HOŞGELDİNİZ

1. HOŞGELDİNİZ

2. . Prof. Dr. Mehmet Zeki AYDINMarmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi www.mehmetzekiaydin.com TEL:0506.3446620 EMAİL:kitap@mehmetzekiaydin.com

3. www.mehmetzekiaydin.com OKULDA ÇALIŞAN HERKESİN GÖREVİ OLARAK DEĞERLER EĞİTİMİ

7. Giriş Son yıllarda sıkça duyduğumuz okullarda şiddet, erken yaşta uyuşturucu bağımlılığı, gençlerde suç oranının artması vb. olaylara dair haberler insanlara şu soruları sordurmaktadır: Ne olacak bu gençliğin hâli? Ne olacak bu eğitimin hâli? Bir hata mı yapıyoruz? Aile kurumu çözülüyor mu? …vb.

8. Benzer şekilde, zaman zaman şöyle cümleler kullandığımız olur: “Çocuklara sorumluluk bilinci vermeliyiz, çevremizi koruyalım, yaşlılara yardım etmek gerekir, dürüstlük önemlidir, her şeyin başı sevgidir, başkasının hakkını almamalı...”.

9. Bu vb. sözleri söylerken, • bazılarımız değerler eğitimi, • bazılarımız ahlak eğitimi, • bazılarımız karakter eğitimi, • bazılarımız etik eğitimini kastediyoruz.

10. Değer Nedir? • Bir nesneye, varlığa veya faaliyete, bireysel ve toplumsal açıdan tanınan önem ya da üstünlük demektir.

11. Değerler; Sosyal hayatı düzenler, bireyler arası bağlılığı artırır. Birlikte yaşayan insanların hangi değerleri merkez alacakları konusunda konuşmaları, fikir birliğine varmaları gerekir. Farklı değerlere sahip kişiler arasında veya kuşaklar arasında oluşan farklı değerlerden kaynaklanan çatışmalar ortaya çıkabilir. Ancak bu çatışmaları da “barışmak, uzlaşmak” gibi başka ortak evrensel değerler yardımıyla çözmek mümkündür.

12. Değerler; • İnsanların çoğunluğu tarafından üzerinde uzlaştıkları ve paylaşılan gerçek davranış standartlarıdır.

13. Hayatımızda bizleri yönlendiren pek çok değer türü vardır: Sağlık gibi biyolojik; güzel-çirkin gibi estetik; iyi-kötü gibi ahlaki değerler; sevap-günah gibi dinî değerler; doğru-yanlış gibi mantıksal değerler. Değerler, şekil olarak; olumlu-olumsuz, mutlak-göreli, öznel-nesnel.

14. Değerler; • Değerler öğretilebilir ve öğrenilebilen olgulardır. • Değerlerin öğrenilmesi, rol öğrenmesi şeklinde bir sosyal öğrenmedir.

15. Değerler eğitiminin amacı, çocuğun doğuştan getirdiği en iyi tarafı ortaya çıkarmak; kişiliğinin her yönüyle gelişmesini sağlamak; insani mükemmelliğe ulaşmasına yardımcı olmak; bireyi ve toplumu kötü ahlaktan korumak ve kurtarmak, bunun yanında iyi ahlakla donatmak ve devamını sağlamaktır.

16. Değerler eğitimi kalbe, zekâya ve iradeye hitap etmeli ve amacı iyiliği sevdirmek, tanıtmak, istetmek olmalıdır. Değerler eğitimi önce çocuğun duyarlılığına hitap etmelidir. Çünkü çocukta duygu, akıldan önce gelir. Çocuk heyecanlı olduğu zaman aklını aydınlatmak da kolaylaşır. Değerler eğitimi, irade üzerinde de etki yapmalıdır.

