Kütahya Halk Sağlığı Müdürlüğü

1. YAŞLI SAĞLIĞI Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar, Programlar ve Kanser Şubesi Kütahya Halk Sağlığı Müdürlüğü ARALIK 2012

2. Gerontoloji ve Geriatri Gerontoloji;yaşlanmaolaylarınınbiolojik, sosyolojik, ekonomikveçevreselbütünyönlerinibilimselyöntemlerleinceleyenbirbilimdir. Geriatri; yaşlılık ve hastalıklarını konu edinen bilim dalıdır.

3. Yaşlı Yaşlı; “Bakım isteyen başkalarına bağımlı ya da statü kaybına uğramış pasif insanlar”demek DEĞİLDİR !!! Yaşlı; “ Topluma kendi becerileri ölçüsünde katılım gösteren, deneyimlerinden faydalanılacak insanlar”DEMEKTİR!!!

4. Yaşlanma Döllenme ile başlar.Gittikçe hızlanır.Orta yaş sonuna doğru (50. / 60. yaş)Dış görünüşteki yaşlanma belirtileri ile tanımlanan bir(saç ağarması, deri kırışması, kas gücü zayıflaması) durumdur.Bel bükülmesi, yavaş hareket etme ve bazı duyularda zayıflama (özellikle görme ve işitme) ile artar.Unutkanlık ve kavgacılık eğilimi gibi tipik kişilik değişikliği ve belli bazı kronik hastalıkların sıklığının artışı ile kendini gösterir.

5. Yaşlanma Biyolojik Yaşlanma:Zaman bağlı olarak bireyin anatomi ve fizyolojisindeki değişimler. Ekonomik Yaşlanma:Parasal koşullardaki değişikliklerin etkisiyle yaşlı kişinin yaşam tarzının değişmesi. Psikolojik Yaşlanma:Bireyin davranışsal uyum yeteneğindeki yaşa bağlı değişimler. Sosyal Yaşlanma:Zaman akışı içinde edinilen sosyal huy ve sosyal konumun ve bireylerin sosyal rollerinin değişmesi.

6. DünyaSağlıkÖrgütüinsanömründeyaşlanmayakronolojikbirsınırgetirmiştirkibu da 65 yaştır. • 65 - 74 yaşGençYaşlılık, • 75 - 84 yaşİleriYaşlılık, • 85 yaşveüstüÇokileriYaşlılıkolarakadlandırılmaktadır.

7. Ömür Uzunluğu Değerleri

8. UNİCEF’in 2001 verilerinegöre; • Dünya’dayaşambeklentisi; 1970’de 56, 1999’da 64 yaş, aynıyıllarda • Etyopya’da 40 ve 44 yaş, • Japonya’da 72 ve 80 yaş, • Türkiye’de 56 ve 70 yaştır. • Sanayileşmişülkelerdeyaşambeklentisi 78, gelişmekteolanülkelerde 63, azgelişmişülkelerde 51 yaştır.

9. Dünya Toplumlarının Yaş Özellikleri 1- Genç toplumlar:Nüfusun % 4’ünden azı 64 yaşın üzerindedir (az gelişmiş ülkeler). 2- Erişkin toplumlar:64 yaş üzeri nüfus % 4-7 arasındadır. (Çin dahil Batı Asya ve ılıman Güney Amerika ülkeleri). 3- Yaşlı toplumlar:Yaşlı nüfus % 8-10 arasındadır (Kanada, Japonya, Avustralya). 4- Çok yaşlı toplumlar:Yaşlı nüfus %10’un üzerindedir (gelişmiş Avrupa ülkeleri).

10. Türkiye’de 1991 YılıYaşGruplarınaGöreÖlümYüzdesi

11. Nüfusun Yaşlanması • Ekonomik: İşgücü arzını azaltması yanında, beslenmesi ve bakılması gereken nüfus miktarını arttırması nedeni ile de ekonominin makro-ekonomik performansını olumsuz yönde etkilemektedir. • Sağlık: Yaşamı tehdit eden/ etmeyen kronik hastalıklara sahip hastaların sayısında artışa neden olarak, sağlık hizmetlerinin doğasını değiştirir. • Bakım Gereksinimi:Yaşlanma özürlülüklerin artması ve başkalarına daha fazla bağımlılaşma anlamına gelmektedir.

