مروری بر نظام های نوآوری ناصر باقری مقدم

1. مروری بر نظام های نوآوریناصر باقری مقدم Project Name Company Name Presenter Name

3. بايد به مرحله اي از توانايي برسيم كه بتوانيم با استفاده از علم توليد ثروت بكنيم و از همان ثروت نيز براي پيشرفت علم بهره بگيريم … آن روزي كه ما بتوانيم درآمد كشور را از راه دانش بدست آوريم و درِ چاه‌هاي نفت را پلمپ كنيم، آن روز روز خوبي براي ملت ايران خواهد بود. ـ مقام معظم رهبري، در ديدار با يک‌هزار نفر از نخبگان جوان دانشگاهي، 87/06/05

4. مفهوم نوآوری

5. دسته‌بندی نوآوری (ادکوئیست 2005)

6. فرآیند نوآوری تبدیل ایده به محصول

7. رابطه نوآوری و رشد اقتصادی • رویکرد نئوکلاسیک و تکاملی: دو جریان عمده برای مطالعه­ی رشد اقتصادی • سه نسل مدل‌های نئوکلاسیک؛ درنظرگرفتن تدریجی نوآوری به عنوان عاملی درونزا • پیدایش جریان موازی نئوکلاسیک با نگرشی پویاتر؛ رویکرد تکاملی

8. ابعاد تغییر فناوری

9. پنج نسل مدل‌های توسعه فناوری

10. مدل‌های خطی- رانش علم • ساده خطي مرحله­اي • تأکيد برR&D • بازار مكاني براي به ثمر رسيدن R&D است فرايند توسعه تکنولوژي خلق تکنولوژي جديد فشار علم

11. مدل‌های خطی- کشش تقاضا • ساده خطي مرحله­اي • تأکيد بر بازاريابي • بازار منشأ پيدايش ايده‌ها براي جهت دهي به R&D مي­باشد. • R&Dنقشي انفعالي دارد. فرايند توسعه تکنولوژي خلق تکنولوژي جديد کشش بازار

12. مدل‌های خطی- کشش تقاضا فرايند توسعه تکنولوژي خلق تکنولوژي جديد کشش بازار

13. مدل فشار عرضه دانش بنیادین تحقیق و توسعه تولید/ساخت بازاریابی مدل کشش تقاضا تقاضا تحقیق و توسعه تولید/ساخت فروش مدل‌های خطی

14. مدل‌های پيوندي و تعاملی • مرحله‌اي اما با حلقه­هاي بازخوردی • ترکيب کشش و رانش • توازن ميان R&D و بازاريابي • تأکيد بر يکپارچه­سازي ميان R&D و بازاريابي

15. مدل های يکپارچه • توسعه موازي بوسيله تيم توسعه يکپارچه • پيوند و ارتباط ميان تأمين‌کنندگان و مشتريان در تمامي ‌طول فرآيند نوآوري • ارتباط نزديک با مشتريان پيشرو • تأکيد بر يکپارچه­سازي ميان R&D و ساخت • همکاري‌هاي افقي

16. مدل های سیستمی • مجموعه‌ای از نهادها که با هم و یا به صورت مجزا به توسعه و انتشار فناوری‌های جدید کمک می‌کنند، می‌باشد. این نهادها فراهم‌آورنده چارچوبی هستند که در آن، حکومت‌ها به ایجاد و اجرای سیاست‌هایی برای اثرگذاری بر فرآیند نوآوری می‌پردازند. • کليه اجزاي دخيل در نوآوري با درنظر گرفتن روابط ميان آن­ها • يکپارچه با درنظرگيري کليه اجزا و روابط سيستمي • نظام­هاي نوآوري • سيستم­هاي اجتماعي فناورانه

17. نظام ملی نوآوری • مفهوم نظام نوآوری ملّی، برای اوّلین بار در اواسط دهه­ی 80 در بستر بحث­های مربوط به سیاست­گذاری صنعتی در اروپا ظهور یافت. • مجموعه‌ای از نهادها که با هم و یا به صورت مجزا به توسعه و انتشار فناوری‌های جدید کمک می‌کنند، می‌باشد. این نهادها فراهم‌آورنده چارچوبی هستند که در آن، حکومت‌ها به ایجاد و اجرای سیاست‌هایی برای اثرگذاری بر فرآیند نوآوری می‌پردازند.(Freeman 1995)

18. نظام منطقه‌ای نوآوری • مفاهیم جدیدی همچون محدوده‌های تکنولوژیکی، قلمروهای نوآور، مناطق یادگیرنده و نظام‌های منطقه‌ای نوآوری به معرفی یک ساختار نظری و علمی جدید در رابطه با توسعه صنعتی و اقتصاد منطقه‌ای می‌پردازند. • نظام‌ منطقه‌ای نوآوری را می‌توان با مولفه‌هایی همانند یک نظام ملی نوآوری، منتها با مرزهای جغرافیایی متفاوت از مرزهای ملی درنظر آورد.

