Döner Sermayeli İşletmelerin Yeniden Yapılandırılması

1. Döner Sermayeli İşletmelerin Yeniden Yapılandırılması Doç. Dr. H. Hakan YILMAZ Ankara Üniversitesi Kurumsal Gelişim Koordinatörü AÜ SBF Maliye Bölümü, Bütçe ve Mali Planlama Anabilim Dalı Bşk. Kızılcahamam Mart 20, 2010

2. Girişi dair birkaç söz… • Döner sermayeli işletmelere ilişkin hizmetin neden bu tür kurumlar eliyle verilmesine ilişkin çerçeve bir düzenleme/düzenlemeler grubu olmaması • Bu kurumların ekonomik gelişme ve kurumsal çıkış arayışlarıyla birlikte biçim değiştirmesi • Gelinen noktada bazı sektörlerde bazı kurumlarda üstlenilen görev ve sorumluluğa yönelik harcamaların kaynağı olması(operasyonel)

3. Girişi dair birkaç söz… • Mali özerkliğin yasalarla daha çok güvence altına alındığı kurumlarda yaygınlaşan bir uygulama • Sürpriz değil çünkü; • bu kurumların ürettiği mal ve hizmetler fiyatlandırılabilir nitelikte, • ve atıl kapasiteye konu durum daha belirgin • Sürpriz çünkü; bu kurumsal yapıların bütçe içinde hareket alanları daha geniş. • Döner sermayeler içinde yapılan bir çok iş bugün özel bütçe içinde yapılabilmesi: sorun bütçenin bu esnekliliği vermemesi

4. Genel Yönetim Harcamalarının Gelişimi GSYİH’ya Oran Olarak (%): DS’nin Gelişimi Emil, Kerimoğlu, Yılmaz, 2010

5. DS’lerin mali kapasitelerinin artması • Genel yönetim içinde gelişme hızı en fazla büyüyen kurumsal yapı DS’ler • Bütçeyle karşılaştırıldığında (düzeltilmiş bütçe) merkezi bütçeye oranı son 10 yılda önemli oranda artmıştır (% 9’dan % 13’e çıkmıştır) • Bunun anlamı, kamu hizmetinin üretilmesinde ve hizmetin yerine getirilmesi riski anlamında DS’ler daha fazla sorumluluk almaya başlamışlardır.

6. Üniversiteler ve döner sermaye? • Üniversiteler dünyanın bir çok yerinde olduğu gibi bizde de kar amacı olmayan kamu kurumları niteliğindedir. • Sorun kar amacı olmayan bu kurumların ekonomik sonuçlar doğuran işlemlerinin ne şekilde bu çerçevenin içinde ya da dışında ele alınacağı.

7. Üniversiteler ve döner sermaye? Yükseköğretim kurumlarının faaliyetleri sonucu elde edilen temel sonuçlar (outcomes): • Eğitimin sürdürülmesi ve iyileştirilmesi • Eğitim hizmeti sunumu, • Beşeri sermayenin geliştirilmesi ve • Ekonomik büyümenin sağlanması • Bilimsel araştırmaların geliştirilmesi • Bilimsel araştırmaların sürdürülmesi • Buluşlar, patentler • Ekonomiye yaratılan bilimsel bilgi düzeyi ve büyüme • Topluma hizmet • Sağlık hizmetlerinin sunumu • Kültürel yapının gelişimine katkı sağlanması • Diğer alanlar

8. Üniversiteler ve döner sermaye? İki temel durum: • Akademik faaliyetler • Eğitim/öğretim • Bilimsel Araştırmalar • Gelir getiren faaliyetler • Eğitim/öğretim • Bilimsel Araştırmalar Gelir getiren bütün faaliyetler için işletmeye gerek yok, İşletme modelini gerektiren gelir getirici faaliyetler de var

9. Üniversiteler ve döner sermaye? Temel sorunlar: • İşletme olmayla işletme olmama arasındaki farkı nasıl koyacağım (faaliyet ya da kurum bazında) • Burada mevcut mali kuralların (bütçe) ve uygulamanın da bir tercih sorunu yarattığı bilinmeli • Akademik personelin akademi dışı alanlarda yapacağı entelektüel katkının nasıl olacağı (kamu personeli) ve fikri hakların paylaşımı? • Araştırma ortamlarının ulusal ve uluslararası çeşitli işbirliklerinde nasıl kullanılacağı

10. Ankara Ün. Toplam Kaynak Yapısı ve Döner Sermayeler (2009) Döner Sermayeler Hariç Döner Sermayeler Dahil

11. Ankara Ün. Toplam Harcamalar ve Döner Sermayeler (2009)

12. Oxford Üniversitesi Toplam Kaynak Yapısı ve Harcamalar

13. Harvard Üniversitesi Toplam Kaynak Yapısı ve Harcamalar

14. Karşılaştırmalı Sonuçlar (1) • İyi örnek kabul edilen üniversitelerin toplam kaynakları içinde araştırma ve hizmet gelirleri toplamı % 50’lere yaklaşmaktadır. Burada kamu politikalarının önemi ortaya çıkıyor: • teşvik edici uygulamalar, • cezalandırıcı uygulamalar.

