Tagung, Netzwerk Erst-, Zweit-, Interkultur, PH Zürich, 8.11.2013

1. Anmerkungen zum KulturbegriffDisa shënime rreth termit « kultura » Prof. Dr. Janine Dahinden, MAPS, Universität Neuenburg Tagung, Netzwerk Erst-, Zweit-, Interkultur, PH Zürich, 8.11.2013

2. « Culturespeak » (Ulf Hannerz) als ZeitgeistTë folurit për kulturë si dukuri «modike» “everyone is into culture now” (Adam Kuper 1999) «në kohën tonë, çdokush është vrenda kulturës» «Kulturargument» ist eines der zentralen Elemente, wie sozialer Ausschluss entlang von ethnisch-religiösen Grenzlinien im Zusammenhang mit Migration erstellt wird, d.h. wer als «dazugehörig» definiert wird und wer nicht, historisch und gegenwärtig. «Argumenti kulturor » llogaritet ndër elementet kryesore përmes të cilave realizohet përjashtimi social ndaj grupeve etnike ose fetare në kontekstin e migracionit. Përmes argumentit kulturor përcaktohet kush është integruar dhe kush jo, në kuptim historik dhe aktual.

3. Vortrag ligjerata • Kritik aus sozialwissenschaftlicher Perspektive: Plädoyer für eine Differenzierung zwischen “Kultur” als analytischer Kategorie und “Kultur” als Alltags-Kategorie • Theoretische Alternative: Das Grenzziehungsparadigma • Beispiel aus einer Forschung • Kritika nga perspektiva e shkencave sociale: Postulati që të diferencohen/dallohen “kultura” si kategori analitike dhe “kultura” si kategori e bisedës së përditshme/të rëndomtë. • Alternativë teorike: Paradigma i bërjes së kufive • Shembull i një hulumtimi shkencor

4. Kritikpunkte I Pikat e kritikës Ia • Kultur als Alltags-Kategorie von Akteuren • Essentialistischer Kulturbegriff (Stolcke 1995, Grillo 2003, Dahinden 2011): Menschen als Träger einer unveränderlichen Kultur • Kultur „haben“ - Kultur als explicans • Kultura si kategori e përditshme/e rëndomtë • Nocioni/kuptimi iesencialist i kulturës; njerëzit si bartës të një kulture të pandryshueshme (Stolcke 1995, Grillo 2003, Dahinden 2011) Kultur „haben“ • - Kultura si explicans / shpjegues

5. Kritikpunkte I Pikat e kritikës I • Kultur als analytische Kategorie • die im Lebensprozess von Individuen erworbenen spezifischen Dispositionen, die zu intersubjektiver Bedeutungsbildung und zu sinnhaftem Handeln befähigen (Wicker 1996, Dahinden 2009) • Kultur „machen“ - Kultur als explicandum • Kultura si kategori analitike • Dispozicionet specifike e fituara nga individët gjatë jetës së tyre, të cilat i kualifikojnë individët që të zhvillojnë nocione ndërsubjektive dhe që të veprojnë në mënyrë të kuptimplotë (Wicker 1996, Dahinden 2009) • Të «bësh» kulturë – kultura si explicandum (si diçka që duhet shpjeguar)

6. Kritikpunkte II Pikat e kritikës II • Herder‘scher Commonsense (Wimmer 2008) • Ethno-nationale (Migranten)gruppe = Gemeinschaft = Kultur = Identität = Natur • Ethnizitätsforschung: Grenzen von Kultur - ethnische/nationale Kategorie – Identität sind nicht zwingend überlappend (Frederik Barth 1969) • Common-Sens-i (arsyeja e kthjellët) e Herder-it (Wimmer 2008) • Grupi etno-nacional (i mërgimtarëve) = bashkësi = kulturë = identitet = natyrë • Hulumtime rreth etnicitetit: Kufijtë midis kulturës (si kategori etnike/nacionale – dhe identitetit nuk mbishtresohen doemos (Frederik Barth 1969)

7. Kritikpunkte II Pikat e kritikës II • (Ethnizitätsforschung) • Ethnische Grenzen können aufrechterhalten werden, wenn sich Gruppe nicht durch kulturelle Unterschiede unterscheiden • Kulturelle Unterschiede können innerhalb der gleichen ethno-nationalen Gruppe existieren • Ethno-nationale Gruppen sind Resultat von Fremd- und Selbstzuschreibungen und damit Ergebnis von Grenzziehungen • (Hulumtime rreth etnicitetit) • Kufji etnike mund të ruhen nëse grupet e involvuara nuk dallohen në kuptim kulturor • Dallime kulturore mund të ekzistojnë brenda të njëjtit grupi etno-nacional • Grupet etno-nacionale janë prodhimi i përcaktimeve të jashtme e të brendshme, dhe, kështu, rezultati i bërjes së kufijve.

