Prof. Dr. Yüksel ÖZDEN BAÜ Necatibey Eğitim Fakültesi

1. Düşünmeyi ÖĞRENME, Düşünme Becerileri Eleştirel DÜŞÜNME Prof. Dr. Yüksel ÖZDEN BAÜ Necatibey Eğitim Fakültesi Prof. Dr. Yüksel ÖZDEN

2. Düşünme: Tanım Düşünme; gözlem, tecrübe, sezgi, akıl yürütme ve diğer kanallarla elde edilen malumatı kavramsallaştırma, uygulama, analiz ve değerlendirmenin disipline edilmiş şeklidir. Düşünme “mevcut bilgilerden başka bir şeye ulaşma” ve “eldeki bilgilerin ötesine gitme” şeklinde de tanımlanabilir. Prof. Dr. Yüksel ÖZDEN

3. Düşünme: Türler En çok bilinen düşünme türleri • eleştirel düşünme, • problem çözme, • bilimsel düşünme, • analitik düşünme, • tümevarım, tümdengelim • düşünme ve ilişkisel düşünme olarak sayılabilir. Prof. Dr. Yüksel ÖZDEN

4. Düşünmeyi Öğrenme Öğrenciler olguyla görüşü ayırt etme, temelsiz varsayımları saptama, önyargı ya da propagandayı fark etme, mantıklı çözümler üretme ve olası sonuçları tahmin etme gibi yetenekleri okul yıllarında kazanmış olmalıdır Prof. Dr. Yüksel ÖZDEN

5. Düşünmeyi Öğrenme Öğrenciler okul yıllarında eleştirel düşünme yeteneğini kazandıklarında, dinledikleri konuşmacının kanaatlerini, varsayımlarını ve iddialarını ayırt edebilecekler, konuşmada açıklığa kavuşmayan noktaları ve argümanın eksik kalan kısımlarını görebilecekler ve tanımlamaların yeterliliğini ve sonuçların uygunluğunu değerlendirebileceklerdir. Prof. Dr. Yüksel ÖZDEN

6. Düşünmeyi Öğrenme Öğretim öğrencilere okuduğunu anlama ve ana fikri çıkarabilme yanında yazarın niyetini anlama, tefsir ve yorumlarını değerlendirme yeteneği de kazandırmalıdır. Zorunlu eğitimi bitiren öğrenciler okuduklarından ve dinlediklerinden mantıksal çıkarımlarda bulunmayı, satır aralarını okumayı, değişik imaları görebilmeyi ve sonuç çıkarmayı alışkanlık haline getirmiş olmalıdır. Prof. Dr. Yüksel ÖZDEN

7. Düşünmeyi Öğrenme Her yaştaki öğrenci madalyonun arka yüzünü görmeyi öğrenebilir. Konular seçilen bir yönü ile değil, zıt ve alternatif yanlarıyla birlikte verilmelidir. Böylece her konuda zıt görüşler olabileceğini çocuk daha küçük yaşlardan itibaren öğrenecektir. Hatta, ilerleyen yaşlarında çocuklara, konuların sadece siyah ve beyaz olarak iki zıt kutba ayrılamayacağı; ikisi arasında bir çok gri tonların olabileceği planlı ve kasıtlı olarak öğretilmelidir . Prof. Dr. Yüksel ÖZDEN

8. Düşünmeyi Öğrenme Öğrenciler bu sayede alternatif bakış açılarını değerlendirme yeteneği kazanacaklardır. Daha da önemlisi, her konuda farklı bakış açıları getirebileceğini gören öğrenciler kendi bakış açılarını oluşturmayı da öğreneceklerdir. Böyleceokul,insanların kendisine ve başkalarının fikirlerine saygılı olma erdemini edinecekleri bir yer olacaktır. Prof. Dr. Yüksel ÖZDEN