12. YaşlılıktaFizyolojikDeğişiklikler • Akciğerdeelastisiteazalır, kaburgakıkırdaklarıkemikleşir. • Damarlardaaterosklerozoluşumuartar. • Kalp, karaciğer,böbreklerdebağdokusuartar. • Sindirimkanalıperistaltizmivesekresyonlarıazalır.

13. YaşlılıktaFizyolojikDeğişiklikler • İskeletin mineral içeriğiazalır. • Kasdokusuazalır, yağoranıartar. • Duyuorganlarızayıflar. • Hormonlarazalır. • Glükoztoleransıazalır. • Bazalmetabolizmadüşer.

14. YaşlılıktaFizyolojikDeğişiklikler • Boşaltım sistemi:Böbrek kitle ve fonksiyonu azalır. Böbrek kan akımı azalır. Mesane kapasitesi azalır. Dizüri, noktüri, sık idrara çıkma, idrar damlatma öyküsü vardır. En önemli problem idrar kaçırmadır. • Gastrointestinal sistem:Hareket salgı ve emilim kapasitesi azalır. Ağız sağlığı olumsuz etkilenir. Diş kaybı ve çiğneme etkinliğinde azalma mevcuttur. • Endokrin sistem: Hücre kaybı ve fibrozis görülür. Yağsız vücut kitlesi azalır, yağ kitlesi artar. • Sinir sistemi:Refleksler yavaşlar. Bellek kaybı olur. Düşünme hızı yavaşlar.

15. YaşlılıktaFizyolojikDeğişiklikler • Kardiyovasküler sistem:Kalp kitlesinde artış olur. Büyük arterlerin sertliği artar. Sistolik basınç artışı olur. Sol ventrikülün yükü artar. Beyin infarktlarına bağlı hemipleji ve demans gelişimi sıktır. • Solunum sistemi:Akciğerlerin artık (rezidüel) hacminde artış ile alveollerin yüzey alanında ve kanın oksijenlenmesinde azalma görülür. • Deri:Epidermis incelir. Deri kırışıklaşır. Tırnak büyüme hızı ve deri pigment hücreleri azalır. • Kas İskelet sistemi:Kemik kitlesi ve kuvveti azalır. Boy kısalmaya başlar. Kas kitlesi azalır. Kaslar daha çabuk yorulur.

16. Yaşlılarda Önemli Sağlık Sorunları 45 - 64 Yaş • Anemi, • Diş sağlığı, protez kullanma, • Glokom, • Hipertansiyon, • Kanser (serviks, meme, prostat, ağız, akciğer, kolon, rektum).

17. Yaşlılarda Önemli Sağlık Sorunları 65 ve üzeri Yaş • Görme, işitme yetersizlikleri, • Yürüme ve hareket bozuklukları, • Hipertansiyon, • Kanser, • Beslenme yetersizlikleri ve buna bağlı sağlık sorunları, • İzolasyon-yalnızlık, • Entelektüel durum, • Emosyonel durum.

18. Yaşlılarda Ölüm Nedenleri • Kalp hastalıkları (%44), • Malign tümörler (%19), • Serebrovasküler hastalıklar (%12), • Kazalar, • Kronik obstruktif akciğer hastalıkları, • Pnomoniler ve Enfluenza, • Diabet, • Siroz, • Ateroskleroz.

19. Yetersizlik (Disability) Yetersizliğinsaptanmasında GünlükYaşamAktiviteleri(Banyoyapma, giyinme, tuvaletegitme, yataktanvesandalyedenkalkabilme, idrarvedışkıkontroluveyemekyeme…) AletliGünlükYaşamAktiviteleri(Telefonkullanma, ulaşım, yemekhazırlama, alışveriş, evişleriniyapma, çamaşıryıkama, kendiilacınıiçebilmevekendiparasınınhesabınıyapabilme…) • Yaşilerledikçe yetersizliğinarttığını, özellikle 85 yaştan sonrayetersizlikoranının % 90 laraulaştığı söylenebilir.