17. 1. Ayın değeriyle ilgili şiir, kompozisyon, resim yarışması vb. yapma. 2. Ayın değeriyle ilgili münazara yapma. 3. Değerle ilgili film ve tiyatro gösterimi. 4. Dergi çıkarılması, bildirge yayımlanması. 5. Örnek şahsiyetlerle sohbet saatleri düzenlenmesi (görüşme tekniği). 6. Kulüp toplum hizmetlerinde ayın değerini referans almak. Okullarda Değerler Eğitimi Kapsamında Yapılabilecek Etkinlikler

18. 7. Değer sınıfları oluşturma her sınıfa bir değerin temsili verilip o değeri gösteren bir yaka sembolü takılması. 8. Yaşanılan şehre ya da dünyaya mektup yazma. Şehir veya dünya kişileştirilerek onu etkileyen olumlu ve olumsuz eylemler sıralanır. Böylece sorumluluklar ve davranışların sonucu hususunda farkındalık sağlanır. 9. Ayın değerine ait resim ve fotoğraflardan oluşan bir sergi hazırlanması. Okullarda Değerler Eğitimi Kapsamında Yapılabilecek Etkinlikler

19. 10. Görsellerden hareketle değerleri bulma. Sınıfa belli değerleri temsil eden resim ve fotoğraflar getirilir. Sınıfa sunulur. Öğrencilere ilgili resimler-de hangi değerin hâkim olduğu sorulur, yorumlanır. 11. Öğrencilere teşekkür mesajları yazmayı öğretme. Öğrenciler için değerli çalışmalar yapanlara teşekkür mektupları yazma. 12. Mezun olup yüksek okula gitmiş, iş hayatına atılmış eski öğrencilerin davet edilmesi. Okullarda Değerler Eğitimi Kapsamında Yapılabilecek Etkinlikler

20. 13. Bir politika, faaliyet veya kararın sebeplerini açıklama. Öğrencilerin sadece "nasıl"ı değil, "niçin"i de anlamaları için onlara yardımcı olma. 14. Tarihteki olayları gündeme getirip bu olaylarda nasıl davranılması gerektiğini tartışma. 15. Değer eğitimine yönelik hazırlanmış kaynaklardaki etkinliklerin kullanılması. 16. Ayın değeriyle ilişkili seviyeye uygun sınıf içinde ve sokakta oyun etkinlikleri. 17. Gezi gözlem etkinlikleri. 18. Proje hazırlama. Okullarda Değerler Eğitimi Kapsamında Yapılabilecek Etkinlikler

21. 19. Poster/afiş hazırlama. 20. Kavram haritaları. 21. Konser ve şiir dinletisi etkinliği. 22. Slogan yarışmaları. 23. Büyük öğrencilerin, küçük öğrencilere dersler ve okul içi etkinliklerde rehberlik yapmalarını sağlayacak programların rehber öğretmenler eşliğinde oluşturulması. 24. Ayın değeriyle ilgili öğrenci gruplarının sunum hazırlaması. 25. Kurumu tanımlayan veciz bir sözün bulunması. Okullarda Değerler Eğitimi Kapsamında Yapılabilecek Etkinlikler

22. Etkinliklerde, değer seçiminde belirli günler ve haftalar da göz önüne alınabilir. Diyelim ki enerji tasarrufu haftasındayız. O süre içinde yapılacak etkinliklerde sorumluluk değeri seçilirse öğrenci okulda yaptığı etkinlikteki iletiyi çevresindeki afişlerde, televizyonda, gazetede de görecektir. Bu şekilde okul-toplum ekseninde bir uyum ve kararlılık oluşacaktır. Okullarda Değerler Eğitimi Kapsamında Yapılabilecek Etkinlikler

23. Değerler öğretilebilen ve öğrenilebilen olgulardır. Değerler sadece okunarak ya da dinlenerek öğrenilemez. Değerlerin kazanımı için yaşantıya, empatiye, modellemeye, problem çözmeye, buluşa dönük etkinlikler hazırlanmalıdır. Değerler Eğitimi Etkinliklerde Dikkat Edilmesi Gerekli Esaslar