8. GrenzziehungsparadigmaParadigma e bërjes së kufijve • Gruppen (z.B. Mehrheiten/SchweizerInnen und Minderheiten/Ausländer/ethnisch definierte Migrantengruppen) sind das Resultat von sozialen Prozessen der Grenzziehung und nicht die Summe objektiver kultureller Unterschiede • Gruppe (në Zvicër p.sh. shumica/Zviceranët dhe pakicat/të huajt ose grupe të caktuara etnike mërgimtarësh) janë rezultati i proceseve sociale të bërjes së kufijve dhe JO shuma e dallimeve objektive kulturore.

9. GrenzziehungsparadigmaParadigma e bërjes së kufijve • Grenzen (boundaries) Kufij • Symbolische Grenzziehungen:“conceptual distinctions made by social actors to categorise objects, people and practices. [… They] also separate people into groups and generate feelings of similarity and group membership”. • Soziale Grenzziehungen können verstanden werden als “objectified forms of social differences manifested in unequal access to and unequal distribution of resources and social opportunities”(Lamont and Molnar 2002: 168). • Bërje simbolike të kufijve: “Dallime koncepcionale të bëra nga pjesëmarrësit e procesit social me qëllim kategorizimi të sendeve, personave, praktikave (…). Gjithashtu dallohen njerëzit sipas grupeve dhe krijohen ndjenja të ngjashmërisë dhe të bashkësisë” • Bërja e kufijve sociale mund të kuptohet si “trajta të objektivuara të dallimeve sociale që tregohen në shansat jo të njëjta për sa u përket resurseve dhe shansave sociale.

10. Grenzziehungsparadigma IIParadigma e bërjes së kufijve II • Form der sozialen Organisation von (kultureller) Differenz, interaktiv (Frederik Barth 1969) • verschiedene Akteure: Nationalstaat, Medien, Individuen, politische Parteien, etc. • Relational: • Selbstidentifikation mit einer ‘Gruppe’: Schliessungsprozess • Externe soziale Kategorisierungen (Jenkins 1997), verknüpft mit Fragen der (Definitions)Macht • Forma e organizimit social të dallimeve (kulturore), ndërveprues (Frederik Barth 1969) • Aktorë/veprues të ndryshëm: Shteti nacional, mediat, parti politike … • Në mënyrë relacionale: • Vetë-identifikimi me një ‘grup’: procesi i mbylljes • Kategorizime të jashtme, lidhur me ‘fuqinë e përcaktimit’

11. Grenzziehungsparadigma IIParadigma e bërjes së kufijve II • Subjektive Mobilisierung von « Differenzierungsmerkmalen » wie Religion, Kleidung, Musikstile, Tradition, Kleider, etc. • « culturespeak »: Kultur (Alltagskategorie) wird mobilisiert zur Markierung von Grenzen zwischen « innen » und « aussen » • Mobilizimi/aktivizimi subjektiv i tiparëve/shenjave dalluese si feja, veshja, stili i preferuar muzikor, traditat etj. • «culture-speak (të folurit për kulturë) si kategori e përditshme mobilizohet për të shenjuar kufij midis «brenda» dhe «jashtë»

12. «Wer gehört dazu, wer nicht» Fallstudie (Duemmler et al. 2010, Dahinden et al. 2011)«Kush bën pjesë, kush jo», studim empirik (case-study) • Frage: welche kollektiven Grenzziehungen sind unter jungen Erwachsenen in zwei Schweizer Kantonen (Neuchâtel und Luzern) zentral und welche Rolle spielen Kultur, Ethnizität und Religion bei Zuschreibungsprozessen? • Junge Erwachsene zwischen 16-19 Jahre, Berufsschulen und Gymnasien, ethnographischer Ansatz • Pyetja: Cilët kufj (ose bërje të kufijve) kolektive janë dominuese tek të rriturit të rinj/të reja në dy kantone të Zvicrës (Neuchâtel dhe Luzern), dhe cilin rol luajnë në proceset atribuimi përkatëse kaktorë si kultura, etniciteti, feja? • Hulumtohen të rriturit të rinj/të reja 16- deri 19-vjeçarë nëpër shkolla profesionale dhe gjimnaze. Veprohet në mënyrë etnografike.