20. YaşlılıktaSıkGörülenYetersizlikNedenleri • Düşmevekırıklar, • İdrartutamama, • İşitmedevegörmedezayıflık, • Depresyon, • Demans, • İnme.

21. Yaşlı Hastalarda Sık Rastlanan Semptom Kompleksleri Halsizlik – Bitkinlik: Anidengelişirse;akut MI, serebrovaskülertrombozis, miyokardenfarktüsü, beyindamarlarıileilgilihastalıklar, infeksiyon Kronikhalsizlikise; aterosklerotik kalp hastalığı, kansızlık, kronik pulmoner hastalık, kronikakciğerhastalıkları, kronik infeksiyon, tiroidbezihastalıkları, ilaçlar (diüretik, antidepresanilaçlar) .

22. Yaşlı Hastalarda Sık Rastlanan Semptom Kompleksleri Baş ağrısı:İntrakranial kitleler, beyintümörü, temporal arterit, boyunomurlarındakikıkırdakdejenerasyonuveyakireçlenmeyebağlıenseyeyayılanbaşağrıları Vertigo:Serebellum lezyonları, iç kulak hastalıkları İştahsızlık:Depresyon, kronik karaciğer ve böbrek veya mide bağırsak sistemi hastalıkları, tat veya koku alma duyusunda kayıp olan yaşlılarda yeme isteğinde azalma

23. Yaşlı Hastalarda Sık Rastlanan Semptom Kompleksleri Kabızlık:Yetersiz posalı besin alımına veya abdominal kas gücünün azalması Baş Dönmesi:Sıklıklaboyundamarlarındakisorunlarabağlıolarakbeyinkanlanmasındaortayaçıkanbozukluk, iç kulak hastalıkları, beyincikvebeyinsapıileilgilisorunlar, tansiyondüşmesi

24. Acil Olarak Hekim MüdahalesiGerektiren Sorunlar Göğüs Ağrısı • Kalpdamarhastalıklarına, • İnfarktüse, • Atardamaryırtılmalarına, • Akciğerdamarlarındatıkanıklığa, • Göğüsboşluğundahavatoplanmasına, • Pnömoni, • Perikardit, • Safrakesesihastalıklarına, • Ülsere, • Sinirucuiltihaplarına, • Yemekborusuhastalıklarınaveyakasiskelethastalıklarınabağlıolabilir.

25. Acil Olarak Hekim MüdahalesiGerektiren Sorunlar Bayılma • Beyinkanakımınınazalmasınabağlıolarakgelişebilir. • Kalpatımındadüzensizlik, • Tansiyondüşmesi, • Damarsistemindebozukluklar, • Beyindamarlarındatıkanıklıkveyakanama, • Kalpyetmezliği • Bazıilaçlar ( İdrarsöktürücüler, tansiyonilaçları, kalpilaçları, antidepresanlar) bilinçkaybıyapabilir.

26. Acil Olarak Hekim MüdahalesiGerektiren Sorunlar İnfeksiyon • Özellikleidraryoluinfeksiyonları; • İdrarkaçırma, • Karın ağrısı, • Bilinçbulanıklığı, • İştahsızlık, • Bulantı, • Kusmaveşekerhastalarındakanşekerininkontroledilememesi • Pnömoniyanizatürreiseyaşlılardabilinçbulanıklığı, iştahsızlık, ateş, öksürükileseyreder.

27. Acil Olarak Hekim MüdahalesiGerektiren Sorunlar Sıcak Çarpması:Yüksekateş, merkezisinirsistemibozuklukları, terlemekaybıolur. Hipotermi-ısı kaybı:Bilinçbulanıklığı, uykuyaeğilim, konuşmabozukluğu, gözbebeklerindegenişleme, nöbetler, kalpatımındadüzensizlik, kol, bacakuyuşmalarıolabilir. Mide – Bağırsak Kanaması:Ciddikanamalarhastanedetakibigerektirir.

