PIŁA 30 SIERPNIA 2007R.

1. OCENA RYZYKA ZAWODOWEGO NA STANOWISKU NURKA MSWIAst. kpt. Krzysztof Klupś KW PSP Poznańkpt. Zbigniew Szukajło KP PSP Piła PIŁA 30 SIERPNIA 2007R.

2. PROGRAM PREZENTACJI • Podstawy prawne • wymagania unijne • unormowania w prawie polskim • Podstawowe pojęcia i definicje • Ogólny algorytm oceny ryzyka zawodowego • Stosowane metody oceny ryzyka zawodowego • 5. Wybór metody oceny ryzyka zawodowego dla stanowiska nurek MSWiA – METODA RISK SCORE

3. 1. PODSTAWY PRAWNE Wymagania unijne Zagadnienia dotyczące ochrony człowieka w środowisku pracy regulują dyrektywy Unii Europejskiej, wydane na podstawie artykułów 100a i 118 a Traktatu Rzymskiego Do grupy dyrektyw zajmujących się problematyką bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia w miejscu pracy należą :

4. PODSTAWY PRAWNE cd. • Dyrektywa Nr 90/394/EWG dotycząca zapobiegania i kontroli ryzyka zawodowego spowodowanego przez substancje i czynniki rakotwórcze; • Dyrektywa Nr 80/1107/EWG dotycząca ochrony pracowników przed ryzykiem związanym z narażeniem na działanie czynników chemicznych, fizycznych i biologicznych; • Dyrektywa Nr 89/689/EWG w sprawie ujednolicenia przepisów prawnych państw członkowskich, dotyczących środków ochrony indywidualnej.

5. PODSTAWY PRAWNE cd. • Dyrektywa Rady 89/391/EWG z 12.06.1989r. o wprowadzeniu środków w celu zwiększenia bezpieczeństwa i poprawy zdrowia pracowników podczas pracy, która wprowadza min. zasadę unikania ryzyka poprzez stosowanie środków zapobiegawczych na podstawie ogólnych zasad: • unikanie ryzyka, • ocena ryzyka, którego nie można uniknąć, • zapobieganie ryzyku u źródła, • dostosowanie pracy do pojedynczego człowieka, • stosowanie nowych rozwiązań technicznych, - zastępowanie niebezpiecznych środków bezpiecznymi lub mniej niebezpiecznymi, - prowadzenie spójnej i całościowej polityki zapobiegawczej, - nadawanie priorytetu środkom ochrony zbiorowej przed środkami ochrony indywidualnej, • właściwe instruowanie pracowników.

6. PODSTAWY PRAWNE cd. Unormowania w prawie polskim • Kodeks pracy , gdzie w art. 226 stwierdzono: pkt.1) „Pracodawca ocenia i dokumentuje ryzyko zawodowe związane z wykonywaną pracą oraz stosuje niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko” pkt.2) „Pracodawca informuje pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami.”

7. PODSTAWY PRAWNE cd. • Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bhp, w którym w § 39.1 stwierdzono: „Pracodawca zapewnia pracownikom bezpieczeństwo i higienę pracy, w szczególności poprzez ograniczanie ryzyka zawodowego w wyniku właściwej organizacji pracy oraz stosowania koniecznych środków profilaktycznych a także informowania i szkolenia pracowników”

8. PODSTAWY PRAWNE cd. • Polskiej Normie PN-EN-N-18002, „Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne wytyczne oceny ryzyka zawodowego”,w której stwierdzono: „Celem oceny ryzyka zawodowego jest zapewnienie poprawy warunków pracy oraz ochrony życia i zdrowia pracowników”

9. PODSTAWY PRAWNE cd. Z wymienionych wyżej aktów prawnych, na szczególną uwagę zasługuje Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, w którym w dziale IV „Procesy Pracy” zawarte są wskazania dla pracodawcy z zakresu zarządzania bezpieczeństwem pracy dotyczące m.in. : • Oceny i dokumentowania ryzyka • Zapewnienie likwidacji zagrożeń dla życia i zdrowia • Stosowanie odpowiednich rozwiązań organizacyjnych i technicznych • Zapewnienie systematycznej kontroli stanu BHP

10. PODSTAWOWE POJĘCIA I DEFINICJE • Analiza ryzyka -Badanie ryzyka obejmujące określenie charakterystyki obiektu, identyfikacje zagrożeń i szacowanie ryzyka. • Bezpieczeństwo i higiena pracy -Stan warunków i organizacji pracy oraz zachowań pracowników zapewniający wymagany poziom ochrony zdrowia i życia przed zagrożeniami występującymi w środowisku pracy. • Narażenie (ekspozycja) - Podleganie oddziaływaniu czynników niebezpiecznych, szkodliwych lub uciążliwych związanych z wykonywaniem pracy.

