E DREJTA BIZNESORE Leksionet nr .4

1. E DREJTA BIZNESORE Leksionet nr .4 SUBJEKTET E SE DREJTES www.Ligjerata.info

2. SUBJEKTET E SË DREJTËS • Personat fizikë; dhe • Personat juridikë;

3. Peronat fizikë: • Individi i lindur; • Atributet e personit fizik; • Emri personal; • Vendbanimi – domicili • Vendqëndrimi • Shtetësia;

4. Personat juridikë: • Formohen në shoqëri në bazë të normave të caktuara juridike; • Janë trajta shoqërore që sistemi juridik ua pranon cilësinë e subjektit të së drejtës; • Sistemi juridik u jep të drejtë që të marrin pjesë në sferën e qarkullimit dhe të krijojnë marrëdhënie juridike si subjekte të pavarura; • Sot nuk mund të mendohet jeta pa subjekte të këtilla; • Biznesi bashkëkohor tani zhvillohet nëpërmjet këtyre personave; • Personat juridik e kanë pasurinë e tyre;

5. Personat juridik karakterizohen për këto cilësi: • Paraqesin një tërësi organizative; • Kanë pasurinë e veçantë të veten; • Pranohen nga shteti si person i posaçëm juridik; • Por edhe vet shteti e ka statusin e personit juridik;

6. LLOJET E PERSONAVE JURIDIK • Peronat juridik të karakterit publik (spitalet, shërbimet, ndërmarrjet) • Privat; • OJQ – të apo fondacionet • Shoqëror – akoma aktuale në Kosovë; • 1 Kushtet për themelimin e personave juridikë: • Tri momente themelore • 1. Sistemi i paraqitjes; • 2. Sistemi i lejimit; • 3. Sistemi i regjistrimit

7. 2. Pushimi (shuarja e personit juridik): • Me bashkim ose bashkëngjitje ndonjë subjekti tjetër; • Likuidimit të rregullt – falimentimit;

8. AFTËSIA JURIDIKE DHE AFTËSIA PËR TË VEPRUAR • Aftësia e personave fizikë dhe juridikë të cilat janë bartës të së drejtave dhe detyrimeve të drejtë quhet AFTËSI JURIDIKE • Aftësia juridike e subjekteve është e patjetërsueshme dhe nuk bartet; • Aftësia juridike e subjekteve as nuk mund të rritet e as të pakësohet me vullnetin e palëve; • Këto ndryshime mund të behën vetëm në përputhje me ligjet e shtetit;

9. Aftësia juridike e personave juridikë: • e nënkupton aftësinë që të jenë bartës së të drejtave dhe të detyrave; • aftësia e tillë juridike e këtyre peronave buron nga vet veprimtaria e caktuar e punës të cilën e ushtron; • veprimtaria përcaktohet me statut ose me aktin e themelimit të peronit juridik; • personat konsiderohen trajta reale shoqërore; • vullnetin e peronit juridik e shprehin organet e saja respektivisht personat fizikë; • personat fizikë kanë autorizime të përcaktuara me ligj që të veprojnë në emër të peronit juridik;

10. Aftësia juridike e personave fizikë: • Aftësia juridike e personave fizikë dhe aftësia për të vepruar • Mosha për fitimin e aftësisë që të veprohet në kushte të caktuara; • Marrja e aftësisë për të vepruar;

11. REALIZIMI DHE MBROJTJA E TË DREJTAVE • Realizimi i të drejtave • Të drejtat subjektive në një sistem të caktuar juridik rregullohet me norma të caktuara juridike; • Në bazë të këtyre normave mund të sillen titullarët e këtyre të drejtave; • Ushtrimi i këtyre të drejtave varet nga vet titullari i të drejtave • Nuk është i detyruar që titullari t’i ushtrojë këto të drejta; • Mirëpo, lëshimi i shfrytëzimit të këtyre të drejtave mund të sjellë dëme të caktuara;

