Hamartiologia

1. Hamartiologia • Grzech jako odrzucenie powołania; • Współczesne zmiany w doktrynie grzechu: • odejście od legalizmu na rzecz biblijnej wizji; • wykorzystanie danych z psychologii i socjologii w rozumieniu kondycji człowieka; • pogłębienie sakramentalne i pastoralne.

2. Grzech w Starym Testamencie • Grupy terminów odnoszących się do grzechu: • Zerwanie przymierza z Bogiem; • Niszczenie skutków przymierza – więzi z ludźmi; • Grzech jako zło. • Hebrajskie terminy: • Pesha – bunt, zerwanie przymierza (Iz 1, 2-3); • Avon – naruszenie więzi społecznych (1 Sm 1,6); • Hattat – zejście z drogi, rezultat złych czynów (Rdz 4, 13)

3. Grzech w Nowym Testamencie • Kontekst przebaczenia i pojednania (Mt 26, 28); • Chrystus przyszedł szukać grzeszników (J 8, 31) i zwyciężyć szatana (Łk 18, 10); • Intencjonalny wymiar grzechu. • Św. Paweł ukazuje zagadnienie w polaryzacji ciało (sarx) – duch; • Św. Jan ukazuje zagadnienie w polaryzacji przyjąć – odrzucić Chrystusa;

4. Grzech w Nowym Testamencie • Główne terminy: Adikia – nieprawość, niesprawiedliwość i nieposłuszeństwo wobec Boga (Rz 1, 18); Anomia – bezprawie polegające na odrzuceniu prawa moralnego (1 J 3, 4); Hamartia – grzeszne czyny, błądzenie.

5. Św. Augustyn i św. Tomasz • 1. Grzech to czyn, słowo, lub pożądanie przeciwne odwiecznemu prawu Bożemu; • 2. G. to odejście od Boga i zwrócenie się do stworzenia • 1. Zerwanie prawa wiecznego; • 2. Zejście z drogi prowadzącej do celu ostatecznego; • 3. Złe korzystanie z wolności

6. Próby kwestionowania grzechu • Nurt sekularystyczny; • Subiektywozowanie ocen moralnych; • Relatywizm etyczny; • Utożsamienie grzechu z poczuciem winy; • Skrajne interpretacje grzechu;

7. Sens teologiczny grzechu • Akt nieposłuszeństwa wobec Boga; • Lekceważenie Boga połączone z apoteozą człowieka; • Akt niewdzięczności wobec miłości Boga; • Grzech w istocie uderza w człowieka; • Dobrowolnym zejściem z drogi prowadzącej do Boga.

8. Sens teologiczny grzechu • Wymiar personalistyczny grzechu: • Alienacja; wewnętrzna dezintegracja; utrata celu i miłości KDK 13; • Naruszenie relacji do Stwórcy, relacji synowskiej (Dives in Misericordia 5-6), zerwanie więzi z Chrystusem; • Eklezjalne konsekwencje (1 Kor 6, 15-20) – niszczenie nadprzyrodzonego braterstwa; • Powszechność grzechu (Rz 8, 19-22);

9. Adhortacja Reconciliatio et paenitentia (02.12.1984) • Grzech jako akt wolności wymierzony przeciw Bogu: • Rywalizacja z Bogiem; • Zerwanie z prawem moralnym; • Złudne dążenie do bycia jak On. „Grzech jest bez wątpienia aktem wolności człowieka, ale pod jego warstwą ludzką działają czynniki, które stawiają go poza człowiekiem, na pograniczu, tam, gdzie ludzka świadomość, wola i wrażliwość stykają się z siłami ciemności …” (RP 14). • Grzech należy rozumieć w kontekście zbawienia i konfrontacji z Bożą miłością; • Grzech jako akt jednostki i przez analogię grzech społeczny.

10. Przyczyny grzechów • Nie można do nich zaliczyć: • Boga (Jk 1, 13); • Świata (Rdz 1); • Szatana (1 P 5, 8). Przyczyną grzechu jest człowiek: • w swojej wolności (wola jako przyczyna formalna); • pragnie niewłaściwych dóbr; • pragnie właściwe dobra osiągnąć w niewłaściwy sposób.

11. Przyczyny wynikające z deformacji poznania i woli • Pożądliwość; • Afekty; • Wady (nałogi); • Pycha; • Chciwość; • Nieczystość; • Zawiść; • Nieumiarkowanie w jedzeniu i piciu; • Gniew; • Lenistwo.

