Agrotechnika kukurydzy

1. Agrotechnika kukurydzy

2. Historia uprawy kukurydzy • Kukurydza (Zea mays L.) należy do jednych z najbardziej wydajnych roślin zbożowych i jest uprawiana na znacznych obszarach. • W uprawie znajduje się już od czasów przedhistorycznych. • Z rośliną tą są ściśle związane najstarsze cywilizacje.

3. Historia uprawy kukurydzy • Była ona uprawiana przez staroamerykańskie plemiona indiańskie Majów i Azteków, dla których stanowiła nie tylko podstawę wyżywienia, ale i obiekt wierzeń i kultu religijnego. • Pierwsze historyczne wzmianki na ten temat datują się od odkrycia Ameryki przez Krzysztofa Kolumba w 1492 r.

4. Historia • W czasach nowożytnych kukurydzę znano już na kontynencie azjatyckim, afrykańskim oraz w Australii i w Europie. • W Europie jej uprawa koncentrowała się początkowo głównie w Portugalii i Hiszpanii. • W Polsce pierwsze wzmianki o uprawie kukurydzy sięgają końca XVIII w. • Prawdopodobnie pierwsze nasiona dotarły do nas z Rumunii i Węgier.

5. Pochodzenie kukurydzy • Pochodzenie kukurydzy nie zostało dotychczas w pełni wyjaśnione. Jest ona bowiem rośliną, która nie może rozmnażać się bez pomocy człowieka. • Ziarniaki kukurydzy są silnie umocowane w wieloziarnowej kolbie, którą chroni kilka warstw liści okrywowych, co utrudnia, a nawet uniemożliwia ich osypywanie się, a tym samym samosiew i samorozmnażanie.

6. Pochodzenie kukurydzy • Stwierdzono jedynie, że uprawne formy kukurydzy są blisko spokrewnione z występującymi na terenie Meksyku gatunkami teosinte (Euchlaena mexicana Schard.) i trawą gama (Tripsacum dactyloides L.). • Gatunki te są morfologicznie zbliżone do kukurydzy uprawnej, jednak nie są jej bezpośrednimi przodkami.

7. Znaczenie gospodarcze • Kukurydza pod względem powierzchni uprawy i globalnej produkcji zajmuje trzecie miejsce w świecie po pszenicy i ryżu. • Uprawia się ją głównie w Stanach Zjednoczonych, Chinach i Brazylii. • W krajach Wspólnoty Europejskiejnajpowszechniej jest uprawiana we Francji i Niemczech, a w krajach Europy Środkowej i Południowej – w Rumunii, Jugosławii i na Węgrzech.

8. Znaczenie gospodarcze • Postęp hodowlany, wyrażający się otrzymaniem odmian mieszańcowych, plennych, o krótszym okresie wegetacji i mniejszych wymaganiach termicznych, spowodował wzrost zainteresowania uprawą kukurydzy w krajach Europy Środkowej.

9. Znaczenie gospodarcze • W Polsce, w 1997 r. uprawiano kukrydzę na powierzchni około 300 tys. ha, w tym na około 200 tys. ha na kiszonkę z całych roślin i na 100 tys. ha na ziarno i CCM.

10. Znaczenie gospodarcze • Kukurydza odznacza się wszechstronnością użytkowania i jest wykorzystywana na cele: • pastewne, • spożywcze, • przemysłowe.

11. Znaczenie gospodarcze • Jako pasza energetyczna (ziarno, kiszonka z całych roślin, kiszonka z kolb, zielonka) znajduje zastosowanie w żywieniu wszystkich gatunków zwierząt, zwłaszcza bydła i trzody chlewnej. • Ze względu jednak na zbyt niską zawartość białka w stosunku do węglowodanów nie uważa się jej za pełnowartościową.

