Zafer Zengin Özel Yamanlar Koleji Biyoloji Öğretmeni zaferzengin70@hotmail

1. Sinir Sistemi Zafer ZenginÖzel Yamanlar Koleji Biyoloji Öğretmeni zaferzengin70@hotmail.com zaferzengin70@gmail.com zaferzengin70@yahoo.com

2. Sinir Sistemi Canlılar, çevrelerinde meydana gelen değişikliklere karşı, özelleşmiş hücre veya organları ile tepki gösterme özelliğine sahiptirler. Organizmanın tepki göstermesine sebep olan çevresel değişikliklere uyartı denir. Hayvanlarda bu uyartılara karşı tepki gösteren hücre ya da dokuların oluşturdukları yapılara Sinir Sistemi denir. Sinir Sisteminin Görevleri * Uyartıları almak * Uyartıları iletmek * Uyartıları yorumlamak * Vücut içinde bütünlüğü sağlamak * Hormon sağlamak * Hücrede enzim düzenlemesi yapmak * Organizma için gerekli, kararlı bir iç ortam oluşturmak. (Homeostasi)

3. Tek Hücrelilerde Sinir Sistemi Tek hücreli ve daha basit yapılı canlıların hiçbirinde sinir sistemi yoktur. Paramesyum’da sillerin altında bulunan kaide cisimciklerinden çıkan sinir telcikleri (nörofibril) tüm sitoplazma içinde iletimi sağlar.

4. Omurgasızlarda Sinir Sistemi Süngerlerde sinir hücreleri ve sinir sistemi yoktur. Alınan uyartı bir hücreden diğerine, kimyasal maddelerle iletilerek taşınır. Uyarılma, iletilme, değerlendirme ve tepki tüm canlıların sinir sisteminin ana özelliğidir. * Hydra ve sölenterlerde özelleşmiş sinir hücreleri gelişmiştir. Bu hücreler vücut boyunca bir ağ görünümünde dağılırlar. Ağ içindeki tüm hücreler birbiriyle bağlantılıdır. Alınan herhangi bir uyartı tüm vücuda iletilir. * Planarya’da sinir sistemi, vücudun iki yanında uzanan bir çift sinir şeridi ile bunları birbirine bağlayan sinir ağından oluşur. Bu şekildeki sinir sistemine “ip merdiveni” sinir sistemi denir.

5. * Eklem bacaklılarda ve halkalı solucanlarda da ip merdiveni sinir sistemi vardır. Uyartıların değerlendirildiği ganglionlar bulunur. İlk merkezi sinir sistemi ise yassı solucanlarda görülür. Omurgalılarda Sinir Sistemi En mükemmel sinir sistemi omurgalılarda görülür. Omurgalılarda sinir sistemi; 1- Merkezi Sinir Sistem 2- Çevresel Sinir Sistemi olmak üzere iki kısımda incelenir. Sinir sistemi, nöron adı verilen özelleşmiş sinir hücrelerinden meydana gelir. Tüm omurgalılarda beyin kafatası içine yerleştirilmiştir. Omurga içinde sinir şeridi (omurilik) bulunur.

7. İnsanda Sinir Sistemi Sinir Hücresinin (Nöron) Genel Yapısı ve Özellikleri * Sinir hücreleri, geniş bir hücre gövdesi ve bu gövdeden çıkan kısa ve uzun uzantılardan oluşur. Kısa olan uzantılara “ Dentrit” uzun olan uzantılara ise “Akson” adı verilir. * Sinir hücrelerinde aksonu dıştan saran schwan hücrelerinin meydana getirdiği zar katlanmalarından oluşan örtüye “Schwan Kını” denir. * Schwan hücreleri yağ tabiatında bir madde daha üreterek aksonun üzerinde ikinci bir kılıf daha meydana getirir. Buna “Miyelin Kılıf” denir.

8.  Miyelinli ve miyelinsiz olarak iki çeşit sinir hücresi vardır. Miyelinsiz aksonlarda izolasyonlu yalnız schwan kını (neurolemma) yapar. Miyelinli nöronlarda, miyelinsiz nöronlara göre iletim hızı 10 kat daha hızlıdır. (Miyelinli = 120 m/sn, Miyelinsiz = 12 m/sn) Miyelin kılıf akson boyunca boğumlu yapı gösterir. Miyelin kılıfın bulunmadığı bu boğumlara “Ranvier Boğumu” denir.

10. Nöron Çeşitleri a- Yapısına Göre Nöronlar

13. Görevlerine Göre Nöronlar a- Duyu Nöronları Duyu organlarında bulunan ve reseptörlerden aldıkları uyartıları beyne ya da omuriliğe ileten nöronlardır. b- Motor Nöronları Beyin ya da omurilikten aldıkları emirleri tepki organlarına ileten nöronlardır. c- Ara Nöronlar Merkezi sinir sistemi ve omurilikte bulunan nöronları birbirine bağlayan nöronlardır.

