TÜRKİYE’NİN YARINLARI PROJESİ

1. TÜRKİYE’NİN YARINLARI PROJESİ WWF-Türkiye | Doğal Hayatı Koruma Vakfı

2. Türkiye’nin Yarınları Projesi • Küresel iklim değişikliği Türkiye’yi etkileyecek, peki ama “nasıl?ne şekilde?ne kadar?” • İklim değişikliğinin etkileriyle mücadele etmek ve uyum sağlamak şart, peki ama “nasıl?” • Konya Kapalı Havzası’nda gelecekte şiddetli kuraklıklar yaşanması öngörülüyor, peki ama “ne yapmalı?”

3. Türkiye’nin Yarınları Projesi • Proje Hedefi: Küresel iklim değişikliğinin Türkiye geneli ve Konya Kapalı Havzası’ndaki olası etkilerini tespit ederek, su kullanımı ve tarımsal üretim konusunda bugüne ve geleceğe ışık tutacak öneriler geliştirmek • Proje Süresi: 12 ay • Proje Ekibi: • İTÜ Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsü-İklim Çalışma Grubu • Danimarka Hidrolik Enstitüsü uzman ekibi • WWF-Türkiye ekibi

4. Türkiye’nin Yarınları Projesi • İTÜ-Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsü • Prof. Dr. H. Nüzhet Dalfes • Doç.Dr. Ömer L. Şen • Dr.Barış Önol • Deniz Bozkurt • Ufuk Turunçoğlu • Doç.Dr.Tayfun Kındap • Prof. Dr. Mehmet Karaca • DHI- Danimarka Hidrolik Enstitüsü • Dr.Kaan Tunçok • Hasan Kırmızıtaş • Doç.Dr. Bülent Gülçubuk • Erol Yüksel • WWF-Türkiye • Buket Bahar Dıvrak • Galena İş

5. Türkiye’nin Yarınları Projesi Proje Aşamaları • Birinci aşama: SRES A2 senaryosu (IPCC-kötümser iklim senaryosu)ışığında Türkiye geneli için sıcaklık-yağış-buharlaşma-akış projeksiyonları geliştirilmesi; ülke genelinde hangi bölgelerin ne ölçüde yağış azlığı/fazlalığı ile karşılaşacağının ve mevsimsel farklılıkların ortaya konması

6. İkinci aşama: Konya Kapalı Havzası’nda su kaynakları ve tarımsal üretim konusundaki mevcut durumun tespiti Üçüncü aşama: Birinci aşama sonucunda çıkacak veriler ışığında; Konya Kapalı Havzası özelinde detaylı bir su bütçesi modellemesi hazırlanması ve havzadaki mevcut tarımsal üretim faaliyetlerinin olası iklim değişikliği sonucunda nasıl etkileneceğinin tespiti Konya Kapalı Havzası Türkiye’nin Yarınları Projesi

7. Türkiye’nin Yarınları Projesi • Dördüncü aşama: Türkiye geneli ve Konya Havzası için su ve tarım konusunda öneriler geliştirilmesi

8. Türkiye’nin Yarınları Projesi Birinci aşama bulguları: Türkiye geneli için iklim modellemesi • Türkiye geneli için asıl kırılmanın yüzyılın ikinci yarısında olması • Sürekli azalan veya artan yağışlar yerine, mevsimsel ve bölgesel farklılıklar • 2030’ların sonuna kadar sınırlı sıcaklık artışı, bu tarihten sonra ülke genelinde sıcaklıkların hızla artması • Artışların mevsimsel ve bölgesel farklılıklar göstermesi: Kış mevsiminde 4oC civarında, yaz mevsiminde 6oC civarında sıcaklık artışı • Kış mevsiminde: sahil kesimlerindeki sıcaklık artışı >iç kesimlerdeki artış • Yaz mevsiminde: bölgesel farklılıkları daha az olan ancak nispeten yüksek bir artış

9. Türkiye’nin Yarınları Projesi 2071-2099 dönemi kış mevsimi sıcaklık projeksiyonunun referans dönem (1961-1990) kış sıcaklık ortalamasından farkı ECHAM5 modeli simülasyonlarına göre

