İNSAN BİLGİSAYAR ETKİLEŞİMİ: FİZİKSEL VE FELSEFİ BOYUTU

1. İNSAN BİLGİSAYAR ETKİLEŞİMİ: FİZİKSEL VE FELSEFİ BOYUTU Hazırlayanlar: Burak KARADAŞ Damla AKDULUM Gizem Sahime DERTLİ İpek ÖZCAN Osman KUZGUN Yakup Kadir ULUDAĞ Ders: İnsan Bilgisayar Etkileşimi Ders Sorumlusu: Doç. Dr. Hakan TÜZÜN 2014 Bahar Dönemi Ankara

2. İçindekiler • Etkileşim • Arayüz (İnterface) • Metaforlar • Etkileşime Felsefi Bakış Açıları: Norman ve Suchman • Etkileşimin 7 Seviyesi ve Körfez Yaklaşımı • Norman’ın Körfez Yaklaşımı • 7 Seviye Yaklaşımının Tasarıma Etkisi • Gerçek Bir Etkileşememe Hikayesi

3. Dünyanın ezilen tüm işçileri birleşin (Karl Marx) Dünyanın ezilen tüm teknoloji kullanıcıları birleşin (Kürşat Çağıltay)

4. Etkileşim • İnsanı insan yapan en önemli özelliklerden bir tanesidir. • İnsanları diğer tüm canlılardan ayıran, onları üstün yapan özelliğin, birbirleri ile daha zengin ve etkili iletişim yolunu bulmaları olduğu söylenebilir.

5. Etkileşim • İnsan, konuşma, işaret, resim çizme, yazı yazma gibi pek çok yolla kendini ifade edebilmektedir. Diğer canlılardan farklı olarak insan, bilgi aktarımını nesilden nesilesağlayabilmektedir.

6. Etkileşim • Telefon, telgraf, radyo, televizyon gibi teknolojilerin gelişmesiyle birlikte etkileşimin önünde yeni boyutlar açılmış, bilgisayarın hayatımıza girmesi ile de daha büyük gelişmeler başlamıştır. • İnsan-insan etkileşimi yüz yüze etkileşim olmaktan yavaş yavaş çıkmakta ve bilgisayar arayüzü ile gerçekleşmektedir. Binlerce yıllık etkileşim deneyimimiz değişmekte, buna bağlı olarak bizlerde yeni etkileşim yollarını bulmak ve bunlara uyum sağlamak sorunu ile karşı karşıya kalmaktayız.

7. Arayüz (İnterface) • Erken dönem bilgisayarlara baktığımızda etkileşimin oldukça ilkel düzeyde olduğunu görmekteyiz. • Girdi üniteleri olarak kablolar ve düğmeler kullanılmakta çıktılar ise bazı ışıklar ve çoğunlukla kağıt üzerinden gerçekleştirilmekteydi . İlk bilgisayar olan ENIAC ile etkileşim kablolar ve ışıklar ile gerçekleşiyordu.

8. Eski dönem bilgisayarlarında arayüz elemanları: PDP-1 Bilgisayarı Arayüzü Erken dönem bilgisayarlarında girdi aracı olarak delikli kart kullanılmaktaydı.

9. Arayüz (İnterface) • Fiziksel açıdan bakacak olursak arayüz belli boyutları olan ve fiziksel bir maddeden yapılan bir araçtır. • Bilgisayar arayüzü açısından bakarsak günümüzde en iyi örnekler ekranlardır. • Kullanılabilirlik konusunda yapılan çalışmaların çok büyük kısmı, kullanıcının ihtiyacı olan bilgilerin ekranda en iyi nasıl sunulabileceğiyle ilgilidir. • 1980’li yıllarda ekranlar tek renkli ve yazı temelli iken , günümüzde milyonlarca renk içeren ve çoklu ortam sunan cihazlar haline gelmiştir.

10. Renkli CRT Ekran Tek Renk CRT Ekran LCD Ekran

11. Arayüz (İnterface) • Yaygın olarak kullanılan diğer bir arayüz cihazı da klavyedir. • Günümüzde bilgisayarlara komut vermek ve bilgi girmek gibi tüm işlemleri klavye aracılığıyla yapmaktayız. • Son zamanlarda sanal klavye kullanımı da artmaktadır. • Öngörülere göre klavyelerin ortadan kalkıp tüm etkileşimin sesli olarak yapılacağı düşünülmektedir.