9. Sistem Düşüncesi Sistem düşüncesi büyük tabloyu görmemizi sağlar. Bizi ayrıntılar arasında boğulmaktan kurtarır. Bakış açımızı zenginleştirir. Çünkü, gündelik yaşamda karşılaştığımız problemleri çözebilmek için “şeylerden çok karşılıklı ilişkileri, statik “enstantene”lerden çok değişim düzenlerini” görmeye ihtiyaç vardır. Sistem düşüncesini edinenler, kişilere ve olaylara takılmadan fikirleri konuşabilen insanlardır. Prof. Dr. Yüksel ÖZDEN

10. Düşünmeyi Öğrenme Kamuoyu, eleştirel düşünebilen, okuduğunu ve dinlediğini anlayabilen, olayları ve eşyayı kendi bakış açılarına göre değerlendirebilen kişilerce oluşturulduğunda halkın görüşlerini yansıtır. Bu yeteneklere sahip insanların azınlıkta olduğu yerlerde kamuoyu halk tarafından şekillenmez. Olayları kendi başına değerlendiremeyen, satır aralarını okuyamayan, yazarın niyetini anlamayan, çıkarsamalarını irdeleyemeyen ve ulaştığı sonuçları değerlendiremeyenlerin çoğunlukta olduğu bir ülkede gerçek kamuoyundan söz edilemez Prof. Dr. Yüksel ÖZDEN

11. Düşünmeyi Öğrenme Öğretimin, analiz, sentez, değerlendirme, ilişkilendirme, soyutlama gibi yüksek düzeyde düşünme becerilerini geliştirecek; konuların özünü verecek; ve öğrenilenleri sınıf dışındaki dünya ile ilişkilendirecek şekilde düzenlenmesi eğitim sistemini 21. yy’a taşıyacak yeniden yapılanmanın özünü oluşturmaktadır . Prof. Dr. Yüksel ÖZDEN

12. Düşünmeyi Öğrenme Bir konunun öğretilmesi, öğrencinin o konuda tanımlama, sınıflama, uygulama, analiz, sentez ve değerlendirme yapabilmesini amaçlıyorsa anlam taşır. Bu tür öğretimde öğrenci düşünmeyi öğrenmeden, sadece ezberleme yoluyla analiz, sentez ve değerlendirme gibi düşünsel becerileri ortaya koymaz. Prof. Dr. Yüksel ÖZDEN

13. Düşünmeyi Öğrenme Herhangi bir konuyu öğrenmek, eşya ve olguları algılamada öğrencinin zihninde aksiyomlar oluşturabildiği ve ona bir bakış açısı kazandırabildiği oranda değer taşımaktadır. Bu şekliyle, tarihi bilgi tarihsel düşünme biçiminin bir manifestosudur. Matematik de matematiksel düşünme biçiminin bir tezahüründen ibarettir . Prof. Dr. Yüksel ÖZDEN

14. Düşünmeyi Öğrenme Diğer bir deyişle, bütün konular belli bir düşünme biçiminin yansımasından ve somutlaşmasından başka bir şey değildir . Prof. Dr. Yüksel ÖZDEN

15. Düşünme Şapkaları Beyaz şapka: Bu şapkayı takanlar daha çok olgu ve rakamlarla ilgilenirler. Prof. Dr. Yüksel ÖZDEN

16. Düşünme Şapkaları Kırmızı şapka: Bu şapka duygusal olanları temsil eder. Prof. Dr. Yüksel ÖZDEN

17. Düşünme Şapkaları Siyah şapka: Her şeyin niçinini kendine dert edinenleri temsil eder Prof. Dr. Yüksel ÖZDEN

18. Düşünme Şapkaları Sarı şapka: Sarı şapka iyimser düşünenleri temsil eder. Prof. Dr. Yüksel ÖZDEN

19. Düşünme Şapkaları Yeşil şapka: Yaratıcı ve yeni fikirlere açık olan insanları temsil eder . Prof. Dr. Yüksel ÖZDEN

20. Düşünme Şapkaları Mavi şapka. Mavi şapkalı düşünürler kontrolle ilgilenirler . Prof. Dr. Yüksel ÖZDEN

21. Düşünmeyi Öğrenme Analitik düşünenlerolgu, rakam, yön ve nedenlerle ilgilenirler. Gerçekte nelerin geçerli olduğu onları daha çok ilgilendirir. Somut düşünmeyi tercih ederler. Olayların analizini yapmada çok başarılıdırlar. Prof. Dr. Yüksel ÖZDEN