28. Yaşlılık ve Sağlık Eğitimi • Kazaların önlenmesi, • Sindirim sistemi sağlığı, • Hatalı ve gereksiz ilaç kullanımı, • Sağlıklı yaşam bilinci, • Kişisel hijyen, • Mental sağlık • Diyet ve beslenme, • Emekliliğe hazırlık, • Sağlık kuruluşlarından yerinde ve zamanında yararlanma.

29. Koruyucu Sağlık Hizmetleri Kazalardan Korunma • Yaşlılıkdönemindekikazalarveyaralanmalarçeşitlisakatlıklaranedenolmaktavehattabazenölümcülseyredebilmektedir. • Yaşlılardakazalaranedenolabilecektümfaktörlergözönünealınarak; çevredüzenlemeleriyapılmalı (EvGüvenliği), • Yaşlıhastalardaortayaçıkanbedenselvezihinselişlevbozukluklarıgözönünealınarakyaşlıveyakınlarıoluşabilecekkazalarkonusundabilgilendirilmelidir.

30. Koruyucu Sağlık Hizmetleri Görmenin ve İşitmenin Korunması • Önlenebilecekolangörmeveişitmekayıplarınınerkentanısıaçısındanyaşlılaroftalmolojikveodyolojikkontrolleriniihmaletmemelidirler.

31. Koruyucu Sağlık Hizmetleri Bağışıklık ve Aşılama • ÖzelliklesolununsistemihastalıklarınınseyrinihafifletebileceğiiçinPnömokokve influenza • Sıkyaralanmageçirmeriskiolanyaşlılardatetanozaşısı da korunmadaönemlibiryertutar.

32. Koruyucu Sağlık Hizmetleri Kanser Araştırmaları • Yaşilerledikçebirçokkansertipinininsidansı da artışgösterir. • 65 yaşveüzerindekanserebağlıölümlerkardiyovaskülernedenliölümlerinardındanikincisıradadır. • Amerikada 2000 yılında 1.250.000 civarındayenikanserolgususaptanmışvetümkanserlerinortalama %80’inin 55 yaşveüzerindegörüldüğübildirilmiştir. • Tümörlerin %50’si de 65 yaşüzerindekikişilerdeoluşur

33. Koruyucu Sağlık Hizmetleri Primer Koruma • Sağlıklıbirdiyet, • Sebzevemeyvelerindüzenlialınması • Diyettekidoymuşyağoranınınazaltılması • Lifmiktarınınartırılması • Streslemücadele • Düzenliegzersiz • Sigaranınbırakılması

34. Koruyucu Sağlık Hizmetleri Sekonder Koruma • Düzenlidoktorkontrolündeolmakdışında, • Mamografiçekilmesiile meme kanseri, • Yıldabirdışkıdagizlikanbakılarakkalınbarsakkanseri, • PSA (Prostatspesifikantijen) bakılarakprostatkanseri, • ÖzellikleHepatit B ve C taşıyıcılarında AFP (alfafeto protein) düzeyleribakılarakkaraciğerkanseritaramasıyapılabilir.

35. Koruyucu Sağlık Hizmetleri NörolojikvePsikiyatrikİşlevler: • Yaşlılarınolanaklarçerçevesindezihinselfaaliyetlerinisürdürmeyeçalışmaları, dışuyarılaraaçıkolmalarıbuyetilerininkorunmasındayardımcıolacaktır. • NörolojikvePsikiyatrikişlevlerinbozulmanedenleri • Hastalıknedeniile eve kapanıpkalarakdışdünyaileilişkininkesilmesi, • Biryakınınvefatıveyauzunsürehastanedekalmak. • Bu anlamda hasta yaşlılarınsıkziyaretedilmesinindeğeribüyüktür, bedenveruhsağlığıbirbütünolarakalgılanmalıdır.