10. Türkiye’nin Yarınları Projesi 2071-2099 dönemi yaz mevsimi sıcaklık projeksiyonunun referans dönem (1961-1990) yaz sıcaklık ortalamasından farkı ECHAM5 modeli simülasyonlarına göre

11. Türkiye’nin Yarınları Projesi • Kış yağışlarında güney kesimlerindeki yağışlarda ciddi azalışlar (Akdeniz ve Ege bölgeleri), buna karşılık kuzey kesimlerinde (Batı ve Doğu Karadeniz Bölgeleri) artışlar • Marmara Bölgesi’nin kuzeyi ve İstanbul civarında önemli sıcaklık artışları, buna bağlı olarak buharlaşmanın artması • Özellikle Fırat ve Dicle gibi büyük nehirlerimizi besleyen Doğu Anadolu bölgesindeki kar kalınlığında sıcaklık artışı sonucu azalma ve yüzey akışında önemli mevsimsel değişiklikler • Kar birikme dönemi olan kış mevsiminde daha az kar birikimi • Kar erime döneminde daha az birikmiş kar olması nedeniyle daha az yüzey akışı = nehirlerdeki akış rejiminde değişimler (Kış aylarında debiler yükselirken ilkbahar aylarında düşüşler)

12. Türkiye’nin Yarınları Projesi İkinci aşama bulguları: Konya Kapalı Havzası’nda mevcut durum • Yüzey ve yer altı suları • Yarı-kurak iklim özellikleri hakim, düzenli ve yeterli yağış yok • Düşen yağışların %70’i bitki yetişme dönemi dışında gerçekleşiyor • Yüzey suları kısıtlı; yer altı suyu kullanımı yoğunlukta • 2009 yılı itibariyle, tarımsal sulamada kullanılabilecek su bütçesi toplam 2575,3 hm3

13. Türkiye’nin Yarınları Projesi Yer altı suyu kapsamında; • Mevcut fiili çekim= 3.286,1 hm3/yıl (Sulama +içmesuyu + sanayideki yıllık fiili tüketim) • Mevcut emniyetli rezerv= 1.997,4 hm3/yıl (normal şartlarda kullanılmaması gereken, gelecek dönemler için emniyet sübabı niteliğindeki rezerv) • Fazladan tüketim= 1.288,7 hm3/yıl • Yeraltı suyu seviyeleri, Şereflikoçhisar ve Beyşehir alt havzaları hariç diğer tüm alt havzalarda doğrusal olarak devamlı ve hızla düşmektedir.

14. Türkiye’nin Yarınları Projesi Havzadaki 93.948 adet sondaj kuyusundan; 66.808 tanesi kaçaktır. (yani havzadaki bütün kuyuların %70i kaçaktır)

15. Türkiye’nin Yarınları Projesi İkinci aşama bulguları: Konya Kapalı Havzası’nda mevcut durum • Tarımsal üretim • Havzanın toplam tarım yapılabilir arazi varlığı 3.66 milyon ha; Türkiye’nin tarım yapılabilir arazi varlığının %14’üdür. • Havza; Türkiye’nin kullanılabilir su kaynakları potansiyelinin %3’üne sahiptir. • Havzada kullanılan suyun %88’i tarımda kullanılmaktadır. Türkiye geneli için bu oran %74’tür. Tarımda kullanılan suyun %61’i ise yeraltı su kaynaklarındandır.

16. Türkiye’nin Yarınları Projesi • Sulama alanlarında mevcut bitki deseni, serin iklim tahılları hariç, su tüketimi yüksek bitkilerden oluşmaktadır. Bu bitkiler bölge koşullarında sulanmadan tarımı mümkün olmayan bitkilerdir. • Havzada sulanan alanların %37,6’sında serin iklim tahılları(buğday, arpa, yulaf gibi), %62,4’ünde su tüketimi ve sulama ihtiyacı yüksek olan bitkilerin tarımı yapılmaktadır (şeker pancarı, yonca, ayçiçeği, mısır) • Son yıllarda havza genelinde su tüketimi ve sulama gereksinimi yüksek bitkilerin ekim alanları artmıştır. Havza genelinde 2003 yılından itibaren başta mısır olmak üzere yem bitkilerinde artış olmuştur. Ayrıca,havza genelinde beş adet şeker fabrikasının bulunması da şekerpancarı üretimine talebi artırmaktadır. 2007 yılı itibari ile ekim alanlarındaki artış oranı mısırda %100, şekerpancarında ise %40’a ulaşmış durumdadır.