22. Düşünmeyi Öğrenme Kavramsal düşünenlerzihinlerinde hep problemin ait olduğu büyük tabloyu resimlemek isterler. Soyut düşüncelere ilgi duyarlar. Onlar, insanları, olayları ve eşyayı anlamaktan çok, düşünce üretmeyi severler . Prof. Dr. Yüksel ÖZDEN

23. Düşünmeyi Öğrenme Yapısal düşünenler ise, problemin asıl nedenini bulmak için sistematik bağlantılar kurmayı denerler. Problemi oluşturan alt problemler ve olası çözüm önerileri üzerinde kafa yorarlar. Problemi tanımlamak ve çözüm üretmek için karşılaştırmalar yaparlar . Prof. Dr. Yüksel ÖZDEN

24. Düşünmeyi Öğrenme Sosyal düşünenler, ortak çözüm önerileri geliştirmeye çalışanlardır. Herkesle konuşur, ortak çözümler bulmak için uğraşırlar. İnsanların duygu ve düşüncelerini anlamak onların düşünme tarzının en karakteristik özelliğidir. Başkalarının fikrini almak ve herkesin kabul edeceği ortak bir zemin bulmak en önemli şeydir onlar için. Önemli olan insanlardır, onların düşünceleridir, hisleridir . Prof. Dr. Yüksel ÖZDEN

25. Düşünmeyi Öğrenme Düşünmeyi öğrenme, farklı şekillerde düşünebilmektir . Prof. Dr. Yüksel ÖZDEN

26. Eleştirel Düşünme Önyargı ve tutarlılığı değerlendirme. Birinci el ve ikinci el kaynakları ayırt etme. Çıkarsamaları ve nedenlerini değerlendirme. Varsayımları, fikirleri ve iddiaları ayırt etme. Argümanın eksiklerini ve tutarsızlıklarını görme. Tanımlamaların yeterliliğini ve sonuçların uygunluğunu ölçme Prof. Dr. Yüksel ÖZDEN

27. Problem Çözme Problemi açıklama ve tanımlama. İlgili bilgileri seçme. Hipotezler geliştirme. Alternatifleri belirleme ve seçme. Sonuç çıkarma.. Prof. Dr. Yüksel ÖZDEN

28. Okuduğunu Anlama Ana fikri bulma, yazarın niyetini açıklama. Yorum ve tefsirleri yargılama. Mantıksal çıkarımlarda bulunma. Okuduklarını hissetme. Prof. Dr. Yüksel ÖZDEN

29. Yazma Bir fikri ifade etme ve savunma. Bilgileri mantıksal sıraya koyma. Fikirleri açımlayabilme. Neden ve sonuç ilişkisi kurma. Duygu ve düşünceleri ifade etme. Argümanlarında mantıksal ve ikna edici olma. Prof. Dr. Yüksel ÖZDEN

30. Bilimsel Düşünme Gerekli bilgiyi tanımlama. Bilinenlerden bilinmeyeni kestirme. Sebep-sonuçtaki tutarsızlıkları yakalama. Grafik, çizelge ve haritaları okuma. Verilerden grafik ve çizelge çıkarma. Prof. Dr. Yüksel ÖZDEN

31. Yaratıcı Düşünme Akıcılık, Esneklik, Orijinallik, Açımlama. İmgeleme, Sezgi, Tahmin. Analiz, Sentez, Değerlendirme. Konsantre olma, Sıra dışı bağlantılar kurabilme. Prof. Dr. Yüksel ÖZDEN