14. Nöronlarda İmpuls İletimi Dış ve içten gelen uyartıların sinir hücresinde oluşturduğu elektriksel ve kimyasal değişime “impuls” denir. Nöronda impuls iletiminin yönü daima “Dentritlerden Aksona” doğrudur. Nöron hücresi uyarılmadığı zaman polarize (kutuplaşmış) durumdadır. Yani hücre dışı (+) hücre içi (-) durumdadır. Bu olay, Na ve K iyonlarının eşit olmayan dağılımlarından kaynaklanır. Na+ dışta fazla, K+ ise içte fazladır. Bu farklı iyon derişimi hücre zarında 60-90 mV potansiyel farklılık meydana getirir.

15. İmpuls iletimi sırasında izlenen yol şöyledir; Polarizasyon: Sinir hücresinin kutuplaşmış durumu

16. Depolarizasyon: Uyarılan sinir hücresinde, uyarılan bölgede Na+ ve K+ iyonları ters yönde yer değiştirirler. Bu değişimle beraber, zarın o bölgesinde hücre dışının negatif (-) hücre içinin (+) yüklenmesine neden olur. Bu iletim akson boyunca devam eder.

17. Repolarizasyon: İmpuls sinir telinde ilerlerken, geride kalan kısım, eski kutuplaşma durumuna geçer. Böylece ikinci bir uyartının alınabilmesi için hücre hazır hale gelir.

18. Nörondan Nörona İmpuls İletimi • Bir sinir hücresinin aksonu ile diğer sinir hücresinin dentritinin uç uca geldikleri bölgeye “Snaps” denir. • İmpulslar daima, bir sinir hücresinin aksonundan diğer sinir hücresinin dentritine doğru taşınır. • Snaps oluşturan akson ucu ile dentrit arasında açıklık vardır.

19. Akson ucundaki gelen impulslar, snaps aralığındaki asetil kolin, glutamat, nöradrenalin, depamin, histamin, seratonin gibi Nörotransmitterle (taşıyıcı maddeler) dentritlere iletirler. İmpuls akson ucuna geldiğinde buradaki keselerin, belirtilen hormonların snaptik boşluğa salgılamalarını sağlar. Bu hormonlar aralığın karşı ucundaki dentritlere bağlanır. Bu bağlanma dentrit ucunda depolarizasyona neden olur. Böylece impuls dentrite geçer. İmpuls sinir lifi boyunca iletilir.

22. Sinir Sistemi Endokrin Sistemle Birlikte Çalışır

23. Bazı Sinaptik Bozukluklar • Alzheimer hastalığı • Orta yaşta başlayan hızlı bir unutma hastalığı. Beyin kabuğunda bulunan hafıza nöronlarında azalmanın meydana gelmesiyle oluşur. • Parkinson hastalığı • Kas sinir uyumunun sağlanamadığı durumdur. Beyin kökünde bulunan ve kas koordinasyonunu sağlayan sinir hücrelerinde ya da dopamin miktarındaki azalma sonucu meydana gelir. • Şizofreni • Aşırı içine kapalı, şüpheci (paronoyak), iletişim kurma güçlüğü çeken ruh hali durumudur. Orta beyin bölgesinde aşırı dopamin sentezi görülür. Genellikle parkinson tedavisi sonrası gözlenen durumdur.

24. Genel Özellikler • Nöronlarda impuls oluşumu için uyaranın belli bir eşik şiddetinde olması gerekir. •  İmpuls iletimi; polarize, depolarize ve repolarize olaylarından dolayı • elektriksel, enerji harcanması, oksijen kullanılması CO2 oluşumundan dolayı • da kimyasaldır. •  İmpuls ilerimi için gerekli enerji, uyaranda değil sinir hücresinden sağlanır. •  İmpuls iletim hızı; • - Nöronların miyelinli ya da miyelinsiz oluşuna, • - Nöronların sayısına, • - Nöronlar arası bağlantı (snaps) sayısına, • bağlıdır. •  Bir sinir hücresi eşik değerinin altındaki bir değerde uyarılırsa tepki • göstermez. Eğer bir sinir hücresi eşik değeri veya bunun üzerindeki bir • değerle uyarılırsa tüm gücüyle cevap verir. Buna “ya hep ya hiç prensibi” • adı verilir.