12. Znaczenie gospodarcze • Na paszę są też wykorzystywane osadki i rdzenie kolbowe oraz inne produkty uboczne powstające podczas przemysłowego przerobu ziarna, jak np. makuchy, kiełki, wywar i inne.

13. Znaczenie gospodarcze • Dojrzałe ziarno kukurydzy pastewnej może też być przerabiane na kaszę, mąkę lub płatki kukurydziane. • Mąka kukurydziana nie zawiera glutenu, ma małą wartość wypiekową i z dodatkiem mąki pszennej nadaje się tylko do wypieku niektórych gatunków chleba oraz słodkich ciast.

14. Znaczenie gospodarcze • Na cele spożywcze uprawia się też podgatunek – kukurydza cukrowa. • Jej kolby zebrane w dojrzałości mlecznej są spożywane jako jarzyna lub przerabiane na konserwy. • Uprawia się też podgatunek kukurydzy pękającej, powszechnie znanej w postaci tzw. pop-cornu.

15. Kierunki użytkowania • Kukurydza jest surowcem dla wielu gałęzi przemysłu rolno-spożywczego. • Zarodki kukurydzy, zawierające dużo tłuszczu, służą do wyrobu poszukiwanego i cennego oleju jadalnego, a ziarno jest wykorzystywane w przemyśle farmaceutycznym do wyrobu penicyliny, środków dezynfekcyjnych i gliceryny, w przemyśle fermentacyjnym – do produkcji alkoholu i specjalnych gatunków piwa, a także w krochmalnictwie.

16. Kierunki użytkowania • Słomę można przerabiać na: • papier, • płyty budowlane, • używać do produkcji alkoholu butylowego.

17. Kierunki wykorzystania kukurydzy

18. Wymagania termiczne kukurydzy • Kukurydza należy do roślin o dużych wymaganiach klimatycznych. • Dzięki różnorodności form botanicznych i zdolności przystosowywania się do różnych warunków środowiskowych zasięg geograficzny uprawy kukurydzy jest duży. • Ponadto uprawa na świecie systematycznie powiększa się dzięki wyhodowaniu odmian o krótszym okresie wegetacji i mniejszych wymaganiach termicznych.

19. Wymagania termiczne kukurydzy • Kukurydza podobnie jak inne rośliny pochodzenia południowego należy do roślin dnia krótkiego. • Gdy dni są długie, okres wegetacji znacznie się wydłuża, głównie na skutek przedłużania się rozwoju wegetatywnego od kiełkowania do kwitnienia.

20. Wymagania termiczne kukurydzy • Uprawiane obecnie w Europie Środkowej i w Polsce odmiany mieszańcowe są już przystosowane do wzrostu w warunkach dnia długiego, jeśli zastosuje się poprawne metody agrotechniczne, a zwłaszcza terminowy i wczesny siew. • W warunkach tych dojrzewają i są uprawiane nie tylko na kiszonkę z całych roślin, ale też na ziarno oraz CCM.

21. Wymagania termiczne kukurydzy • Kukurydza należy do roślin ciepłolubnych. • Szybko kiełkuje w temperaturze powyżej 10 C, a w dalszych fazach najlepiej rozwija się powyżej 16 C. • W temperaturach niższych kiełkowanie i wschody są opóźnione, nierówne i niepełne. • Odmiany o mniejszych wymaganiach termicznych i słabszym wzroście początkowym dobrze kiełkują już w temperaturze 8, a nawet 6 C, co umożliwia ich wysiew w Polsce na przełomie drugiej i trzeciej dekady kwietnia.

22. Wymagania termiczne • Przygruntowe przymrozki w okresie wschodów hamują wzrost roślin, a nawet powodują zamieranie części liści. • Rośliny jednak przeważnie nie giną, a powstałe uszkodzenia szybko regenerują. • Największy przyrost masy kukurydzy następuje w temperaturze powyżej 18–20 C, którą w warunkach Polski przyjmuje się za optymalną dla jej wzrostu i rozwoju.