19. نظام بخشی نوآوری • بخش­ها یک سطح کلیدی را برای تحلیل اقتصاد­دانان، محققان حوزه­ی کسب­و­کار، دست­اندرکاران فناوری و تاریخ­دانان اقتصادی در بررسی نوآوری و فعّالیت­های تولیدی فراهم می­آورند. • نظام بخشی نوآوری به‌صورت مجموعه‌ای از محصولات جدید یا موجود برای استفاده مشخص و مجموعه‌ای از بازیگران با تعاملات بازاری و غیر بازاری برای ایجاد، تولید و فروش محصولات تعریف می‌شود (Malerba 2004)

20. نظام فناورانه نوآوری • شبكه‌اي پويا از عاملان كه در يك ناحيه اقتصادي/صنعتي تحت زير‌ساخت‌هاي نهادي خاص با يكديگر در تعامل بوده و در توليد، انتشار و بهره‌برداري از فناوري سهيم هستند». • نقطه آغاز تحليل يك نظام فناورانه نوآوري بر يك منطقه جغرافيايي يا بخش صنعتي متمركز نیست، بلكه يك زمينه فناوری هدف مطالعه است. (Carlsson and Stankiewicz 1991) نظام فناورانه نوآوري توسعه فناوري

21. مراحل توسعه فناوری • شکل‌گیری یک نظام فناورانه نوآوری را می‌توان در دو بخش کلی شکل‌گیری و توسعه بازار تقسیم نمود. غالب مطالعاتی که در توسعه فناوری برمبنای نظام فناورانه نوآوری صورت می‌پذیرد، بر مرحله‌ی اول از شکل‌گیری یک نظام فناورانه نوآوری تمرکز دارد (Suurs, Hekkert et al. 2009). • مرحله‌ی شکل‌گیری یک نظام نوآوری را نیز می‌توان به چهار قسمت تولید دانش و تحقیقات، تبدیل دانش به مصنوعات و کارآفرینی، شکل‌گیری نهادهای منسجم اداره‌کننده و در نهایت شکل‌دهی به بازار تقسیم‌بندی نمود (Suurs, Hekkert et al. 2010)

22. ساختار نظام‌های نوآوری • ساختار یک نظام فناورانه نوآوری از مولفه‌ها و روابط تشکیل شده است. مولفه‌های یک نظام نوآوری بازیگران، نهادها و فناوری‌ها هستند و ارتباطات و شبکه‌های موجود میان این مولفه‌ها نیز بیان‌گر روابط نظام نوآوری است. ساختار ماهیت وجودی نظام فناورانه نوآوری را تشکیل داده و مجموع رفتار یک سیستم را می‌توان نتیجه‌ ساختار آن دانست (Markard and Truffer 2008). استراتژی نهاد‌ها بازیگران منابع نهاد‌ها

23. مولفه‌های ساختاری نظام نوآوری فناورانه • بازيگران نهادها • تعاملات زيرساخت • نهادهاي غير نظامي • سخت: قوانين، مقررات، دستورالعملها • در سطح شبكه • فيزيكي: ابزارهاي فني، ماشين ها، ساختمان ها، جاده ها، پل ها و ... • شركتها • در سطح ارتباطات فردي • دانشي: دانش، تخصص، اطلاعات راهبردي • نرم: نرم ها، عادت هاي رايج، رسومسنتي و انتظارات و... • دولت • مالي: سوبسيدها، برنامه هاي تامين مالي، كمك بلاعوض، وام ها و... • سازمان هاي مردم نهاد • نهادهاي قانون گذار، بانك هاو ديگر مالي