12. Mbrojtja e të drejtave • Më së shpeshti çdo subjekt i gëzon të drejtat e veta; • Mbrojtja e të drejtave rregullohet me norma juridike; • Mbrojtja e të drejtave subjektive është e drejtë dhe detyrë e shtetit; • Vetëmbrojtja në mënyrë arbitrare nuk është e lejuar; • Ka raste kur edhe vetëmbrojtja është e nevojshme dhe e domosdoshme;

13. VETËMBROJTJA • Konsiderohet kur individi merr veprime që të mbrojë veten ose tjetrin nga dikush tjetër që ushtron sulm të kundërligjshëm; • GJENDJE E DMOMOSDOSHME • gjendje e cila paraqet rrezik të drejtpërdrejtë lidhur me sendet e veta dhe të huaja;

14. SISTEMI I SË DREJTËS • Të gjitha marrëdhëniet e shumta shoqërore të cilat rregullohen me norma të caktuara juridike e të cilat janë të lidhur ne mes veti në një rend juridik përbën sistemin e së drejtës; • Sistemi juridik i një vendi karakterizohet për faktin se: • Ka për qëllim që qytetarëve të u lehtësojë qytetarëve aplikimin e së drejtës; • Që më lehtësi organet shtetërore të zbatojnë normat e caktuara juridike; • Përcaktohet dhe veprohet sipas përmbajtje dhe sistemimit të tyre; • Ka rëndësi për vet shkencën juridike;

15. STRUKTURA E SISTEMIT TË SË DREJTËS • Sistemi juridik në përgjithësi përbëhet nga element e saja: • Shkenca e së drejtës sistemin juridik e ndanë në tri (3) elemente kryesore: • Institucion juridik; • Degë të së drejtës; dhe • Lëmi juridike.

16. 1. INSTITUCION JURIDIK • Tërësia e normave juridike që e rregullojnë marrëdhënie të caktuara juridike e përbëjnë institucionin juridik, (p.sh. Martesa, testamenti, etj); • Institucioni juridik mund të jetë i ngushtë ose i gjerë • 2. DEGA E SË DREJTËS • Paraqet një grumbull të institucioneve të cilat në pikëpamje juridike e rregullojnë lëmin e njëjtë të marrëdhënieve shoqërore sipas parimeve të njëjta juridike; • Numri i degëve juridike në një shtet mund të jetë i ndryshëm; • 3. LËMI JURIDIKE • Paraqesin tërësi të mëdha të normave juridike, para se t’i bashkohen sistemit juridik, p.sh. e drejta penale, e drejta publike dhe private;

17. SISTEMET THEMELORE TË SË DREJTËS 1. Sistemi anglosakson • Është zhvilluar pa ndikimin e të drejtës romake; • Roli i madh i të drejtës zakonore; • Roli i ligjeve është dukshëm më i vogël; 2. Sistemi kontinental • Bazohet në të drejtën e shkruar dhe të kodifikuar; • Ndikimi i konsiderueshëm i të drejtës romake; • Roli i zakoneve dhe dokeve është relativisht më i vogël;

18. NJOHURITË THEMELORE MBI SHTETIN • Edhe shteti si e drejta është dukuri shoqërore, historike dhe klasore; • Shteti është organizimi më i rëndësishëm shoqëror; • U krijua në shoqëri ne momentin kur u ndan njerëzit me paraqitjen e pronës private; • Shteti mori mbi vete: mbrojë mënyrën e prodhimit ; dhe sigurojë zhvillimin e mënyrave të prodhimit; • Siguron qeverisjen e klasës sunduese; • Është person juridik; • Posedon monopolin e ushtrimit të dhunës fizike; • Është pushtet sovran; • Funksioni i tij është që të mbrojë dhe ruaj mënyrën e caktuar të prodhimtarisë; • Është bashkësi e cila vepron në një territor të caktuar; • Për rregullimin e marrëdhënieve shoqëror e përdor edhe dhunën; • Dominon në zgjedhje e problemeve kapitale shoqërore – ekonomike;

