به نام خدا آموزش دندانپزشکی مبتنی بر Competency

1. به نام خداآموزش دندانپزشکی مبتنی برCompetency (Competency-based dental education) دکتر سید ابراهیم جباری فر دانشیار دانشگاه علوم پزشکی اصفهان Jabarifar@dnt.mui. ac.ir

2. مقدمه و پیشینه موضوع: در دهه های قبلی آموزش برنامه ها و محتواهای دندانپزشكي به گونه اي سازماندهي و اجراء مي شد كه دانشجويان عمدتاً آنچه را كه اساتيد خود آموخته و انتخاب مي كردند، ياد مي گرفتند. هدف از اين روش آموزش تربيت دانش آموختگان بر اساس بسته هاي آگاهي و شناخت تجويز شده بودكه به آن ِDiscipline based يا روش سنتي Traditional مي گويند. امروزه تمايل فزاينده اي به سبك آموزش بر مبناي competecies وجود دارد. در اين شيوه از آموزش (CBDE) توالي ممتدي از تجربيات يادگيري براي فراگيران فراهم مي شود كه بعد از فارغ التحصيل شدن به عنوان دندانپزشك يا رهبر تيم تأمين كننده سلامت دهان و دندان فرد و جامعه بر اساس درجه و شايستگي در سطح beginner عمل نمايد.

3. ادامه انطباق و هم سويي برنامه هاي آموزشي دندانپزشكي با اين مدل آموزش نياز به ارزيابي مجدد و بازنگري اساسي در ساختارها و برنامه هاي درسي، محتواها و برآيند يادگيري و عرصه ها و تكنولوژي هاي آموزشي سنتي دارد. به طور قطع فصول مشترك زيادي بين دو شيوه آموزش وجود دارد كه استفاده از روشهاي هيبريد، فصول مشترك اين دو متدولوژي در موضوعات اساسي سلامت دهان و دندان توصيه مي گردد تا دندانپزشك توانمند و ماهر براي ارائه خدمات در نظام سلامت تربيت گردد. نظر به اينكه دندانپزشك امروز بايد در سطوح اول و دوم و سوم پيشگيري و ارتقاء سلامت دهان و دندان مردم نقش ايفا مي كند، ضرورت دارد از روشهاي متنوع آموزشي استفاده گردد تا اين مهارت ها را كسب كند.

4. تفاوت هاي اساسي در سيستم آموزش به روش DBDE يا ( Discipline- based Dental Education) موضوعات آموزشي با روشهاي معمول آماده و به صورت بسته هاي آموزشي به شكل سخنراني، آزمايشگاه، بالين بيمار توسط استاد يا مربي در اختيار دانشجو قرار مي گيرد به اميد اينكه فراگير مطالب را فرا گرفته و مهارت و رفتارهاي لازم را كسب كند. روشهاي ارزشيابي فراگير غالباً به صورت سنجش پيشرفت تحصيلي به صورت آزمونهاي كوتاه پاسخ، تشريحي، مصاحبه هاي غيرساختاري، MCQو... مي باشد. در سيستم آموزش به روش (CBDE) هدف هاي رفتاري فراگير از قبل تعيين شده و پروسه هاييادگيري به صورت برنامه ريزي شده و قدم به قدم پيامدها يا تغييرات رفتاري يا برون داد هاي مورد انتظار با روشهاي عيني، تكويني و پاياني به اشكال گوناگون ارزيابي مي گردد. در اين روش ارزشيابي از نوع outcome – based assess بوده كه ركن اساسي آن خود ارزيابي از برون داد ها مي باشد.

5. ادامه اما در نظام‌ آموزشي (DBDE) نتايج حاصل از امتحان فاينال هركورس آموزشي خواهد بود. ارزشيابي مبتني بر برون داد ها روش ارزشيابي عميق و گسترده و همه جانبه مي باشد برخلاف شيوه ارزشيابي مبتني بر examination كه روش محدود ارزيايي دانش و آگاهيهاي سطحي در محدوده تكنيك هاي ارائه شده مي باشد. به زعم دانشمندان تعليم و تربيت در سيستم آموزشي سنتي (DBDE)قادر به آموزش و ارزيابي Hard Science مانند بيولوژي، مواد دنداني و ترميم و ديگر تكنيكهاي دندانپزشكي مي باشيم ليكن در سيستم آموزشي(CBDE)قادر به آموزش و ارزيابيsoft sciences در دندانپزشكي مانند اخلاق حرفه اي، بيواتيك، عدالت محوري، ارتقاء سلامت، نگرش پيشگيري و اجتماعي، فرهنگي، انسانشناسي، حل مسئله، تفكر منطقي، نوآوري و خلاقيت، جامعه نگري در سلامت مي باشيم.