24. نظام نوآوری فناورانه- کارکردها • کارکرد یک نظام فناورانه نوآوری را به‌صورت سهم یک یا مجموعه‌ای از مولفه‌های آن، در عملکرد نظام نوآوری تعریف می‌کنند. شکل‌گیری یک TIS نیز از طریق برآورده شدن همین کارکردها از طرف بازیگران مختلف، در طول بازه تدریجی از زمان به‌وقوع می‌پیوند. • در بالاترین سطح، اصلی‌ترین کارکرد یک نظام نوآوری، دنبال کردن فرایند نوآوری (که عبارت است از خلق، انتشار و بهره‌برداری از دانش و نوآوری) می‌باشد (2004Edquist). • در یک سطح پایین‌تر از این کارکرد اصلی، 7 کارکرد ارتقای کارآفرینی فناوری، خلق دانش جدید، اشاعه و تبادل دانش، هدایت‌دهی فرایندهای تحقیقاتی، تسهیل شکل‌دهی بازار، تامین منابع مورد نیاز و حمایت از سوی نهادهای پشتیبان را برای یک نظام نوآوری درنظر می‌گیرند(Bergek, Hekkert et al. 2008). توسعه فناوري پيل‌سوختي

25. کارکردهای نظام نوآوری فناورانه نگاه فرایندی به نظام‌های نوآوری فناورانه

26. کارکردهای هفتگانه نظام نوآوری تکنولوژیک 1.فعالیت‌های کارآفرینانه 2.خلق دانش 3.انتشار دانش 4.جهت دهی به سیستم 5.شکل‌گیری بازار 6.بسیج منابع 7.مشروعیت‌بخشی • هدف هر نظام نوآوری از جمله نظام نوآوری فناورانه، تحقق اهداف فرایند نوآوری، شامل خلق، انتشار و بهره­برداری از فناوری است. • کارکردها، فرایندهایی هستند که وجود آن­ها در شکل­گیری یک نظام نوآوری فناورانه ضروری است. • در راستای شکل­گیری نظام نوآوری فناورانه برای یک فناوری، 7 کارکرد گوناگون باید برآورده گردد. نظام نوآوری فناورانه

27. فعّالیت کارآفرینی • فعّالیت کارآفرینی عبارتست از تبدیل دانش فنی موجود به کسب و کارهای جدید. این کار از طریق انجام پروژه­های اجرایی انجام می­شود • فعّالیت­های کارآفرینی شامل تلاش­هایی است که بطور مستقیم به تجاری­سازی محصولات و خدمات ارائه­شده بر پایه­ی دانش فنی موجود می­پردازند. • هر بازیگری (شامل هر بازیگری در بخش خصوصی یا عمومی و یا بازیگران دولتی، دانشگاهی و یا صنعتی) که به انجام فعّالیت­های کارآفرینی مبادرت ورزد، در آن مقطع خاص به­عنوان کارآفرین شناخته می­شود. 1

28. زیرکارکرد کارافرینی • ایجاد فرصت­های کاری جدید • در ایجاد فرصت­های کاری جدید، کسب سود به­طور مستقیم مورد هدف قرار می­گیرد؛ • شناساندن فرصت­های کاری جدید • در شناساندن فرصت­های کاری جدید، ایجاد مشروعیت برای آن محصول یا خدمت (و در سطحی بالاتر برای تکنولوژی) هدف اصلی فعّالیت است. در این حالت، با ایجاد مشروعیت برای محصول یا خدمت ارائه شده، زمینه­ای برای کسب سود فراهم می­شود.

29. کارکرد خلق دانش 2 • کارکرد خلق دانش، دربرگیرنده­ی تمامی فعّالیت­هایی است که می­توان در فرایند یادگیری قرار داد. • تحقق این کارکرد پیش­نیاز توسعه­ی نظام نوآوری تکنولوژیک تلقی می­گردد • این کارکرد در رابطه با موضوعات مختلف مانند دانش فنی تکنولوژی نوظهور، بازار، شبکه­ها و مصرف­کنندگان صادق است

30. کارکرد خلق دانش

31. کارکرد انتشار دانش دو نوع از شبکه­ها را می­توان متصور بود: • شبکه­های نرم • لزوماً دانش موجود در منبع دانشی (بازیگر برخوردار از دانش) به بازیگر خواهان دانش به­صورت کامل منتقل نمی­شود. • نمونه­هایی از این نوع از شبکه عبارتند از کنفرانس­ها، همایش­ها، کارگاه­ها و پایگاه­های اطلاعاتی مشترک بین بازیگران موجود در نظام. • این نوع از انتشار دانش، تسهیم دانش نامیده می­شود. • شبکه­های سخت • دانش موجود در منبع دانشی توسط بازیگر خواهان آن دریافت می­شود. • نمونه­هایی از این نوع از شبکه­ها عبارتند از اتحادهای استراتژیک، هاب­های تکنولوژی و سرمایه­گذاری­های مشترک. • این نوع از انتشار دانش، به­اشتراک­گذاری دانش نامیده می­شود. 3