13. «Wer gehört dazu, wer nicht» Fallstudie (Duemmler et al. 2010, Dahinden et al. 2011)«Kush bën pjesë, kush jo», studim empirik (case-study) • Daten zeigen: «Glasklare» (Alba 2005) Grenzziehung unter Jugendlichen gegenüber albanisch sprachigen und muslimischen Jugendlichen – Mehrheitsjugendliche (SchweizerInnen und Rest) – Minderheitsjugendliche (Albanisch sprachige und muslimische) • D.h. Differenzlinien schreiben sich direkt in öffentlich-politische Debatten ein • Të dhënat tregojnë) që të rinjtë të anketuar bëjnë kufij tepër të qarta midis a) të rinjve shqipfolës dhe myslimanë dhe b) të rinjve të shumicës (zviceranë e të tjerë) • D.m.th.: Kufijtë janë kongruentë me ata të diskursit publik dhe politik.

14. «Wer gehört dazu, wer nicht» Fallstudie (Duemmler et al. 2010, Dahinden et al. 2011)«Kush bën pjesë, kush jo», studim empirik (case-study) • Grenzmarkierung zwischen «wir» und «sie» erfolgt über den beschleunigten Kulturdiskurs • Albaner und Muslime sind anders – minderwertig – weil sie keine Geschlechtergleichheit kennen und weil die Unterdrückung kulturell bedingt sei. • Gleichzeitig Herstellung von Gemeinsamkeit innerhalb der ingroup: Geschlechtergleichheit ist typisch für SchweizerInnen resp. ChristInnen (subjektiver Charakter der Schliessungsmerkmale) • Shenjimi/markimi i kufijve midis «ne» dhe «ato/ata» realizohet përmes një diskurs kulturor të shpejtuar: • Shqiptarë dhe myslimanë janë të ndryshëm/inferiorë sepse nuk e njohin barazinë e gjinive dhe sepse shtypja tek ata është kushtëzuar nga kultura • Njëkohësisht ‚fabrikohen‘ elemente të përbashkëta brenda «in-group-it»: Barazia e gjinive si tipar karakteristik i zviceranëve ose të krishterëve (karakter subjektiv i tiparëve të mbylljes).

15. Strategien der Minderheitsjugendlichen angesichts dieser Schliessungsprozesse? • Können diese Grenze nicht in Frage stellen, sie ist zu undurchlässig und die Machtverhältnisse zu klar definiert • Strategien • Assimilation: Abgrenzen von der ‘outgroup’ und Übernahme der Argumente der ‘ingroup’: Versuch der Grenzüberschreitung • Modifikation des Inhalts der Grenzziehung - Versuch der Umdeutung/Inversion: Moralisch gut, wenig sexuelle Freiheit auszuleben, da dadurch Ehen stabil sind (während bei SchweizerInnen Ehen sowieso nicht dauern) • Strategjitë e të rinjve të pakicave ndaj këtyre proceseve të mbylljes • Ata nuk mund ta problematizojnë këtë kufi; ai është tepër kompakt dhe relacionet midis grupeve (kush ka fuqi, kush jo) janë tepër të qarta. • Strategji: • Asimilim: Largimi nga «out-grupi» dhe adaptimi i argumenteve të in-grupit; përpjekja për t‘i tejkaluar kufijtë • Modifikim i konceptit të bërjes së kufijve, përpjekje për një ri-interpretim ose për një inversion, p.sh.: Të shfrytëzosh më pak lirinë seksuale është mirë nga ana e moralit, sepse kështu martesa mbeten më stabile (kurse zviceranët divorcohen vazhdimisht)

16. 3. Verlagerung der Grenzlinie: Mobilisierung einer „reaktiven Männlichkeit“: Versuch über Männlichkeit Status zu gewinnen, auf Kosten der Frauen • Folge des „Kulturdiskurses“: die als natürlich und kulturell bedingt verstanden „Machohaftigkeit der Albaner/Muslime“ wird als Resultat der Grenzziehungsprozesse verstärkt – und damit auch Geschlechterungleichheiten 3. Zhvendosja e kufirit: Mobilizimi i një „viriliteti reaktiv“: Përpjekja për të fituar status përmes virilitetit; kjo në kurriz të femrave. • Pasoja e diskursit për kulturën: «Maçismo-ja» i shqiptarëve/myslimanëve – i kuptuar si element përbërës i kulturës dhe natyrës së tyre – forcohet edhe më shumë si rezultat i procesave të bërjes së kufijve; dhe njëlloj forcohen edhe jobarazitë gjinore.