23. Wymagania termiczne • Zbyt wysoka, powyżej 23 C, temperatura powietrza w okresie kwitnienia i jednocześnie niska wilgotność są niepożądane. • W tych warunkach pyłek kukurydzy szybko traci swoją żywotność i w rezultacie nie wszystkie kwiatki zostają zapylone, a kolby są gorzej zaziarnione.

24. Wymagania termiczne • Wczesne przymrozki jesienne powodują zasychanie liści, tym samym hamują proces fotosyntezy i obniżają plony ziarna, zwłaszcza odmian późnych. • Przymrozki mogą powodować pękanie ziarna i na plantacjach hodowlanych obniżanie jego wartości siewnej.

25. Wymagania termiczne • Rośliny o obumarłych wskutek przemarznięcia tkankach przewodzących łodyg są często atakowane przez grzybowe choroby fuzarialne, co przyczynia się do ich wylegania. • Po silnych i długotrwałych przymrozkach jesiennych kukurydzę przeznaczoną na ziarno należy zbierać w pierwszej kolejności.

26. Warunki meteorologiczne • Na przebieg wegetacji kukurydzy wpływa wiatr. • Nie powoduje on wprawdzie wylegania roślin, które mają masywną łodygę i są dobrze ukorzenione, ale wiatr o sile powyżej 1 w skali Beauforta ogranicza intensywność asymilacji, hamuje wzrost i rozwój roślin i przyczynia się do obniżenia plonów, zwłaszcza ziarna.

27. Warunki meteorologiczne • Grad w zasiewach kukurydzy wyrządza mniejsze szkody niż w uprawach podstawowych zbóż. • Nie powoduje on wylegania roślin, a uszkodzenia liści są mniejsze, gdyż są one twardsze, grubsze i bardziej wytrzymałe. • Wpływ gradobicia na plony kukurydzy zależy od stopnia uszkodzenia liści oraz od fazy rozwoju roślin. • Grad znacząco obniża plony począwszy od fazy, gdy rośliny mają co najmniej 9 liści aż do dojrzałości mlecznej, a także gdy uszkodzeniu ulegnie więcej niż połowa masy liści.

28. Wymagania wodne • Mimo oszczędnej gospodarki wodnej, wyrażającej się niskim współczynnikiem transpiracji, tj. 180–245, oraz mimo dobrze rozwiniętego i głęboko sięgającego systemu korzeniowego, kukurydza potrzebuje dużo wody.

29. Wymagania wodne • Roślina ta wytwarza duże ilości suchej masy, co powoduje, że ilość wody pobieranej przez kukurydzę z jednostki powierzchni jest wielka. • Przy plonie ziarna 5–6 t/ha lub 50–60 t/ha świeżej masy ogólna produkcja suchej masy wynosi 10–13 t/ha. • Wymaga to, aby rośliny z 1 ha pobrały aż 2,6–3,4 mln litrów wody, a więc znacznie więcej niż inne zboża.

30. Wymagania wodne • Zapotrzebowanie roślin na wodę jest różne w poszczególnych fazach rozwoju. Początkowo jest ono mniejsze i od kiełkowania do kwitnienia, a więc do połowy lipca, równomiernie rozłożone opady w ilości ok. 100 mm wystarczają do normalnego wzrostu i rozwoju roślin uprawianych nawet na glebach lżejszych. • Największe zapotrzebowanie na wodę przypada na okres kwitnienia kukurydzy, tj. od połowy lipca do połowy sierpnia. Jest ono w pełni zaspokojone przez opady ok. 150 mm.

31. Wymagania wodne • Po przekwitnięciu i zawiązaniu kolb zapotrzebowanie na wodę stopniowo maleje, jakkolwiek susza w tym okresie przyspiesza dojrzewanie, ogranicza transpirację i nalewanie ziarna, co wpływa ujemnie na wielkość plonów. • W czasie samego dojrzewania, zwłaszcza od dojrzałości wczesnowoskowej do pełnej, plonom sprzyja pogoda słoneczna i ciepła oraz umiarkowane i krótkie opady.