12. Rozróżnianie grzechów • Grzech aktualny - habitualny; • Grzech wewnętrzny – zewnętrzny; • Grzech słabości – złej woli; • Grzech własny – cudzy; • Grzech uczynku – zaniedbania; • Grzech odpuszczalny – nieodpuszczalny (przeciw Duchowi Świętemu - Mt 12, 31-33); • Grzech wołający o pomstę do nieba (morderstwo, grzech sodomski, odmowa zapałyty, uciskanie biednych)

13. Grzech śmiertelny • Warunki: Pełna świadomość; Pełna dobrowolność; Ciężkość materii; Należy uwzględnić intencję i okoliczności. • Skutki: utrata łaski uświęcającej, stan winy, stan kary, utrata zasług nadprzyrodzonych, wyrzuty sumienia.

14. Istota grzechu śmiertelnego • Rezygnacja z Boga poprzez odwrócenie się od Niego. • Nadanie wyższej wartości dobru doczesnemu niż zbawieniu; • Dezorganizacja porządku moralnego: - uznanie Boga za kogoś niższego niż stworzenie; - przedmiotowe traktowanie innych; - świat rzeczy materialnych przerasta Boga i drugiego człowieka.

15. Grzech powszedni • Nie niszczy nastawienia na cel ostateczny, wypełniania powołania i życia w łasce. „Jeśli mówimy, że nie mamy grzechu, to samych siebie oszukujemy” (1 J 1, 8-9); Racje zaistnienia g. p.: • Wykroczenie przeciw powinności moralnej; • Ze względu na niewielki przedmiot; • Ze względu na niepełność aktu (ograniczenie świadomości lub wolności).

16. Potrzeba metanoi (Mk 1, 15) • Podwójne znaczenie wezwania do nawrócenia, czyli przemiany myślenia, mówienia i działania: • Wyjście ze stanu grzechu („Jeśli się nie nawrócicie wszyscy podobnie zginiecie” Łk 13, 3) • Stały proces jednoczenia się z Bogiem (Mt 18, 13)

17. Nawrócenie - aspeky • Jest przejściem ze stanu grzechu do stanu łaski; • Dokonuje się ze względu na zasługi Chrystusa; • Ma wymiar religijny i moralny; • Etapy w aspekcie chrystologicznym: • Na płaszczyźnie religijno-psychologicznej (uświadomienie grzechu i odrzucenie go) • Na płaszczyźnie zbawczej (trwanie w jedności z Chrystusem czerpiąc z Jego łaski); • Na płaszczyźnie dynamizmu życia (zmiana postaw i zachowań) • Aspekt eklezjalny – uczestnictwo w sakramentach św. (sakrament pokuty i jego warunki)

18. Encyklika Jana Pawła II: Veritatis Splendor • Związek między wolnością a prawem na podstawie; • Problem opcji fundamentalnej.

19. TEOLOGIA MORALNA FUNDAMENTALNA • Tezy do egzaminu • Teologia moralna jako nauka • Historia teologii moralnej  Okres starożytności chrześcijańskiej •  Średniowiecze •  Epoka nowożytna •  Rozwój polskiej teologii moralnej • Antropologia teologiczna  osoba jako zasada integrująca duszę i ciało •  Biblijne podstawy godności osoby ludzkiej • Ogólne pojęcie prawa • Prawo wieczne i naturalne • Prawo ludzkie stanowione • Pozytywne prawo Boga • Sytuacje niemożności zachowania prawa • Pojęcie sumienia w Piśmie św. i refleksji teologicznej • Kryteria podziałów sumienia • Normatywność sumienia • Systemy osiągania pewności sumienia • Formacja sumienia • Dobro moralne czynu w przekazach biblijnych i refleksji teologicznej • Naturalna i ponadnaturalna sprawność działaniowa • Grzech w przekazie Starego i Nowego Testamentu • Hamartiologia w myśli teologicznej • Biblijna i teologiczna klasyfikacja grzechów • Przyczyny i konsekwencje grzechów • Lektury: • 1. Jan Paweł II. Encyklika Veritatis splendor (Rzym 06. 08. 1993). • 2. S. Olejnik. Teologia moralna fundamentalna. Włocławek: Włocławskie Wydawnictwo Diecezjalne 1998. • 3. F. Greniuk. Katolicka teologia moralna w poszukiwaniu własnej tożsamości, Lublin 1993.