12. Klasik Klavye Sanal Klavye

13. Arayüz (İnterface) • Tuşlara zarar verilmemesi amacıyla, yazım hızını azaltıcı yapıda tasarlanan QWERTY klavyesi günümüzde en yaygın olarak kullanılan klavyedir. • Kullanılabilirlik açısından kullanıcıları daha az yoran alternatif klavye üretilmesine rağmen bu klavyenin günümüzde kullanılmamasının nedeni insanların alışkanlıklarını değiştirmekteki zorluktur. • Türkçe karakterlerin bulunduğu F klavye de ülkemizde yaygınlaşamamıştır.

14. Q Klavye F Klavye Q Klavyeye Alternatif Dvorak Klavyesi

15. Arayüz (İnterface) • Bilgisayarlar ile etkileşimi sağlayan önemli arayüzlerden birisi de fare (mause)dir. • İlk defa 1960’lı yıllarda geliştirilmiştir. DougEngelbart ve ilk fare

16. Arayüz (İnterface) • Xerox firmasının Palo Alto Araştırma Merkezinde(PARC) grafik arayüzlerle etkileşim için en iyi araç olarak fare seçilmiştir. • İlk grafik arayüz 1981 yılında Xerox tarafından geliştirilmiştir. Xerox Star Arayüzü

17. Arayüz (İnterface) • Farede diğer arayüz elemanları gibi zaman içinde çeşitli değişimler geçirmiştir. • Dokunmatik arayüz kullanımının yaygınlaşmasıyla yakında fare yerini ekranda dolaşan parmaklara bırakacaktır.

18. Arayüz (İnterface) • İnsan-bilgisayar etkileşimi yakın zamanda “çoklu dokunmatik ekranlar-multitouchscreen” ile sağlanması beklenmektedir. • Daha uzak zamanda ise beyinle kontrol edilebilen bilgisayarların kullanılacağı iddia edilmektedir.

19. Fiziksel Arayüzler

20. Metaforlar • Gerçek hayatta var olan ve kullanıcılar tarafından bilinen kavramlar metaforlar ile bilgisayar ortamına taşınmaya çalışılmıştır. • Böylece kullanıcılar bilgisayar arayüzünü ve onu oluşturan öğeleri çok fazla zorlanmadan öğrenebilmektedirler. • Metaforlar: • Masaüstü • Dosyalar • Dokümanlar • Çöp Kutusu

21. Etkileşime Felsefi Bakış Açıları: Norman ve Suchman • İnsan bilgisayar etkileşimi iki yaklaşım altında şekillenmektedir. • Bu yaklaşımlar kullanılabilirlik ve arayüz tasarımlarını etkilemektedir.

22. 1. Yaklaşım Kullanıcının bilgiyi işleme davranışı (informationprocesingact) -Donald Norman ve Ben Shneidermann • Bir bilgisayar kullanıcısının bilgisayar ile etkileşim sürecini, belirli işlem seviyelerine bölerek modellemeye çalışmıştır. • Etkileşimin 7 seviyesi ve Körfez yaklaşımı

23. 2. Yaklaşım Etkileşim sürecinde iletişim ve bağlam (communicativeandsituated) –LucySuchman ve J.C.R. Licklider • Bilgisayarlar kullanıcıyı anlamalı ve ne istediğini sezip ona göre davranmalıdır. • Licklider’in insan bilgisayar bütünleşmesi görüşleri.

24. Etkileşimin 7 Seviyesi ve Körfez Yaklaşımı • Donald Norman’ın oluşturduğu bu model iki ayrı etkinlik üzerine kurulmuştur. Bunlardan birincisi fiziksel ikincisi ise bilişsel etkinliktir. Norman bilişsel süreci 7 seviyeye bölmüştür.

25. Hedefler Beklenti Yapmak İstenen Değerlendirme Hareketin Belirlenmesi Yorumlama Algılama Gerçekleştirme Bilişsel Etkinlik Fiziksel Etkinlik

26. Bilişsel Süreç • Algılama:Etkileşim sürecinin ilk basamağı algılamadır. Örneğin ekrandaki hata mesajını görsel algı sistemi ile algılamaktadır. • Yorumlama:Görme yolu ile algılanan bu bilginin ikinci adımda yorumlanması gerekmektedir. • Değerlendirme:Ekrandaki hata mesajı zihinde “sıradan mı yoksa ciddi bir mesaj mı” şeklinde bir süreçten geçer. Buna göre bir değerlendirme gerçekleştirilir. Tüm bu adımlar değerlendirme süreci olarak adlandırılır.