17. Türkiye’nin Yarınları Projesi • Konya tarımı, Türkiye tarım sektöründe oldukça önemli bir yere sahiptir Konya Tarımının Türkiye Tarımındaki Yeri

18. Türkiye’nin Yarınları Projesi • Havzada yetiştirilen bitkilerin net su ihtiyacı ile halihazırda salma sulama ile kullanılan su miktarı arasında büyük farklar vardır. • Sulamanın verimsizliği nedeniyle gereğinden yaklaşık %30 oranında daha fazla su kullanılmaktadır. (Şekerpancarı ve yonca gibi ürünlerde daha da fazla) • Havzada üretilen bitkilerin su ihtiyacı= 2707,3 hm3 • Havzada kullanılan sulama suyu= 3690,4 hm3

19. Türkiye’nin Yarınları Projesi İkinci aşama bulguları: Konya Kapalı Havzası’nda mevcut durum • Sulak Alanlar • Konya Kapalı Havzası, bulunduğu coğrafya ve sahip olduğu iklim koşulları itibariyle önemli sulak alanlara ev sahipliği yapar. • Konya Kapalı Havzası, WWF International tarafından, biyolojik çeşitlilik bakımından dünya çapında önemli 200 ekolojik bölgeden biri olarak ilan edilmiştir. • Havzada Milli Park, Özel Çevre Koruma Bölgesi, Ramsar Alanı, Doğal Sit gibi farklı koruma statülerine sahip önemli alanlar vardır. • Ancak, sürdürülebilir olmayan su kullanımı nedeniyle havzadaki sulak alanların yaklaşık %65’i kurumuş/kurutulmuş durumdadır

20. Türkiye’nin Yarınları Projesi

21. Türkiye’nin Yarınları Projesi • Özetle dört temel sonuç: 1- Konya Kapalı Havzası’nda mevcut tarımsal üretim ve su kullanımı sürdürülebilir değil 2-Yer altı suları her geçen yıl azalıyor, su seviyeleri alarm düzeyinde 3- Havzadaki sulak alanlar gün geçtikçe kuruyor 4- Küresel iklim değişikliği Konya Kapalı Havzası’nı önemli biçimde etkilecek

22. Türkiye’nin Yarınları Projesi Üçüncü aşama bulguları: Konya Havzası için iklim, su ve tarım projeksiyonları • 2030’ların sonundan itibaren hızlı sıcaklık artışı • 2015 yılına kadar 2,5 derecelik, 2070 sonrasında 6 derecelik sıcaklık artışı • Yağışlarda %20-30 oranında azalma • 2057 yılı ortalama 157 mm lik yağış miktarı ile gelecek 100 yıllık periyodun en kurak yılı • Yıllık yağışlardaki düşüş karşısında yüzey akışları ve yeraltısuyu rezerv miktarlarında ve dolayısıyla havzanın toplam su bütçesinde önemli düşüşler • Önümüzdeki 50 yılda yüzey suyunda % 65 , yer altı suyunda %54 azalma ; buna bağlı olarak havzadaki toplam kullanılabilir su miktarında (toplam su bütçesinde) %56 azalma

23. Türkiye’nin Yarınları Projesi Havzanın su bütçesinin gelecekteki değişimi

24. Türkiye’nin Yarınları Projesi Havzanın su bütçesinin gelecekteki değişimi

25. Türkiye’nin Yarınları Projesi • Özellikle 2015 ve 2050 yılı tahminlerine göre Haziran, Temmuz, Ağustos, Eylül ve Ekim aylarında yağışlarda önemli azalmalar • Havzada yaygın olan şekerpancarı, yonca, mısır, ayçiçeği gibi ürünlerin suya ihtiyaç duyduğu aylar Ay