32. Wymagania wodne • Reasumując, można stwierdzić, że klimat charakteryzujący się rocznymi opadami 450–550 mm i ich korzystnym rozkładem (około 300 mm w okresie wegetacji) stwarza warunki sprzyjające uprawie kukurydzy.

33. Wymagania glebowe • Kukurydza nie ma zbyt wygórowanych wymagań glebowych i można ją uprawiać na różnych glebach z wyjątkiem podmokłych, zimnych, bardzo ciężkich i ilastych oraz suchych, piaszczystych. • Najodpowiedniejsze są gleby głębokie, próchniczne, o dużej pojemności wodnej oraz ciepłe, przewiewne i zasobne w łatwo przyswajalne składniki pokarmowe. • Najlepsze są czarnoziemy, czarne ziemie oraz gleby lessowe.

34. Wymagania glebowe • Kukurydza ma też odpowiednie warunki na lżejszych madach, piaskach gliniastych mocnych oraz glebach brunatnych, słabo zbielicowanych, lekkich i średnich, wykształconych z lekkich glin zwałowych. • Na glebach tych, zaliczanych do kompleksu żytniego bardzo dobrego i dobrego, właściwie uprawianych i nawożonych, można uzyskiwać równie duże plony jak na glebach próchnicznych.

35. Wymagania glebowe • Oszczędna gospodarka wodna oraz głęboki system korzeniowy kukurydzy pozwalają uprawiać kukurydzę również na glebach lżejszych, bardziej piaszczystych, na których udają się ziemniaki. • Warunkiem jest jednak zaspokojenie potrzeb wodnych kukurydzy przez nawadnianie, lub uprawę w rejonach o równomiernym rozkładzie opadów ok. 300 mm w całym sezonie wegetacyjnym. • Kukurydzę można również uprawiać na torfach niskich, na których inne zboża nie udają się.

36. Kukurydza jest stosunkowo tolerancyjna na odczyn gleby. Kukurydza może być uprawiana na glebach lekko kwaśnych, obojętnych i zasadowych (pH od 5 do 7,5). Największe plony suchej masy całych roślin i ziarna uzyskuje się jednak na glebach o odczynie obojętnym. Wymagania glebowe

37. Rejonizacja uprawy kukurydzy Rejon I – południowo-zachodni i południowo-wschodni: uprawa na ziarno, CCM – odmiany FAO do 280, uprawa na kiszonkę – odmiany FAO do 300. Rejon II – środkowy: uprawa na ziarno i CCM – odmiany FAO do 240, uprawa na kiszonkę – odmiany FAO do 280. Rejon III północny i podgórski: uprawa na CCM – odmiany FAO do 200, uprawa na kiszonkę – odmiany FAO do 240

38. Uprawa • Kukurydzę w zasadzie można uprawiać po wszystkich przedplonach umożliwiających właściwą uprawę roli i terminowy zasiew. • Powinna stanowić plon główny, zwłaszcza wtedy, gdy uprawia się ją na ziarno i CCM.

39. Uprawa • W plonie wtórym, po wcześnie schodzących z pola międzyplonach ozimych i uproszczonej uprawie roli, kukurydzę odmian wczesnych i średniowczesnych można uprawiać jedynie na kiszonkę z całych roślin w rejonie I i II.

40. Przedplon i uprawa roli • Dobór stanowisk w plonie głównym zależy od żyzności gleby. • Na glebach żyznych kompleksów pszennych i żytnich dobrych kukurydzę można uprawiać po roślinach zbożowych, gdy od nawożenia organicznego upłynęło kilka lat.