6. مزاياي آموزش دندانپزشكي به روشCBDE • تقويت عملكرد فراگير از طريق مشاركت فعال در پروسه يادگيري (PBL و بحث گروهي و...) • ايجاد انگيزه در ارزيابي دقيق تر مربيان و معلمين • بهبود درك و شناخت عميق از پديده ها و موضوعات Multi andinterdisciplinaryدر سلامت دهان و دندان • تقويت مهارت هاي پژوهشي و كسب اطلاعات و تجزيه و تحليل و بكارگيري در تصميم سازي (طرح درمان، درمان و برنامه ريزي) • درك و شناخت ارتباط مباحث نظري و عملي و كاربرد علم در عرصه عمل و واقعي • ايجاد روحيه مشاركت و همكاري بين بخشي و فرابخشي و اجتناب از تك محوري • يادگيري فعال و پايدار و قابل اطمينان و طولاني دانشجو محوري نه استاد محوري

7. يادگيري و ياددهي در CBDE كسب مهارت ها و توانمنديهاي حرفه اي مربوط به سلامت يك رويداد دفعي و آني نبوده بلكه پروسه اي مرحله اي و برنامه ريزي شده و تا حدود قابل توجهي طولاني مي باشد. مراحل مختلف كسب توانمندي و مهارت عبارتند از: 1. Novice: در اين مرحله مسير يا موضوعات و محدوده آنها به طور دقيق مشخص نبوده و در هاله اي از ابهام هاي فراوان براي فراگير بوده و اصولاً يادگيري مبتني بر تقليد و ايفاي نقش وتكرار رفتار مربي در بالين بيمار ، آزمايشگاه و simulation يا كلينيك هاي تشخيصي خواهد بود. 2. Beginner: در اين مرحله با پيشرفت و آموزش و تمرين بيشتر، فراگير كنترل بيشتري بر يادگيريهاي خود داشته و تا حدودي قادر به بيان و انجام آن فعاليت يادگيري با كمك يا حضور مربي و معلم خواهد بود. 3. competent : در اين مرحله به تناسب مقدار و عمق يادگيري وتمرين ها و تجربه هاي يادگيري، فراگير قادر به شناخت بستر ها و زيربناهاي نظري و عملي يادگيري خود بوده و قادر به تصميم سازي مبتني بر آگاهي و شناخت درباره طرح درمان و وظائف دندانپزشك در محيط حرفه اي خود خواهد بود.

8. ارزشيابي در CBDE • سه مهارت اصلي دندانپزشكي عبارتند از الف) مهارت هاي ذهني يا نظري ( Intellectual competence) • ب) توانائي هاي فيزيكي و تكنيكي (physical – Technical competence) • ج) توانمنديهاي بين فردي (Interpersonal competence)در بررسي HendersonوKleffner بيان شده است كه در ارزشيابي علاوه بر ابعاد ارزشيابي توانمنديهاي سه گانه بالا به نقاط قوت و ضعف برنامه هاي آموزشي، تكنولوژي آموزشي نيز توجه جدي شود.

9. ادامه • چمبر و همكاران دو روش اساسي ارزشيابي فراگير در سيستم آموزشي CBDE را مطرح كرده اند. • Authenic : كه قضاوت درباره توانائي هاي فراگير در انجام يك فعاليت دندانپزشكي در محيط واقعي حرفه اي مي باشد كه اين توانايي هاي باليني فراگير از طريق casepresentation،community outreach project ، multidisiplinary ، قابل ارزيابي مي باشد.

10. ادامه • Portfolio: آلبومي از شواهد عملكردهاي باليني و عرصه اي دانشجو كه در كار پوشه يا Logbook ثبت شده باشد. روشهائي مانند paper، پايان نامه، مقاله وآزمون SCOT و OSCEوOSFE، فيلم و نوار و.... بكار مي رود. در بعضي از كشورها با بازنگري در كوربكولوم هاي سنتي وتكنولوژي هاي آموزشي و نوآوريهاي آموزشي روشها و دوره هايvocational،BestPractice، Health service learning course،extramural courseوcommunity – based وexternship(كارورزي)، Interdisiplinary وادغام نظام آموزشي، پژوهشي و خدماتي سلامت دهان و دندان در كوريكولوم دندانپزشكي و طراحي Behavior Science كرده اند. پايان سال86 نهمين كنگره آموزش در علوم پزشكي يزد