26. Türkiye’nin Yarınları Projesi Üçüncü aşama bulguları: Konya Havzası için iklim, su ve tarım Konya Kapalı Havzası için dört tarımsal üretim senaryosu: Senaryo 1: “Herşey Aynı” Senaryo 2: “Sulama Aynı, Ürün Deseninde Değişim” Senaryo 3: “Ürün Deseni Aynı, Sulamada Değişim” Senaryo 4: “Ürün Deseni ve Sulamada Değişim”

27. Türkiye’nin Yarınları Projesi • Senaryo 1 – “Herşey Aynı” - Mevcut sulama uygulamaları ve bitki deseninin aynı şekilde muhafaza edilmesi durumunda; • 2015, 2030, 2050 ve 2057 yılları için öngörülen su miktarları Konya Kapalı Havzası’ndaki tarımsal su ihtiyacını karşılamaya yetmiyor, su bütçesi açığı hızla artmaya devam ediyor.

28. Türkiye’nin Yarınları Projesi • Senaryo 2 – “Sulama Aynı, Ürün Deseninde Değişim” -Mevcut durumdaki sulama uygulamaları muhafaza edilirken kuraklığa dayanıklı alternatif bitki desenlerinin* uygulanması durumunda; • su tüketiminde yaklaşık %25’lik bir düşüş sağlanabiliyor, ancak yine de 2015, 2030, 2050 ve 2057 yılları için öngörülen havza su bütçesi, su ihtiyacını karşılamaya yetmiyor. *Şekerpancarı ile yonca gibi yem bitkileri ekim alanlarında %60 oranında daraltmaya gidilmesi ve bu alanlarda kuru koşullalarda yetişebilecek buğday ve arpa çeşitleri ile kolsa, aspir gibi ürünlere yönelinmesi Senaryo 1’e kıyasla daha düşük olmakla birlikte havza yine su bütçesi açığı sorunuyla karşı karşıya

29. Türkiye’nin Yarınları Projesi • Senaryo 3 – “Ürün Deseni Aynı, Sulamada Değişim”– Havza genelinde basınçlı sulama sistemlerine (damla/yağmurlama) geçilmesi durumunda, • su tüketiminde yaklaşık %25’lik bir düşüş sağlanabiliyor, ancak havzanın tamamında basınçlı sulama tekniği uygulansa dahi 2015, 2030, 2050 ve 2057 yılları için öngörülen havza su bütçesi ile su ihtiyacı dengelenemiyor. Senaryo 1’e kıyasla daha düşük olmakla birlikte havza yine su bütçesi açığı sorunuyla karşı karşıya

30. Türkiye’nin Yarınları Projesi • Senaryo 4 – “Ürün Deseni ve Sulamada Değişim”- Havza genelinde hem basınçlı sulamaya geçilmesi hem de kuraklığa dayanıklı, su tükerimi düşük alternatif bitki desenlerinin* uygulanması durumunda; • Su ihtiyacı %43 oranında düşmekte, bu da su bütçesine ancak denk gelmektedir. Ancak 2030 sonrası dönemlerde buharlaşma ve yağışlardaki değişimlerin artmasıyla bu varsayımlarla dahi bir risk unsuruyla karşılaşılabilecektir. *Çok su tüketen bitkilerden yonca, şekerpancarı ve diğer sulu yetişen (patates gibi) bitkilerin yetişme alanlarında %70'lik bir azaltmaya gidilmesi * Şekerpancarında, yoncada ve diğer sulu ürünlerde daraltma (toplamda 1.621.193 dekarlık bir daraltmaya gidilmesi) * Bu alanlarda su gereksinimi 400 mm civarı olan aspir, kolza ile kuru koşullarda yetişen arpa ve buğdayın yetiştirilmesi