25. Sinir Sisteminin Kısımları ve Görevleri İnsanda sinir sistemi; - Merkezi Sinir Sistemi (MSS) - Çevresel Sinir Sistemi (ÇSS)

26. İnsanda Sinir Sistemi Merkezi Sinir Sistemi Beyin Ön Beyin Uç Beyin Ara Beyin Orta Beyin Arka Beyin Omurilik Soğanı Beyincik Omurilik Çevresel Sinir Sistemi Somatik Sinir Sistemi Otonom Sinir Sistemi

27. Merkezi Sinir Sistemi • Beyin •  Beyin, sinir sisteminin milyarlarca nöron içeren önemli bir organdır. Sağ ve sol olmak üzere iki yarım küreden oluşmuştur. İnsanda ve omurgalı canlılarda beyin, kafatasının içini tamamen doldurur. Kadınlarda ortalama 1200gr, erkeklerde 1400 gr kadardır. Ancak büyük olması zeka anlamını taşımıyor. Yoksa 7.5 kg ile balina en zeki canlı olurdu. Peki o zaman o büyüklük ne işe yarıyor? • İnsanda beyin 10-12 MİLYAR nöron içerir. Yani tüm vücut sinir hücrelerinin 3/4’ü kadardır. 10-12 milyar sinir hücresinin bağlantı sayısı ise halen bilinmiyor. Sadece 21 katrilyon olduğu tahmin ediliyor... Beyin ve omurilik dıştan içe doğru üç zarla çevrilmiştir. - Sert Zar: Kafatası kemiklerine yapışmış olan kalın, dayanıklı zardır. - Örümceksi Zar: Sert ve İnce zarı birbirine bağlar. - İnce Zar:Bu zarda bulunan kan damarları beynin beslenmesinde rol oynar. Örümceksi zar ile ince zar arasında BOS bulunur. Bu sıvı beyni şiddetli sarsıntıdan korur.

28. 1- Ön Beyin • Beynin en büyük kısmıdır. Enine kesiti alındığında dışta yani kabukta boz madde (Nöronlar) içte ise ak madde (Aksonlar) bulunduğu görülür. Rolando yarığı adı verilen bir yarıkla sağ ve sol olmak üzere iki yarım küreye ayrılır. • a- Uç Beyin (Beyin Yarım Küreleri): • * Zeka, hafıza ve düşünme merkezidir. • * Beş duyu merkezidir. • * Uyarıların en son geldiği yerdir. • * İstemli hareketleri kontrol eder • b- Ara Beyin: • * Talamus ve hipotalamustan oluşur. • * Talamus, çevresel sinir sisteminden gelen uyarıların beyin kabuğuna dağıldığı yerdir. Sinir hücrelerinin sinapsları bulunur. • * Hipotalamus, sinir sistemi ile endokrin sisten arasındaki bağlantıyı sağlar. Ve vücut ısısı, kan basıncı, kalp atışı, kanın yoğunluğu gibi bir çok işlevi gerçekleştirir.

29. Beyin Yarım Küreleri Sol yarı küre: Kategori yarım küresi olarak adlandırılır Konuşma, genel yorum merkezi ve matematiksel hesaplama burada bulunur Sağ yarı küre: Duyusal-Algılayıcı yarım küre olarak adlandırılır Değerek analiz, uzaysal algılama, plastik kavram merkezi burada bulunur

31. 2- Orta Beyin • * İşitme ve görme reflekslerini (ışıkta göz bebeğinin küçülmesi • gibi) yaptırır. • * Kas tonusunu (kasların dinlenme halindeyken bile bir miktar • kasılı olması) ayarlar. • 3- Arka Beyin • a- Beyincik: • * Kasların düzenli çalışmasını kontrol eder. • * Denge merkezidir. • * Beyincik yarım kürelerini birbirine bağlayan yapı pons’tur. • b- Omurilik Soğanı: • * Dışta ak madde, içte boz madde bulunur. • * Kalp, akciğer, mide gibi isteğimiz dışında çalışan organların çalışmasını kontrol eder.

33. Omurilik  Bel kemiği içerisinde bulunur. Çevreye giden ve çevreden gelen uyarılara geçiş sağlar.  Refleks hareketlerini yaptırır. Refleks; - İstem dışı ani hareketlerdir. - Uyarılar duyu sinirleri ile arka (dorsal) köke getirilir. - Ara sinirlerde tepki oluşturulur. - Ön (ventral) kökte bulunan motor sinirlerle tepki efekörlere taşınır. - Daha az sinaps bulunur.

34. Refleks Yayı

41. Çevresel Sinir Sistemi • & Beyin ve omurilik dışında kalan sinir sistemidir. • & Duyu ve motor sinirlerden oluşur. • & Merkezi sinir sisteminin kontrolünde çalışır. • & İki bölümden oluşur. • 1- Somatik Sinir Sistemi • - Duyu ve motor sinirlerden oluşur. • - Uç beyin ve beyincik kontrolünde çalışır. • - İstemli hareketleri yaptırır. • 2- Otonom Sinir Sistemi • - Sadece motor sinirlerden oluşur. • - Omurilik soğanı ve omurilik kontrolünde çalışır. • - İstemsiz hareketleri yaptırır. • - İki bölümden oluşur. • a- Sempatik Sinir Sistemi • * Kalp, akciğer gibi organları hızlandırıcı etki yapar. • * Fakat sindirim sisteminin çalışmasını yavaşlatır. • b- Parasempatik Sinir Sistemi • * Kalp, akciğer gibi organları yavaşlatıcı etki yapar. • * Fakat sindirim sisteminin çalışmasını hızlandırır.