24. Değer kazanımına yönelik etkinliklerde öğretmen daima “Olumlu davranışları, sözleri takdir et.” ilkesiyle hareket etmelidir. Etkinlik esnasında oluşabilecek olumsuz durumlar hoşgörüyle çözülmelidir. Aksi takdirde zorlama ve kuru bir öğreticilik ortaya çıkar. Bu da değer kazanımına hizmet etmez aksine vakit ve emek kaybına neden olur. Değerler eğitiminde öğretmen olumlu, kabul edici, öğrenci merkezli bir sınıf iklimi oluşturmalıdır. Öğrencilerin etkinlikleri eğlenerek yapması önemlidir. Değerler Eğitimi Etkinliklerde Dikkat Edilmesi Gerekli Esaslar

25. 1. Herhangi bir değeri öğretmeye başlarken, önce o değer net bir şekilde tanımlanmalıdır. Söz konusu kavramla eş ve zıt anlamlı kelimeler üzerine konuşarak kavram netleştirilebilir. Öğrencilere iyi, kötü, görev, sorumluluk, sorumsuzluk, erdem hakkında açık ve tam bilgiler verilip bunların fikirleri oluşturulmalıdır. Bununla beraber onlardaki değerlerin gerçeğini sahtesinden ayırt etme, gerçek değere sevgi ve bağlılık duyma yetenekleri de geliştirilmelidir. Değerler Eğitimi Etkinliklerde Dikkat Edilmesi Gerekli Esaslar

26. 2. Değerler açıklanırken, söz konusu değere sahip insanların davranışları somut bir şekilde ortaya konmalıdır. Örneğin, sevgiyi öğretmek istiyorsak, “Seven bir insan neler yapar, neler yapmaz?” konusunun tek tek ortaya konulması değerin anlaşılmasına ve özümsenmesine yardımcı olur. Değerler Eğitimi Etkinliklerde Dikkat Edilmesi Gerekli Esaslar

27. 3. Değerler öğretilirken, söz konusu değere sahip olursa ne kazanacağımız ve sahip olmazsak ne kaybedeceğimiz örneklerle somut bir şekilde ortaya konmalıdır. Örneğin, adaleti öğretmek istiyorsak, “Adil bir insan neler yapar, neler yapmaz?” konusu açıklanmalıdır. 4. Değerlerle ilgili tavsiyelerde bulunurken emir veren bir dil kullanmak yerine, bu konudaki örnek kişi ve öykülerden yararlanarak dolaylı olarak vurgu yapılmalıdır. Değerler Eğitimi Etkinliklerde Dikkat Edilmesi Gerekli Esaslar

28. 5. Değerlerimiz konusunda öğrencilerin tartışması sağlanabilir. “Neden bu değer iyidir?”, “Neden bu değeri önemsemeliyiz?” vb. sorularla değerleri açmak, öğrencilerin değerleri benimsemelerine ve sahiplenmelerine yardımcı olur. 6. Öğrencilerden değerlerle ilgili örnekler bulmalarını istemek konuyu daha iyi vurgular. Değerler Eğitimi Etkinliklerde Dikkat Edilmesi Gerekli Esaslar

29. 7. Değerlerle ilgili etkinlikler hazırlanabilir. Öğrencilerin değerlerle ilgili kompozisyon, şiir, öykü yazmaları resim yapmaları, bulmaca hazırlamaları istenebilir. 8. Öğrencilerin değerlerle ilgili yazılı materyal taraması yaptırılabilir. Değerlerle ilgili gazete dergi haberleri, şiir, öykü, resim, film, sunu bulmaları ve bunların sınıfça okunup tartışılması sağlanabilir. 9. Ödül ve ceza verirken duygusal değil, adaletle hareket edilmelidir. Değerler Eğitimi Etkinliklerde Dikkat Edilmesi Gerekli Esaslar

31. Eğitim programı, öğrencilerin bilişsel, duyuşsal ve devinişsel yönden gelişimini sağlayacak nitelikte tasarlanmalıdır.