32. Yaratıcı Problem Çözme Mantıksal, Olgusal, Eleştirel, Analitik düşünme. Görsel, Kavramsal, Sezgisel, İmgesel düşünme. Yapısal, Ardışıkçı, Organize, Ayrıntıcı olma. Prof. Dr. Yüksel ÖZDEN

33. Sorular ve Düşünceler Hedeflerimizi belirlemeye yönelik sorular, sorumluluklarımızı belirlemeye zorlar. Prof. Dr. Yüksel ÖZDEN

34. Sorular ve Düşünceler Bilginin doğruluğuna yönelik sorular, bilginin kaynağını ve kalitesini yoklamaya zorlar. Prof. Dr. Yüksel ÖZDEN

35. Sorular ve Düşünceler Yorumlamaya yönelik sorular, bilgiyi anlamlandırdığımızı araştırmaya zorlar. Prof. Dr. Yüksel ÖZDEN

36. Sorular ve Düşünceler Kabullenmelere ait sorular, sahip olduğumuz kabullenmeleri yeniden gözden geçirmeye zorlar. Prof. Dr. Yüksel ÖZDEN

37. Sorular ve Düşünceler Görüş açımıza yönelik sorular, sahip olduğumuz bakış açısını sorgulamaya yarar. Prof. Dr. Yüksel ÖZDEN

38. Bilgi Kavrama Uygulama Analiz Sentez Değerlendirme Ne, Ne zaman, Nerede, Kim, Hangisi, Tanımla, Ayırt et, Hatırla, Yaz, Listele, Adlandır, Göster. Karşılaştır, Sonuçlandır, Kıyasla, Göster, Ayırt et, Tahmin et, Yeniden düzenle, Hesapla, Açıkla, Örnekle, İlişkilendir. Uygula, Geliştir, Sına, Mütalaa et, İnşa et, Planla, Tercih et, Nasıl, Oluştur, Çöz, Göster. Sınıfla, Betimle, Grupla, Karşılaştır, Ayırt et, Tanı, Destekle, İlişkilendir, Açıkla Akıl yürüt, Öner, Birleştir, Bul, Geliştir, Planla, Formüle et, Sonuç çıkar, Sentezle. Seç, Karar ver, Yargıla, Tercih et, Kanıtla, Sizce, En uygun Olan.

39. Anahtar Sözcük Düşünmeyi Uyaran Sorular Diğer kullanışlar? Uyarla? Değiştirme? Büyüt? Küçült? Yerine? Yeniden düzenle? Zıddı? Birleştir? Bir nesneyi değişik kullanma yolları? Nesne biraz değiştirildiğinde nerelerde, nasıl kullanılabilir? Buna benzeyen başka neler var? Bu başka hangi fikirleri çağrıştırmaktadır? Geçmiş zamanlardan kopyalanabilecek veya uyarlanabilecek herhangi bir fikir? Anlam, renk, devinim, ses, koku, tat ve şekli nasıl değiştirilebilirsiniz? Başka değişiklikler? Ne eklenebilir? Daha güçlü? Daha büyük? Daha yüksek? Daha uzun? Daha kalın? İlave değer? Ekleme? Katlama? Abartma? Ne çıkarılabilir? Daha küçük? Daha hafif? Daha yavaş?, Daha ince? Daha seyrek? Bölme? Sıkıştırma? Minyatür? Onun yerine kim? Hangi nesneyle değiştirilebilir? Başka bir yer? Başka zaman? Başka içerik? Başka materyal? Başka bir süreç? Başka enerji kaynakları? Başka bir yaklaşım? Başka ses (renk vb.) tonu? Başka mizanpaj? Değişik sıralama? Değişik hız? Başka örüntü? Ters çevirme? Alt-üst döndürme? İç-dış çevirme? Aynadaki yansıma? Artı ve eksileri değiştirme? Harmanlama? Çeşitlendirme? Alaşım? Kaynaştırma? Orkestra? Koro? Üniteleri birleştirme? Amaçları birleştirme? Fikirleri birleştirme? Fonksiyonları birleştirme? Cazip yanları birleştirme?