27. Bilişsel Süreç • Hedefler/Beklenti: Bu bilişsel değerlendirme süreci sonunda hedefin ya da beklentinin ne olduğu belirlenir ve ardından gerçekleştirme süreci başlar. • Yapmak istenen: Gerçekleştirme sürecinde zihinde oluşan ilk adım bir şey yapmaya ya da yapmamaya karar verilmesidir.

28. Bilişsel Süreç • Hareketin belirlenmesi: Zihnin herhangi bir tepkide bulunacak mı yoksa bulunulmayacak mı kararı sonrası eğer sonuç “tepki verilecek” şeklinde olursa ardından ilgili hareket belirlenir. Bu hareket örneğin farenin sol tuşuna tıklamak ya da klavyede belli bir tuşa basılması olabilir. • Gerçekleştirme: Hareketin belirlenmesi sonucunda son adım olan gerçekleştirme noktasına ulaşılır. Burada vücudun ilgili kaslarına verilen emir ile bilişsel süreç fiziksel bir tepki ile sonlandırılır. Bu süreç döngüsel bir şekilde sürekli olarak devam eder.

29. Norman’ın Körfez Yaklaşımı • Nasıl bir körfezin bir ucundan diğer ucuna geçmek, körfezin iki ucu arasındaki mesafe arttıkça zorlaşıyorsa, insan bilgisayar etkileşiminde de aynı durum söz konusudur. • Norman’ a göre mükemmel arayüz yapmak yani körfezin iki yakası arasındaki uzaklığı sıfırlamak mümkün değildir. Dolayısıyla kullanıcıların bir uygulamayı kullanırken hata yapmaları çoğu zaman kaçınılmazdır. • Ama önemli olan hata ihtimalini en aza indirmek ve hatadan geri dönmesi konusunda en uygun seçenekleri vermektir.

30. Norman’ın Körfez Yaklaşımı • Hedefe kadar süren süreç “değerlendirme”, hedefin fiziksel tepkiye ulaştığı süreç “gerçekleştirme” olarak adlandırılır. • Kullanılabilirlik sorunları da “değerlendirme körfezi” ve “gerçekleştirme körfezi” nedeniyle oluşmaktadır. • Kullanıcı karşısına çıkan ekrandaki mesajı anlayamıyorsa “Değerlendirme Körfezi” açıklığı büyüktür. • Kullanıcı mesajı anlayabiliyor ama ne yapacağını bilemiyorsa “Gerçekleştirme Körfezi” açıklığı büyüktür.

31. 7 Seviye Yaklaşımının Tasarıma Etkisi • Norman değerlendirme ve gerçekleştirme körfezlerindeki mesafeleri en aza indirmek için 4 temel strateji belirlemiştir. Bunlar; 1.Görünürlük2.İyi bir kavramsal model3.İyi eleştirmeler4.Geri bildirim

32. 7 Seviye Yaklaşımının Tasarıma Etkisi • Görünürlük (Visibility): Kullanıcılar sistemin durumunu ve varsa alternatif hareketleri bakar bakmaz söyleyebilmelidir. Ör: sayfa yükleniyor, kum saati • İyi bir kavramsal model (A goodconceptualmodel): Tasarımcılar, sistemde gerçekleştirilen işlemler ve onların sonuçlarının gösterimi ile tutarlı uygun bir kavramsal model oluşturmalıdır. Ör: Web sayfalarında linklerin altının çizilmesi.

33. 7 Seviye Yaklaşımının Tasarıma Etkisi • İyi eşleştirmeler (Goodmappings): Gerçekleştirilen işlemler ve sonuçları arasındaki ilişki iyi eşleştirilmelidir. Ör: Hata kırmızı, onay yeşil renk. • Geri bildirim(Feedback): Kullanıcılar, yaptıkları işlemlerin sonucunda tam ve sürekli bir geri bildirim almalıdır. Ör: İndirilen dosya hakkında kalan zaman ve boyut bilgisinin sürekli gösterilmesi.

34. Gerçek Bir Etkileşememe Hikayesi

35. Bizi dinlediğiniz için teşekkür ederiz…

36. Kaynakça • İnsan Bilgisayar Etkileşimi ve Kullanabilirlik Mühendisliği:Teoriden Pratiğe