32. Türk Millî Eğitiminin Amaçları Beden, zihin, ahlak, ruh ve duygu bakımlarından dengeli ve sağlıklı şekilde gelişmiş bir kişiliğe ve karaktere, hür ve bilimsel düşünme gücüne, geniş bir dünya görüşüne sahip, insan haklarına saygılı, kişilik ve teşebbüslere değer veren, topluma karşı sorumluluk duyan; yapıcı, yaratıcı ve verimli kişiler olarak yetiştirmek;

33. DERS PROGRAMLARINDA • Anaokulu programlarında, • İlk ve ortaöğretim • Sosyal Bilgiler, • Hayat Bilgisi, • Düşünme Eğitimi • Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi • derslerinde değerlerin öğretimi ayrıntılı bir şekilde yer almaktadır

34. DERS PROGRAMLARI • RESMÎ PROGRAM • ÖRTÜK PROGRAM • GİZLİ PROGRAM

35. Örtük program, okuldaki resmî programın içinde açık olmayan bütün eğitimsel deneyimleri temsil eder; okul kurallarının, düzenlemelerin, fiziksel ve sosyal çevrenin öğrencilerin öğrendiklerine etkisini kapsar; okulda ve okul dışındaki düzenlemelerin açıkça belirtilmeyen kasıtsız öğrenme çıktılarını içerir.

36. Örtük program, yazılı olmayan ders dışı etkinlikleri içeren programdır. Bu yönüyle resmi programa göre daha geniş olduğu söylenebilir. Örtük programa okul iklimi ve sınıf iklimi örnek olarak gösterilebilir.

37. Okul iklimi, • Fiziksel özellikleri • Araştırma olanakları • Beklentileri • Kuralları • Forması, amblemi, maskotu • Kültürel etkinlikleri • Yayınları vb.

38. Sınıf iklimi, • Fiziksel özellikleri • Kuralları • Öğretmenin beklentileri, görüşleri, ön yargıları • Sınıftaki iletişim • Öğrenci özellikleri vb.

39. Örtük program; • Örgütsel (zaman, olanaklar ve materyaller) • İlişkisel (öğretmen-öğrenci, öğretmen-yönetici, öğretmen-veli, öğrenci-öğrenci) • Kurumsal (politikalar, alışılmış işlemler, öğrenci ve toplum için ders dışı işler) etkinlikleri içermelidir.

40. Eğitim programı ile örtük program kavramları zaman zaman karıştırılmaktadır. • Özellikle de okul içi ve dışı etkinlikleri içermesi ifadesinin her iki program türünün tanımında da yer alması bu karışıklığa neden olmaktadır. • Eğitim programında okul içi dışı tüm etkinlikler önceden bellidir. • Örtük programda uygulama farklılıkları söz konusudur. • Bu farklılıklar ise yazılı çizili olmayan bir program türü olan örtük program kavramı ile açıklanabilir.

41. Geçersiz (ihmal edilen) program: Bir programda nelerin öğretildiği kadar nelerin öretilmediği de önemlidir. • İhmal edilen program resmî programın, kasıtlı, bilinçli biçimde öğretilmeyen, atlana, eksik bırakılan, üstün körü geçiştirilen boyutlarını oluşturur. Okulun ve öğretmen-lerin yaklaşımları burada etkilidir. • Örneğin bir öğretmenin üniversiteye giriş sınavında soru çıkmadığından dolayı işlemediği konular ihmal edilen programı oluşturur. Bazen de okuldaki öğretmen yetersizliğinden ya da gerekli imkanların olmamasından dolayı bazı ders ve etkinlileri yapamayabilirler.

42. Fazladan/ekstra program: Resmî programın dışındaki, planlı etkinlikleri kapsar. Bu program kapsamındaki etkinlikler tüm öğrencilere yöneliktir. Ancak çoğu zaman katılım-lar, seçmeli ve gönüllüdür. Resmi programda bulunmayan çeşitli kültürel, sanatsal, sportif faaliyetleri içerir. Okulda gerçekleştirilen konferans ve seminerler, kulüp faaliyetleri, okulda grup havası oluşturan turnuvalar, okul bandosu veya takımlarının çalışmaları ekstra programı oluşturur. Okullar ekstra programlarla kendilerini göstermeye ve tercih edilir olmaya çalışırlar.