41. Przedplon i uprawa roli • Na glebach słabych powinny kukurydzę poprzedzać przedplony lepsze, to jest rośliny okopowe, strączkowe oraz mieszanki motylkowatych z trawami. • Nie powinno upłynąć zbyt wiele czasu od użyźnienia tych gleb obornikiem – najlepiej jest zasiać tu kukurydzę w drugim roku po jego zastosowaniu.

42. Przedplon i uprawa roli • Kukurydza dobrze znosi nawożenie organiczne, może też być uprawiana jako roślina okopowa na pełnej dawce obornika. • Stosunkowo dobrze znosi uprawę po sobie. Uprawiana w monokulturze wymaga jednak odpowiedniego nawożenia i intensywniejszego zwalczania chwastów. Wieloletnia uprawa po sobie powoduje bowiem kompensację chwastów jednoliściennych, zwłaszcza prosowatych, których zwalczanie jest uciążliwe. Uprawiane w monokulturze rośliny kukurydzy są silniej porażane głownią guzowatą.

43. Uprawa roli • Prawidłowa uprawa roli pod kukurydzę powinna zapewnić jej pulchność, korzystne stosunki powietrzno-wodne oraz stworzyć odpowiednie dla roślin warunki cieplne. • Podstawowym zabiegiem uprawowym jest orka przedzimowa, która – z wyjątkiem stanowisk po roślinach okopowych – powinna być poprzedzona podorywką lub spulchnieniem gleby broną talerzową. • Głębokość orki zależy od miąższości gleby i powinna wynosić od 25 do 30 cm.

44. Uprawa roli • Kukurydza ujemnie reaguje na orkę wiosenną, dlatego należy ją wykonywać tylko wyjątkowo, na glebach cięższych, wilgotnych i zimnych oraz w uprawie w plonie wtórym. • Zabiegi uprawowe pod siew w plonie wtórym są znacznie uproszczone i sprowadzają się do podorywki i bronowania przedsiewnego lub kultywatorowania i bronowania przedsiewnego. • Zabiegi te należy wykonać bezpośrednio po zbiorze międzyplonu, najlepiej jeszcze w tym samym dniu.

45. Uprawa roli • Gdy dysponuje się siewnikiem przystosowanym do wykonania siewu bezpośredniego, kukurydzę w plonie wtórym można też zasiać bezpośrednio w ściernisko międzyplonu. • W uprawie roli pod kukurydzę są dopuszczalne daleko idące uproszczenia – aż do uprawy bezorkowej i siewu bezpośredniego w ściernisko. • System uprawy roli, zwany minimum tillage, nie jest jeszcze w Polsce powszechnie stosowany.

46. Wymagania pokarmowe • Kukurydza pobiera z gleby duże ilości składników pokarmowych. • Wpływają one nie tylko na wielkość uzyskiwanych plonów, ale również na ich wartość paszową i konsumpcyjną. • Aby wytworzyć 1 t ziarna i odpowiednią ilość słomy, kukurydza przeciętnie pobiera z gleby 29 kg N, 13 kg P2O5, 33 kg K2O, 8 kg CaO i 9 kg MgO.

47. Nawożenie uprawa na ziarno i CCM

48. Nawożenie uprawa na kiszonkę

49. Nawożenie • Nawozy fosforowe i potasowe najlepiej wysiewać przed orką przedzimową, a gdy uprawia się kukurydzę na kiszonkę w plonie wtórym – przed orką siewną lub bronowaniem talerzowym. • Odpowiednie są wszystkie rodzaje nawozów fosforowych w postaci superfosfatów, a na glebach lżejszych – w postaci superfosfatu magnezowego. Najlepszym nawozem potasowym jest siarczan potasu lub wysokoprocentowe sole potasowe.

50. Nawożenie • Kukurydza pobiera duże ilości azotu przez cały okres wegetacji. Dlatego silnie reaguje na nawożenie azotowe. • Najlepsze są nawozy azotowe wolno działające, jak mocznik, saletra amonowa, a na glebach zasadowych również siarczan amonu.