17. Fazit Facit • Zu Zeiten des „culturespeak“ ist Kultur eines der zentralen Markierungsinstrumente für die Etablierung von Grenzen und damit Schliessungsmechanismen • Kulturelle Vielfalt als Resultat von Differenzkonstruktionen und momentanes Ergebnis • Politischer Prozess: sozialer Ausschluss und Verstärkung sozialer Kohäsion gegen innen • Kultur ‚machen‘: Kulturargument wird mobilisiert • Në kohët e «culture-speak-ut» (e të folurit për kulturë) kultura është bërë një vegjël kryesor për të shenuar e të krijuar kufij dhe për të nisur mekanizma të mbylljes • Shumëllojshmëria kulturore si rezultat (i përkohshëm) i konstrukcioneve/ndërtimeve të dallimeve • Procesi politik: Përjashtim social dhe përforcim i kohezionit të brendshëm • «Bërja» e kulturës: Mobilizimi i argumentit kulturor.

18. Bibliographie • Barth, Fredrik (1969). "Introduction", in Barth, Frederik (ed.) Ethnic Groups and Boundaries: The Social Organization of Culture Difference. London: Allen & Unwin, p.9-38. • Brubaker, Rogers (2004). "Ethnicity without Groups", in Wimmer, Andreas et al. (eds.) Facing Ethnic Conflict. Toward a new Realism. Oxford: Rowman & Littlefield Publishers, inc., p.34-52. • Dahinden, Janine (2011). "« Kulturelle Vielfalt » ? Grenzziehungen mittels « Kultur » im Kontext von Migration und Integration", in SAGW (ed.) Von der Deklaration zur Umsetzung – Schutz und Förderung der kulturellen Vielfalt in der Schweiz. Akten der Tagung vom 25. Januar 2011, Zürich, 2011. Bern: Schweizerische Akademie der Geistes- und Sozialwissenschaften. • Dahinden, Janine (2011). Kultur als Form symbolischer Gewalt. Grenzziehungsprozesse im Kontext von Migration am Beispiel der Schweiz. Maps Working Paper Series. Working Paper 6 - 2001, University of Neuchâtel. • Dahinden, Janine, Joelle Moret and Kerstin Duemmler (2011). "Die Herstellung sozialer Differenz unter der Bedingung von Transnationalisierung. Religion, Islam und boundary work unter Jugendlichen", in Allenbach, Brigit et al. (eds.) Jugend – Migration – Religion. Interdisziplinäre Perspektiven. Zürich/Baden-Baden: Pano/Nomos, p.225-248. • Duemmler, Kerstin, Janine Dahinden and Joelle Moret (2010). "Gender Equality as 'Cultural Stuff': Ethnic Boundary Work in a Classroom in Switzerland." Diversities, 12(1): 19-37. • Grillo, Ralph (2003). "Cultural Essentialism and Cultural Anxiety." Anthropological Theory, 3(2): 157-173. • Hannerz, Ulf (1999). "Reflection on Varieties of Culturespeak." European Journal of Cultural Studies, 2(3): 393-407. • Jenkins, Richard (1997). Rethinking Ethnicity: Arguments and Explorations. London: Sage. • Kuper, Adam (1999). Culture. The Anthropologists' Account. London: Harvard University Press. • Lamont, Michèle and Virag Molnar (2002). "The Study of Boundaries in the Social Sciences." Annual Review of Sociology, 28: 167-195. • Stolcke, Verena (1995). "Talking Culture: New Boundaires, New Rhetorics of Exclusion in Europe." Current Anthropology, 36(1): 1-24. • Wicker, Hans-Rudolf (1996). "Von der komplexen Kultur zur kulturellen Komplexität", in Wicker, Hans-Rudolf and et al. (eds.) Das Fremde in der Gesellschaft : Migration, Ethnizität und Staat. Zürich: Seismo, p.373-392. • Wimmer, Andreas (2008). "Ethnische Grenzziehungen in der Immigrationsgesellschaft. Jenseits des Herder'schen Commonsense." Kölner Zeitschrift für Soziologie und Sozialpsychologie, 48: 57-80.