40. Sokrat Yönteminde Sorular ve Amaçları 1.Konunun ana temasını belirleyen genel amaç ve hedefler.  2.Çözümü aranan genel soru ve problemler.  3.İlgili alanda somut, deneysel tabanı oluşturan bilgi ve veriler.  4.Konuyu oluşturan bilgileri yorumlama ve değerlendirmede kullanılan düşünme biçimleri.  5.İlgili alandaki verileri organize etmeye yardımcı olan özel kavram ve terminolojiler.  6.İlgili konuda kabul edilen anahtar kabullenmeler ve ilkeler.  7.Belirli bir perspektiften ilgili alandaki ortak hedeflere ulaşmayı sağlayan genel bakış açısı ve görüş noktası.

41. Eleştirel Düşünmenin Özellikleri 1)Eleştirel düşünme aktif olmayı gerektirir. Eleştirel düşünme sırasındayken zekamızı, bilgimizi, belleğimizi ve bilişsel becerilerimizi aktif olarak kullanırız. Aktif olarak düşünen kişi, kendini etkileyen olayın dışında kalmaz; olaylara yön vermeye çalışır. Harekete geçmek için başkasından emir beklemez; kendi verdiği kararla harekete geçer. Karşılaştığı sorunlarla uğraşmaktan hemen vazgeçmez. Çözmeye karar verdiği sorunun sonucunu alıncaya kadar devam eder ve zorluklardan yılmaz. Prof. Dr. Yüksel ÖZDEN

42. Eleştirel Düşünmenin Özellikleri 2) Eleştirel düşünme, bağımsız olmayı gerektirir. Eleştirel düşünme hiçbir önyargı ya da herhangi bir otoriteye bağlanmayı kabul etmez. Prof. Dr. Yüksel ÖZDEN

43. Eleştirel Düşünmenin Özellikleri 3) Eleştirel düşünme, yeni düşüncelere açık olmayı gerektirir.Eleştirel düşünen kişi kendi düşünceleriyle farklı düşünceleri gözden geçirir ve alması gerekenleri alarak düşüncelerini zenginleştirir. Prof. Dr. Yüksel ÖZDEN

44. Eleştirel Düşünmenin Özellikleri 4) Eleştirel düşünme düşünceleri destekleyen delilleri ve nedenleri dikkate almayı gerektirir.Eleştirel düşünen kişi ortaya attığı düşüncenin nedenlerini ve delillerini açıklayabilir ve nedeninin açıklayamadığı ve delil gösteremediği düşünceleri savunmaz. Prof. Dr. Yüksel ÖZDEN

45. Eleştirel Düşünmenin Özellikleri 5) Eleştirel düşünce organizasyonu gerektirir.Neyin sebep, neyin sonuç olduğunu, nelerin delil olarak kullanıldığını, hangi düşüncelerin temel, hangilerinin destekleyici düşünce olduğunu açıklamayı sağlar. Prof. Dr. Yüksel ÖZDEN

46. Eleştirel Düşünmenin Amaçları Gerçekler ve iddialar arasındaki farklılığı ayırt edebilme. Prof. Dr. Yüksel ÖZDEN

47. Eleştirel Düşünmenin Amaçları Kaynak güvenirliğini test etme Prof. Dr. Yüksel ÖZDEN

48. Eleştirel Düşünmenin Amaçları İlgisiz bilgilerle ilgili bilgileri ayıklama becerisi Prof. Dr. Yüksel ÖZDEN

49. Eleştirel Düşünmenin Amaçları Önyargı ve bilişsel hataların farkında olma Prof. Dr. Yüksel ÖZDEN

50. Eleştirel Düşünmenin Amaçları Tutarsız yargıların farkına varma Prof. Dr. Yüksel ÖZDEN