Språk i endring – frå runer til sms

1. Språk i endring – frå runer til sms

2. I verda blir det snakka om lag 6000 språk • Nokre språk døyr ut, medan den store språka styrkjer stillinga si • Nye ord og uttrykk har vi m.a. fråfilmar, musikk, fagspråk frå datateknologi og oljebransje, amerikansk kultur og ungdomsmiljø • Talemålet – det språket vi snakkar • Skriftspråket – det språket vi skriv • Lånord – ord som kjem fråeitframand språk Språket endrar seg

3. Auka innvandring gjev språkvariasjon frå alle verdsdelar • Tospråkleg = har norsk som sitt andrespråk, morsmålet er ikkje norsk • Språket vert rikare på ord og uttrykk, variasjon av uttale og setningsmelodi • Nye ord i matvegen: nan – brød, taco, sushi, guacamole, tapas • Noreg har eksportert ord til andre land: fjord, ski, slalåm • Gjett kvar desse orda kjem får: Admiral, algebra, alkohol, damask, lilla, madrass, magasin, safran, siffer, siruup, sukker, tariff Fleirkulturelt samfunn

4. Politikarane bestemmer kva for endringar som skal inn i dei norske ordbøkene • Språkrådet – Norsk språknemnd (1952) • Utfordring å verne om det norske språket, pgapåvirkingfrå andre språk, særleg engelsk • Norvagisering – å fornorske skrivemåten: kaps – caps, breikdans – break dance, skvåsj – squash • Alternativet til norvagisering er å finne eit norsk ord: Brainstorming – idémyldring, snowbord – snøbrett. • Kva med teambuildingog computer? • Det finst stadig enkelte endringar i dialektar, t.d. skarre-r og skj-lyd. • Vert skriftspråket påverka av sms – språk? Språkendringar

5. Typisk ungdomsspråk, ofte spesielt tilknytta eit miljø • Kebabnorsk – slangspråk blant ungdom i Oslo, prega av innvandrarspråket • Lissom, asså, at, vel, bare, så • Slanguttrykka har kort levetid, men varer dei lenge nok kan dei få plass i ordbøkene. T.d. ålreit, tøff, sporty. • Kan ord endre meining? Kva med ordet respekt? Slang

6. Språkvanar

7. Å halde på språket er viktig for identiteten • Tre hovudgrupper samisk: sørsamisk, lulesamisk og nordsamisk • Språk, kultur og identitet høyrer saman • Samane er busette på tvers av landegrensene og språket er viktig for å halde den samiske befolkninga saman • Samiske born og ungdom har rett på opplæring i sitt eige språk, same kvar i Noregdei bur • Seks kommunar høyrer til samisk forvaltningsområde (tospråklege) Samisk språk og kultur

8. Omsetje ord for ord. • Norske ord og uttrykk kan ikkje alltid omsetjast ord for ord: «Its not onlyonly, butbut», to be apple-handsom, owls in themoss, to be highonthepear • Stor utfordring å omsetje filmspråket • Svenskar, danskar og nordmenn har tradisjonelt klart å forstå kvarandre. • Gjendikting tek meir omsyn til mottakarspråket. Meiniga og uttrykket i teksten må behaldast, det kan vere humor og ordspel, rim og rytme som gjev utfordringar. Temaet skal vere det same Å omsetje språk

9. Dei fleste språka i Europa stammarfråeit felles urspråk, indo – europeisk. • Trulegfrå området rundt Svartehavet Kvar stammar språket vårt frå?

10. Runeskrift før ca 750 (omkring 200 innskrifter i Noreg) • Ein form for grafitti eller sms • I samband med magi (funn på våpen og reiskapar) • Norrøntca 750 – 1350 • Det latinske alfabetet kom med kristendommen, det avløyste runene • Vikingane eksporterte ord til utlandet • Aust-nordisk (svensk og dansk) og vest-nordisk (norsk – og seinare islandsk og færøysk) • Norrøn tid fram til svartedauden kring 1350 Språkutviklinga i Noreg

11. Mellomnorsk tid (1350 – 1550) - nedgongstider etter svartedauden - norsk skriftspråk vert trua frå dansk, svensk og tysk - fellesnordisk union Dansketida (1550 – 1814) - Noreg vert ein del av Danmark - dansk skriftspråk – norske dialektar - overklassa - danna daglegtale • Unionsoppløysing 1814 - Eiga grunnlov - Krav om eige norsk skriftspråk

12. Talemål: dialektar og danna daglegtale (liknande dansk, med norsk tonefall) • Skriftspråk: dansk • Debatt for alvor i 1830 – åra • Tre språksyn: Halde på dansk, fornorske dansk, eit heilt nytt norsk Språkdebatt

13. Rådande syn hos embetsmennene • Ville halde tett kontakt med kulturnasjonen Danmark • Johan Sebastian Welhaven (1807 – 1873) Halde på dansk

14. Henrik Wergeland (1808 – 1845) • Brukte særnorske ord for å skildre natur og kultur i diktinga si • Ville ta i bruk norske ord og uttrykk i det danske språket • Fleire ville ta i bruk skriftspråket dersom det likna meir på talemålet • Knud Knudsen • Asbjørnsen og Moe Fornorske dansk

15. P.A. Munch (historikar, 1810 – 1863) • Lage eit nytt skriftspråk ut frådialektar og norrøne former der det var naturleg • Ivar Aasen (1813 – 1896) laga landsmålet etter denne modellen rundt 1850 Nytt norsk skriftspråk

16. Ivar Aasen • Landsmål • Nynorsk • Noregs mållag 1906 • Knud Knudsen • Riksmål • Bokmål • Riksmålsforbundet 1907 To likestilte målformer i 1884

17. Lånord og påverknad frå utlandet • Bokmål • Nynorsk • Ulovlege og lovlege ord Kjelde: Kontekst basisbok, Gyldendal, 2006 Korleis vil språket endre seg i framtida?