32. کارکرد جهت‌دهی به سیستم • کارکرد جهت­دهی به سیستم متشکل از فعّالیت­هایی است که به گزینش و محدود کردن گزینه­های موجود در رابطه با تکنولوژی، کاربرد آن­ها و بازارشان و همگرا ساختن تلاش­های انجام گرفته در توسعه­ی تکنولوژی می‌پردازد. • بدون انجام این مرحله­، نیاز و انتظارات بازیگران از روند توسعه ناشناخته باقی مانده و منابع در دامنه­ی وسیعی از گزینه­های کاربردی و تکنولوژیک پراکنده شده و به­هدر می­رود. • این کارکرد می­تواند توسط بازیگران مختلفی از جمله صنعت، دولت و بازار تحقق پیدا کند. 4

33. 1 2 3 • تنظیمی (Regulative) • قوانین، مقررات، استانداردها، توافق­نامه­ها • شناختی (Cognitive) • برخی از رخداد­ها می­توانند انتظارات را نسبت به برخی گزینه­های پیش­رو افزایش دهند. • هنجاری (Normative) • وجود تفکر و برنامه‌ریزی بلندمدت مدیران • تمایل به‌سمت انرژیهای فسیلی فعالیت­های انجام شده­ی مربوط به کارکرد جهت دهی به سیستم

34. کارکرد شکل‌دهی بازار • مجموعه­ی فعّالیت­ها با هدف رقابت­پذیر ساختن تکنولوژی نوظهور نسبت به تکنولوژی­های موجود در عرصه­ی بازار در طول تحقق این کارکرد قرار می­گیرند • شکل­گیری بازار هر تکنولوژی نوظهور با پیدایش سه قابلیت، قابلیت­های فنی، قابلیت­های اقتصادی و قابلیت­های بازار در آن تکنولوژی همراه خواهد بود. • با دستیابی به هر قابلیت، توانایی­هایی از ابعاد گوناگون در تکنولوژی ایجاد می­گردد و زمینه را برای نفوذ تکنولوژی در بازار آماده می­کند. 5

35. کارکرد فعالیت‌های شکل دهی به بازار • قابلیت­های فنی اشاره به قابلیت­هایی داشته که یک تکنولوژی با دارا بودن آن­ها می­تواند از لحاظ تکنولوژیک، ممکن تلقی شود. • قابلیت اقتصادی به قابلیت­هایی اشاره دارد که تکنولوژی با دارا بودن آن­ها از لحاظ اقتصادی به­صرفه تلقی می­گردد. • قابلیت بازار در یک تکنولوژی به­ این معنی خواهد بود که علاوه بر دارا بودن قابلیت­های فنی و اقتصادی، تکنولوژی توانایی رقابت با سایر گزینه­های موجود در بازار را داشته، با تمایلات مصرف­کنندگان سازگار باشد.

36. کارکرد شکل‌دهی بازار Niche Market Bridge Market Mass Market

37. منابع انسانی 1 منابع مالی 2 منابع مادی 3 منابع مکمل 4 کارکرد بسیج منابع • مجموعه­ای از فعّالیت­های مربوط به تأمین و هماهنگی ورودی­های لازم برای توسعه­ی نظام نوآوری در راستای تحقق کارکرد بسیج منابع قرار می­گیرند. 6

38. کارکرد مشروعیت‌بخشی • آن دسته از فعّالیت­هایی که به­دنبال ایجاد مقبولیت اجتماعی برای تکنولوژی جدید هستند و می­توانند منجر به تغییر نهادهای موجود در جامعه و هم­راستا شدن آن­ها با نیازهای بازیگران موجود در نظام مورد نظر گردند.ظهور یک تکنولوژی جدید، اغلب با مخالفت بازیگرانی که دارای منافع در تکنولوژی­های کنونی هستند، همراه می­شود. این کارکرد در توسعه­ی تکنولوژی­ها مانند یک کاتالیزگر عمل می­کند و به فرایند توسعه­ی نظام نوآوری سرعت می­بخشد.کارکرد حمایت از سوی نهادهای پشتیبان، شامل لابی­های سیاسی و رایزنی­هایی است که بین گروه ذینفعان تکنولوژی صورت می­پذیرد 7