36. Koruyucu Sağlık Hizmetleri Beslenme: • Yaşlılarkötübeslenmeaçısından risk grubuoluşturmaktadırlar. İleriyaşlardakötübeslenmenedenlerişunlardır: • Ekonomikzorluklar, • Eğitimdüzeyinindüşükolması, • Dişsorunlarıvezihinselfonksiyonlardayetersizlik. • Her yaşlıbireyindoğruvebilinçlibeslenmeaçısındanhekimlerceuyarılması,eğitilmesivediyetinindenetlenmesigereklidir.

37. Koruyucu Sağlık Hizmetleri Ayak Bakımı: • Yaşlılardaayakbakımıçokönemlidir. • Özelliklediyabetiklerdevedamarhastalığıolanlardaayakdokularınınbeslenmesibozulacağıiçinparmakderileri her türlüdarbeyeduyarlı hale gelmekte, yaralaroluşabilmektevezoriyileşmektedir. Ayaklarıngünlüktemizliğininvebakımınınaksatılmamasıgerekmektedir.

38. Koruyucu Sağlık Hizmetleri Sigara Sorunu: • Sigarasorunu: Sigaranınsolunumsistemine, kalpvedamarsisteminevekemiklerezararlıetkileribilinmektedir. • Tümhekimlerinbukonudaduyarlıolmalarıvehastalarıbilgilendirmeleri, butoplumsağlığısorununaçözümüretmekaçısındanyararlıolacaktır.

39. Koruyucu Sağlık Hizmetleri Egzersiz: • Fizikseluyumunartırılması, sağlıklı, aktifvebağımsızbiryaşamsürülmesiaçısındandüzenliolarakyapılanegzersizinönemivardır. • Fiziksel Tıp veRehabilitasyonuzmanıhekimlercemuayenesiyapılanyaşlınınsağlıkdurumunavefizikselkapasitesineuygunbiregzersizprogramıönerilirveperiyodikkontrollerileçeşitlendirilir, dolayısıile her egzersizverehabilitasyonprogramıister hasta istersağlıklıolsun, kişiyeözelolarakhazırlanır.

40. YaşlılığınSonuçlarındanKorunmaİçinNelerYapılabilir?YaşlılığınSonuçlarındanKorunmaİçinNelerYapılabilir? • Günümüzdegenetikolarakyaşlanmayıdurdurmakmümkündeğildir. Yaşamuzadıkçagörülüyorkihastalıklarveyetersizliklerlegeçensüre de uzamaktadır. • Hastalıklarveyetersizliklerbilinenbirincilkorunmaönlemleriileoluşmadanönlenmeyeçalışılabilir.

41. YaşlılıktaBirincilKorunmaÖnlemleri • Beslenmenin düzenlenmesi, • Sigara ve alkolden uzaklaşma, • Spor yapma, • Kazaların önlenmesi, • Zihinsel aktiviteyi arttırma, • Sosyal aktivitelere devam etme, • Hormonların ve ilaçların doğru kullanılması…

42. YaşlılıktaİkincilKorunmaÖnlemleri • İkincilkorunmaönlemleriilehastalıklaraveyetersizliklereerkentanıkonulabilir. • Erkentanıtaramatestleriilekonulur. • Günlük YaşamAktivitelerive AletliGünlük YaşamAktivitelerinin ölçülmesiyetersizliklerinsaptanmasındataramatestiolarakkullanılabilir.

43. YaşlılıktaÜçüncülKorunmaÖnlemleri(Rehabilitasyon) • Hastalıklarıveyetersizlikleriyanındaekonomik, çevreselvesosyaldesteği de eksikolanyaşlılarhandikapeyaşlı (engelli, bakımamuhtaçyaşlı) halinegelebilir. • Üçüncülkorunmahandikapeyaşlılaraverilebilecekfiziksel, sosyal, çevreselveekonomik her türlüdestektir.

44. Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar, Programlar ve Kanser Şubesi Kütahya Halk Sağlığı Müdürlüğü