43. GİZLİ PROGRAM *Gizli program kavramının içeriği çok geniştir. *Ders dışı etkinlikleri de içine almaktadır. *Bu programın en belirgin özelliği, yazılı olmamasıdır. *Bu nedenle kavramın sosyolojik niteliği daha fazladır.

44. GİZLİ PROGRAM *Okul içinde görev yapan öğretmen ve yöneticilerin davranışları, yaklaşımları, inançları, değer yargıları, *okul atmosferinin niteliği, *değerleri, *disiplini, *rutinleri, *okul içi ortamın öğrencilere sağladığı etkileşim örüntüsü, *okul içi yazılı olmayan kuralları, *otoriteye itaat etme gibi kültürel tutumlar *daha birçok kültürel etkeni kapsar.

45. Eğitim sisteminin, duyuşsal davranışların kazandırılmasını gizli programa (örtük program) havale ettiği söylenebilir. Örtük program, duyuşsal gelişimin ve değerlerin doğal sürecini destekleyen önemli bir alandır. Örtük program, doğası gereği informal, dolaylı ve deneyimsel olduğu için bireylerin duyuşsal özelliklerini oldukça etkilemektedir.

46. DEĞER EĞİTİMİNDE 2 TEMEL YAKLAŞIM • Okullarda değer öğretiminin nasıl yapılması gerektiği konusunda farklı yaklaşımlar bulunmaktadır. Okullarda kazandırılmak istenen değerler, geleneksel telkin yöntemiyle aktarılabileceği gibi değer açıklama yaklaşımı ile öğrencinin kendi değerlerinin farkına varması yoluyla da sağlanabilir.

47. Kore savaşının ardından, Amerika'da en çok dikkat çeken iki ana ahlak eğitimi yaklaşımı ortaya çıkmıştır. Bunlardan biri, değer çözümlemesi üzerinde odaklaşmış olan, “değerleme süreci” ve “değer açıklama” diğeri de Kohlberg'in “ahlak eğitiminin bilişsel gelişimsel görüşüdür.”

48. EĞİTİM FELSEFELERİ VE FELSEFİ AKIMLAR

49. DEĞER EĞİTİMİNDE 2 TEMEL YAKLAŞIM Değer öğretiminde, doğrunun tek olduğuna ve bunu yeni yetişen çocuk ve gençlere öğretmek gerektiğine inanıyorsak birlikçi bir anlayışa sahibiz demektir. Bu anlayışta olanlara göre, büyükler (anne baba, öğretmen), çocuklara, değerleri açıklamalı, telkin etmeli ve benimsetmeye çalışmalıdır. Bu anlayışa karşı olanlar, doğrunun tek olmadığı ve çoğulcu toplumda öğretmenler, ancak değerleri ortaya çıkarıp ve seçimi öğrencinin kendisine bırakmakla görevlidir, kanaatine sahiptir.

50. DEĞER EĞİTİMİNDE 2 TEMEL YAKLAŞIM Doğal olarak eğitim anlayışları öğretim yöntemleri yaklaşımlarını da değiştirmiştir. Değerlerin öğretilmesindeki yaklaşımları, birlikçi ve çoğulcu olmak üzere ikiye ayırdığımız gibi, idealist ve natüralist felsefelerin eğitime yansıması şeklinde de açıklayabiliriz. Değer eğitimi, idealist anlayışa göre öğrencinin değerli davranış ve insan modellerini örnek alması amacıyla eğitilmesini içerir. Bundan dolayı öğrenciye günümüze dek varlığını sürdüren büyük sanat ve edebiyat eserleri eleştirel bir şekilde açıklanmalıdır.