15. Karşılaştırmalı Sonuçlar (2) • Gerek Amerika’da gerekse İngiltere’de kamunun üniversiteler desteği bir kamu politikası olarak önemli bir yer tutmaktadır. • Gelirlerini, varlıklarını ve sermayelerini değerlendirmeleri sonucu üniversiteler önemli düzeye ulaşan kaynak elde etmektedirler

16. TASLAĞA YÖNELİK DEĞERLENDİRMELER

17. Genel Değerlendirme • Bakanlık tarafından ortaya konan çaba ve sahiplenme önemli.. • Kolay bir iş değil, yıllardır bekleyen bir konu (ama sorun olarakda odaklanılmamalı) .. • Düzenleyici etki analizi her bir kurum için yapılmalı.. • Sonda söylenecek söz başta söylersek: Beş benzemezden bir benzemez çıkarmak zor.

18. Genel Değerlendirme • Tek bir kanuni düzenleme ile bir çerçeve koymak uygulanabilir görünmüyor • Döner sermayelere ilişkin çerçeve düzenlemenin sektör/kurum bazında ayrı olması veya tasarı taslağının bu ayrımı dikkate alan farklı bölümlerden oluşması.

19. Genel Değerlendirme Taslağının getirdiği modele ilişkin iki temel öneri • Fiyatlandırılabilir mal ve hizmetlerin ne olduğu açıkça ortaya konmalı: • Sektör ve konu farklılıkları • Fiyatlandırılabilir mal ve hizmetin hangi koşulların yerine gelmesi durumunda bütçe dışında kalması gerektiği • Bütçe dışında ama ticari bir şirket de değil. • Ticari bir işletme?

20. Genel Değerlendirme • İşletmelere ilişkin daha işlevsel bir yönetimsel bir model getirilmeli • Yönetim modeli ve sorumlulukların ayrıştırılması ; • İşi hizmeti yapanla, yönetim sorumluluğunun ayrıştırılması • Yönetimsel esneklik sağlanmalı

21. Bütçe ile ilişkilendirme • Bütçe ile ilişkilendirme hizmet programları düzeyinde olmalı • Performans programı bu aşamada önemli… • Bütçe ile ilişkilendirme performans programındaki; performans hedefi tablosu ve faaliyet maliyet tabloları çerçevesinde olmalı • Bütçe hazırlanması, ek bütçe, ödenek, kesin hesap gibi konularda döner sermayeye ilişkin olarak getirilen düzenlemeler işin gereğine uygun değil. • 5010 çerçevesinde bütçe uygulaması önemli: kaynak kullanımı ile etkinlik ve etkililik ilişkilendirilmeli

22. Bütçe ile ilişkilendirme • Çalışma programı yerine iş programı daha uygun • Maliye Bakanlığına verilen yetkiler çok geniş ve mali planlama yapma konusunda belirsizlikleri artırıyor

23. Sonuca dair.. • Bu kurumlar bize özgü ve hayatın pratiğinde gelişmiş • Bu düzenleme sonrasında ne olacak: • Makro anlamda kamunun faydası • Mikro anlamda kurumsal olarak kuralları ve gereken teşvikleri sağlayarak hizmetin miktar ve kalitesinin ne şekilde artacağı • DS Gelirleri (), • Kamu Kaynağı (), • Mevcut kamu kapasitesi (insangücü, araştırma lab gibi) () • Bütçeye gelen mali baskı ()

24. Sonuca dair.. • Dinamik bir alan, sürekli değişen • Yapılan iş önemli mali boyutu işin sadece parasal yönü ama günün sonunda hizmet hedefi/amacı işin odağında olmalı • Program yapısı bozulmamalı, analitik bütçe kod sistemi bir kod sistemidir bir bütçe sistemi değildir.

25. Sonuca dair.. • Getirilen sistemin teşvik edici özelliği olmalı. • Makul güvence arayışı ve iç kontrol sistemi: Makul bir yönetim güvencesinin sağlanması anlamında harcamaların ve kararların kontrolüne yönelik olarak sistematik bir yapının kurulması için etkin ve riskleri kavrayan bir iç kontrol sistemi geliştirilmelidir. Bu anlamda iç kontrol söz konusu kurumların kontrol eylem planlarının bu konuyu kısa ve orta vadeli hedefler içinde öncelikle kavramış ve içselleştirmiş olması önem taşımaktadır.

26. Dinlendiğiniz için teşekkürler..