39. موتورهای نوآوری تعاملات میان‌کارکردی در شکل‌گیری نظام نوآوری فناورانه

40. حلقه‌های علّی و معلولی تجمعی • كاركردهاي موجود در هر حلقه داراي رابطه­ی علّي و معلولي با هم مي­باشد. امّا اين علّت­ها، علل تامه براي برآوردن كاركردهاي معلول نخواهند بود. • برآورده شدن هر كاركرد در يك مرحله و با يك بار طی کردن حلقه­ی کارکردها به­وقوع نخواهد پيوست. به­طوري كه انجام فعّالیت در يك كاركرد، موجب فزایندهتر سطح فعالیت‌های آن کارکرد در طول حلقه می‌گردد. • ويژگي اوّل اين حلقه­ها توجيه­كننده­ی واژه­ی علّي و ويژگي دوم آن بيانگر واژه­ی تجمعي است • این نوع رابطه میان کارکردها، حلقه­های مثبت (در جهت شكل­گيري) و منفي (در جهت شكست) را به­وجود می­آورد که داراي اثرگذاري در برآورده­شدن کارکردها است و بر شتاب بخشیدن به شکل­گیری نظام نوآوری فناورانه مؤثر است

41. حلقه‌های علّی و معلولی تجمعی • با انجام فعّالیت­های تحقیقاتی در زمینه­ی فناوري و خلق دانش (کارکرد 2)؛ • انتظارات و چشم­داشت سیاست­گذاران از این فناوری بالا می­رود و موجب می­گردد تا برنامه­هايي براي انجام تحقيقات هدفمند طراحي گردد (کارکرد 3)؛ • با جهت­دهی سیستم و درک اهمّیت موضوع، سیاست­گذاران برنامه­های حمايت­كننده مالی را در مسیر توسعه­ی این فناوری به­تصویب می­رسانند و موجب تأمین منابع موردنیاز برای رشد این فناوری­ها می­گردند (کارکرد 6)؛ • با تأمین منابع موردنیاز، حرکت دانشگاهیان به­سمت توسعه و تحقیق فناوری با قدرت بیشتر ادامه می­یابد و کارکرد خلق دانش را فعّال­تر می­کنند؛ • با تشدید مجدد این کارکرد، زنجیره­ی اثرات ذکر شده دوباره تکرار می­گردد و این حلقه­ی مثبت تشدیدکننده، تا شکل­گیری کامل نظام نوآوری فناورانه ادامه پیدا می­کند.

42. موتور محرّك علم و فناوري • هدف موتور محرّک علم و فناوری گسترش دانش نظري و عملی پيرامون فناوري از هر بُعد (دانش امكان­سنجي، دانش بازار، دانش فني، دانش مديريتي و ...) است. • اين موتور از از دو حلقه­ي علي تجمعي تشكيل شده است: • در اولين حلقه، كاركرد جهت­دهي به سيستم ‍‍[F4] به­عنوان فعّالیت­هاي آغازين اين موتور شروع به كار كرده و با انجام فعّالیت در كاركرد بسيج منابع [F6] و سپس برآورده شدن كاركردهاي توسعه و انتشار دانش [F2, F3] ادامه پيدا كرده و نهايتا به كاركرد ابتدايي جهت­دهي به سيستم باز مي­گردد. • حلقه­ي دوم اين موتور نيز كه عموما در دوره­هايي پديدار مي­گردد كه حلقه­ي اول سرعت گرفته باشد، از كاركرد جهت­دهي به سيستم [F4] شروع شده، با كاركرد بسيج منابع [F2] و فعّالیت­هاي كارآفريني [F1] ادامه يافته و دوباره به جهت­دهي به سيستم باز مي­گردد.

43. موتور کارآفرینی • افزايش فعّالیت­هاي كارآفريني موجب خواهد شد تا بازخوردي از يك محيط اجرايي به تحقيق و توسعه دانش فناوري ايجاد شود. • اين بازخورد موجب مي­شود تا نيازها و كمبودهايي كه در حين اجراي دانش شناسايي شده است به آزمايشگاه­های توليد دانش منتقل شده و موجب رونق فعّالیت­هاي اين كاركرد [F2, F3] گردد و به­طور متقابل گسترش دانش نيز حجم فعّالیت­هاي موفق و كاراتر كارآفريني را ممكن سازد. • ظهور تازه­ی يك فناوري، تأكيد مراكز علمي بر پيشرفت دانشي آن و اجراي فعّالیت­هاي كارآفريني در حوزه­ی اين فناوري، مي­تواند وجود يك بازار جذاب و تازه را در ذهن تداعي کند و موجب انجام فعّالیت­هايي در كاركرد شكل­دهي به بازار از سوي بازيگران شود. • انجام اين­گونه فعّالیت­ها، اميد و انتظار از فناوري را در ذهن كارآفرينان ديگر بالا می­برد [F4] و از اين طريق و به­صورت غيرمستقيم، موجب گسترش حجم فعّالیت­هاي كارآفريني مي­گردد.