19. VEPRIMTARIA DHE FUNSKIONI I SHTETIT • Të gjitha aktivitetet të cilat i ushtron shteti konsiderohen • të brendshme – nacionale; • të jashtme – ndërkombëtare; • Veprimtaritë e caktuara që të ushtrojë pushtetin shtetëror; • FUNKSIONET E BRENDSHME TË SHTETIT JANË • 1. Funksioni Legjislativ • 2. Funksioni gjyqësor • 3. Funksioni administrativ • FUNKSIONITE E JASHTME TË SHETIT JANË: • 1. Funksioni i mbrojtjes; • 2. Funksioni i agresionit; • 3. Funksioni i koekzistencës paqësore

20. PUSHTETI SHTETËROR • Shteti si organizata më e fuqishme është e krijuar që të ushtrojë pushtet; • Pushteti është dukuri shoqërore dhe është i lidhur për shoqërinë njerëzore; • Pushteti shtetëror karakterizohet me dhunë respektivisht dhunë fizike; • Pushteti shtetërore e ka monopolin e ushtrimit të dhunës fizike; • Me ushtrimin e pushtetit shteti është i lidhur me të drejtën; • Me pushtetin shtetërore manifestohet i shtetit dhe mënyrave të ushtrimit të funksioneve të tij; • Ekzistimi i pushteteve të tjera në një vend duhet të lejohet vetëm nga ana e shtetit;

21. Ekzistojnë tri karakteristika të pushtetit shtetëror: • 1. Dhuna, • 2. Sovraniteti, dhe • 3. Territorialiteti  • 1. SOVRANITETI • 2. TERRITORIALITETI – Hapsira tokësore, ajrore, detare,

22. FORMAT E SHTETEVE • Forma e sundimit: • Forma e regjimit politik; • Forma e rregullimit shtetëror; 1. FORMA E SUNDIMIT • Manifestohet nga ajo se si është i organizuar – zgjedhur shefi i shtetit; • Ekzistojnë dy (2) forma të forma të sundimit: • A. MONARKIA dhe B. REBUBLIKA

23. A/ Monarkia karakterizohet: • monarku ka privilegje të jashtëzakonshme; • të gjitha funksionet e pushtetit janë të lidhura për personalitetin e tij; • monarku vije në pushtet në bazë të trashëgimisë ose uzurpimit; • politikisht nuk i nënshtrohet juridiksionit të shtetit; • nuk i përgjigjet askujt; • Monarkia ndahet në monarki të kufizuar dhe atë të pa kufizuar

24. B/ Republika karakterizohet: • shefi i shtetit nuk ka privilegje personale; • ka vetëm një shkallë të caktuar të pushtetit; • Shefi i shtetit i nënshtrohet zgjedhjeve; • Për punën e vet përgjigjet politikisht dhe juridikisht; • Për udhëheqje të dobët mund të shkarkohet edhe para mandatit; • Ekzistojnë dy mënyra të zgjedhjes së shefit të shtetit – k r y e t a r i t; • Mënyra amerikane • ku presidenti drejtpërdrejtë zgjidhet nga populli; dhe • Mënyra evropiane • ku presidenti nga parlamenti

25. 2. FORMA E REGJIMIT POLITIK • Identifikohet nga mënyra se si është i organizuar pushteti qendror në një shtet; • Identifikohet në bazë të rregullimit të marrëdhënieve të pushtetit me popullin: • Nga identifikimi i kësaj marrëdhënie përcaktohet se kush është bartësi politik i pushtetit sovran; • Nga identifikimi i këtyre marrëdhënieve më së miri përcaktohen se sa është niveli i të drejtave demokratike në një shtet të caktuar; • Andaj, format ë regjimeve politike në kuadër të shteteve të caktuara i ndajmë në: • A. REGJIME DEMOKTARIKE dhe • B. REGJIME AUTOKRATIKE

26. 3. FORMA E RREGULLIMIT SHETËROR • Identifikohet në bazë të faktit se si janë të rregulluara marrëdhëniet në mes të organit qendror të shtetit dhe atyre jo qendrore – lokale A. CENTRALIZUAR dhe B. DECENTRALIZUAR