31. Türkiye’nin Yarınları Projesi Gelecek Yıllar için Öngörülen Su Bütçesi Miktarları ve Senaryolara Göre Su İhtiyacı Kıyaslaması

32. Türkiye’nin Yarınları Projesi Bu senaryolar bize ne anlatıyor? • Küresel iklim değişikliği havzayı özellikle sıcaklıkların artması ve yağışların azalması şeklinde etkileyecek ve bunun sonucunda da havzanın su bütçesinde değişimler meydana gelecek. Bu değişime uyum sağlamak ve su kaynaklarının optimum verimde kullanmak bir zorunluluk. • Havzanın tamamında basınçlı sulama teknikleri uygulansa bile kuraklığa dayanıklı, az su tüketen alternatif ürün desenlerine geçiş sağlanmadığı sürece Konya Kapalı Havzası’nın su bütçesi, su ihtiyacını karşılamaya yetmeyecek. • Su ihtiyacının büyük ölçüde yeraltı sularından karşılandığı bölgede yeraltı suyu seviyelerindeki sürekli düşüşler sonucu su çekim maliyetlerininönemli ölçüde artacak olması da az su tüketen, kuraklığa dayanıklı ürünlere yönelimi kaçınılmaz hale getirecek. • Önlem alınmadığı takdirde önümüzdeki yıllarda havzada kuraklık yaşanması kaçınılmaz.

33. Türkiye’nin Yarınları Projesi Dördüncü aşama: Türkiye geneli ve Konya Havzası için su ve tarım konusunda öneriler geliştirilmesi • Türkiye geneli için öneriler • Suya olan bakış • Kapsamlı bir Ulusal Su Yasası • “Entegre Havza Yönetimi” yaklaşımı • Ulusal Su Veri Bankası • Sulak alanlar için restorasyon ve rehabilitasyon programları • Su altyapı projelerinde, talep yönetimi hesapları; olası iklim değişikliği etkilerini dikkate alan ÇED süreçleri • Kaçak su kullanımı • Tarım-su-çevre politikaları

34. Türkiye’nin Yarınları Projesi Dördüncü aşama: Türkiye geneli ve Konya Havzası için su ve tarım konusunda öneriler geliştirilmesi • Konya Kapalı Havzası için öneriler • Konya Havzası İklim Değişikliği Uyum Planı ve Su Yönetimi Planı • Basınçlı sulama (modern sulama) zorunluluğu • Su kullanımı dikkate alınarak bölgesel destekleme sistemi • Ürün deseni revizyonu • Yeraltı suyu kullanımının kontrolü • Havzadaki sulak alan kaybı durdurulmalı, sulak alanlar korunmalı ve restore edilmelidir • Konya Ovası Projeleri (KOP) günün ve geleceğin koşullarına göre revize edilmelidir • Pankobirlik değişim ve dönüşümde “öncü” rol oynamalıdır

35. Konya Havzası’nda Bugün…

36. Konya Havzası’nda Bugün… • Çok su tüketen bitkilerin ekim alanı artıyor (kuru fasülye, mısır, ayçiçeği, patates) • Buğday, arpa, yulaf ekim alanları azalıyor (münavebeyle zorunlu olarak ekiliyor) • Destekleme politikaları havzanın su bütçesini ve iklim koşullarını dikkate almıyor • Başka havzalardan su transferi projeleri hala gündemde (Karasu/Fırat, Kızılırmak, Ermenek/Göksu) • Damla sulama yaygınlaşıyor, 2008 yılından bu yana 450.000 dekar alanda damla sulama sistemi kuruldu • Arazi toplulaştırması çalışmaları gündemde ancak sulama altyapısıyla eşzamanlı yapılmasında sıkıntılar var. (1,5 milyon dekar alanda 2012’de başlandı. 2,5 milyon dekar 2013’te projelendirilecek) • Kuyulara sayaç takılması gündemde, “ne kadar su çekiliyor?” sorusunun cevabı aranıyor

37. Teşekkürler… Buket Bahar Durmaz Dıvrak WWF-Türkiye Doğa Koruma Müdürü bdurmaz@wwf.org.tr