44. موتور ساختاردهی • تا اين مرحله لازم بود تا با حمايت­هاي دولتي و رايزني­هاي سياسي، سيستم مسير رشد را طي نمايد و حال كه فناوري تاحدی توان رقابت­پذیری پيدا نموده، در اين موتور بايد اين وابستگي را از بين برد و فناوري را در بازاري رقابتی تنها گذاشت. • در موتور ساختاردهي، براي اولين بار هر هفت كاركرد نظام نوآوری فناورانه محقق مي­شوند. • در این موتور کارکرد مشروعیت­بخشی (از طریق ایجاد شبکه­های حمایتی میان کارآفرینان)، مهمترین نقش را در تحقق اهداف این موتور برعهده دارد.

45. موتور بازار • شروع راه­اندازی این موتور از تنظیم قوانینی برای ایجاد تقاضای تجاری از فناوری در کارکرد شکل­گیری بازار آغاز می­شود [F5]. • ایجاد تقاضای تجاری در بازار منجر به تسهیل در ایجاد انتظار نسبت به کسب نتایج مثبت از فناوری می­گردد [F4] و نیز منابع دراختیار برای توسعه را گسترش می­دهد [F6]. • تسهیل شدن انجام فعّالیت در کارکردهای F4و F6نیز به­صورت مستقیم بر حجم فعّالیت­های کارآفرینانه تأثیر می­گذارد و موجب گسترده شدن بیش از پیش آن می­گردد.

46. مدل توالی نوآوری در شرایطی که نظام نوآوری فناورانه در مراحل آغازین عمر خود قرار دارد و هنوز بالغ نشده، ظهور هیچ موتوری به اندازه­ی موتور محرّک علم و فناوری، محتمل و سودمند به­نظر نمی­رسد. با ظهور این موتور چرخه­های تولید دانش فناوری فعّال می­شود (و از پاسخی به عدم­قطعیت پیرامون فناوری داده می­شود. زمانی که در اثر فعّال بودن موتور محرّک علم و فناوری، نظام نوآوری فناورانه به درجه­ای از بلوغ برسد که قادر به خلق فرصت برای شرکت­ها و کارآفرینان موجود در صنعت گردد، موتور کارآفرینی به راه می­افتد و اولویت گام­ها درجهت توسعه­ی فناوری در قالب محصول برداشته می­گردد. با گسترده شدن فعّالیت­های کارآفرینی و ورود بیشتر بازیگران صنعت به نظام فناورانه،زمینه برای ایجاد شبکه­های قوی بین این گروه­ها ایجاد می­شود.اکنون باید ساختارهای منسجم و کلانی در مورد فناوری ایجاد نمود و وابستگی توسعه فناوری را از مداخلات مستقیم دولتی کم­رنگ نمود.این کار به­معنی فعال نمودن موتور ساختاردهی می­باشد. درنهایت با ایجاد ساختارهای منسجم توسط موتور ساختاردهی، اکنون باید وابستگی بازار به لابی­های حمایتی را از بین برده و زمینه برای ایجاد تعامل مستقیم میان کارآفرینان و بازار ایجاد گردد. این کار باید با فعال نمودن موتور بازار صورت پذیرد. موتور کارآفرینی موتور محرک علم و فناوری موتور بازار موتور شکل­‌دهی نظام نوآوری

47. جمع‌بندی- مقايسه مدل‌هاي کلان توسعه فناوری

48. جمع‌بندی مدل‌های سیستمی رویکرد شبه تکاملی رویکرد تکاملی نظام نوآوری بخشی نظام نوآوری منطقه‌ای نظام نوآوری ملی نظام نوآوری فناورانه مدیریت گذار نگرش چند سطحی مدیریت استراتژیک آشیانه‌ها

49. جمع‌بندی به‌راه انداختن موتورهای نوآوری برآوردن کارکردها شکل‌دهی نظام نوآوری فناورانه توسعه صنعت

50. جمع‌بندی