısı, dikkat eksikliği, kulaklarda çınlama yakınmalarıyla gelen 35 yaşında erkek hasta. Solda, beyin ön bölgesinde, 10 Hz. beyin dalgasındaki anormallik (amplütüd artışı) görülüyor. Sağda, aynı hastaya ait kafa travması endeksi orta şiddet gösteriyor. Beyin MR sonucu normal. Ayrıca 8 Hz de temporal alanlarda görülen anormallikler kulak çınlamasının nedenini açıklıyor.

26. Açıklama için sonraki slayd

27. Unutkanlık, sersemlik hissi, baş dönmesi, kafa içinde uğultu, konsantre olamama, uykusuzluk Yakınmalarıyla gelen 55 yaşında erkek hasta. QEEG raporunda 13 Hz’den itibaren beyin ön bölgesinde belirgin anormallikler görülüyor. Travma endeksi orta şiddet gösteriyor. Önceki slayd’da 2.QEEG sonucunda, beyin bölümleri arasında uyumlu çalışma sorununu ifade eden coherence bozuklukları görülüyor.

28. Yakınmaları nedeniyle depresyon tanısı konan hasta tedaviden fayda görmemiş.QEEG’de 12Hz’de belirgin beyin ön-sol bölge duyarlılığı görülüyor. Travma endeksi şiddetli düzeyde. Ayrıca matematik 4 işlemde ve nesneleri isimlendirmede sorun yaşıyor (19 Hz’de görülen bozukluk bu durumu açıklıyor). Bu şikayetleri, geçirdiği trafik kazası sonrası başlamış.

29. Kafa darbesi olmayan bir QEEG örneği. 57 yaşındaki erkek hastanın 20 yıldır kulaklarda çınlama yakınması var. Solda, 1 Hz.de belirgin anormallik, sağda ise coherence bozuklukları görülüyor.

30. Travma endeksi normal olan bir diğer kulak çınlama örneği. Ayrıca cinsel sorunları (erken boşalma), aceleci, sabırsız, çabuk sinirlenen kişilik özelliklerine sahip 30 yaşında erkek hastanın yakınmaları;yetişkin tipi dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tanısına uyuyor.

31. QEEG QEEG beyin çalışma özelliklerini değerlendiren bir yöntemdir. Beyin çalışma özellikleri sonucu ortaya çıkan duygu, düşünce ve davranışların kişiye özel olması nedeniyle QEEG rapor sonuçlarında elde edilen bilgiler TAMAMEN kişiye özeldir. Bu özelliği nedeniyle diğer tanı yöntemlerinden ayrılır. İnsanın akıl, kişilik, beceri özelliklerini değerlendirebilen bir yöntemin diğer klasik tetkiklerden farklı olması da normaldir. Bu nedenle; QEEG bir tanı-teşhis yönteminden öte, saptama-fikir verme yöntemidir.

32. SONUÇ Hafif kafa darbesi, beyin çalışma özelliklerini bozarak hem beyinden kaynaklı hem de beynin vücudu kontrol etme özelliği nedeniyle bedenden kaynaklı yakınmalara neden olabilecek önemli bir sağlık sorunudur. Bu sorun; QEEG dışında, alışagelen yöntemlerle gösterilemediğinden dolayı günümüze kadar,ne yazık ki, gözardı edilmiştir. Geçirilen kafa travmaları sonrası hastaların takibi ve beyin çalışma özelliklerini göstermesi açısından da değerli bir fikir verme aracı olan QEEG, sağlık hizmetlerinde önemli bir açığı kapatacak özelliktedir. Kaynak: Kitap;Ah Şu Beynimiz! “gözardı edilen tıbbi gerçekler”, aralık-2007 Dr Güçlü Ildız www.beyindoktoru.com