11. PODSTAWOWE POJĘCIA I DEFINICJE cd. • Obiekt oceny ryzyka - Przedmiot oceny ryzyka, którym może być człowiek, stanowisko pracy, jak i urządzenie, maszyna, instalacja, budynek; w ocenie ryzyka zawodowego jest to przede wszystkim pracownik. • Ryzyko zawodowe -Prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych, w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy.

12. PODSTAWOWE POJĘCIA I DEFINICJE cd. • Ryzyko resztkowe - Ryzyko pozostające po zastosowaniu środków bezpieczeństwa • Środki ochronne - Środki ochrony zbiorowej, środki ochrony indywidualnej lub inne środki (techniczne lub organizacyjne), stosowane w celu ograniczenia ryzyka zawodowego. • Stanowisko pracy - Warunki środowiska materialnego, określone czynnikami fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi, w którym odbywa się proces pracy.

13. PODSTAWOWE POJĘCIA I DEFINICJE cd. • Szacowanie ryzyka - Nadanie materialnej cechy elementom ryzyka; przyporządkowanie wartości parametrom ryzyka: ocenianie prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzenia niebezpiecznego powodującego określone straty, określenie stopnia możliwych skutków (strat, konsekwencji związanych ze zdarzeniem). • Wartościowanie ryzyka - Formułowanie sądu o ryzyku; określenie wartości ryzyka według przyjętych kryteriów. • Zagrożenie- Stan środowiska pracy mogący spowodować wypadek lub chorobę. • Zarządzanie ryzykiem - Ciągły proces oceny oraz eliminowania lub ograniczania ryzyka.

14. OGÓLNY ALGORYTM OCENYRYZYKA ZAWODOWEGO Algorytm ten obejmuje: • analizę ryzyka /określenie charakterystyki obiektu oceny ryzyka (stanowiska pracy), identyfikacje zagrożeń, szacowanie ryzyka/, • wartościowanie ryzyka /określenie wartości ryzyka/, • ograniczenie lub eliminowanie ryzyka /wybór działań ograniczających lub eliminujących ryzyko, realizację działań ograniczających lub eliminujących ryzyko/

15. START Określenie granicy obiektu Analiza ryzyka Identyfikacja zagrożeń Szacowanie ryzyka Ocena ryzyka Wartościowanie ryzyka zagrożeń Czy wyeliminowano zagrożenie ? KONIEC Zmniejszenie ryzyka NIE

16. STOSOWANE METODY OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO • Metody matrycowe, w których wartość ryzyka jest odczytywana ze specjalnie skonstruowanych tabel z wagami / matryc/. Przykładami tej metody są: wstępna analiza zagrożeń PHA, matryca ryzyka wg PN 18002. • Metody wskaźnikowe, w których wartość ostateczna ryzyka jest mniej lub bardziej rozbudowanym iloczynem przyjętych szacunkowych wag. Przykładami tej metody są wskaźnik ryzyka Risk Score, metoda pięciu kroków Five Steps. • Grafy ryzyka, gdzie wartość ryzyka jest wyliczona z odpowiednio skonstruowanego grafu. Przykładem tej metody jest Graf Ryzyka. • Inne metody to przykładowo metody przy pomocy, których prowadzone są przeglądy według opracowanych procedur, list kontrolnych czy szczegółowe analizy procesów i systemów produkcyjnych. Przykładami w tej grupie metod mogą być: Metoda List Kontrolnych /CL/, metoda Co jeśli? /What- If?/

17. METODA RISK SCORE Jest metodą jakościową, pozwalającą ocenić ryzyko na podstawie zależności: R=S•E•P gdzie parametrami ryzyka R są: S -możliwe skutki zdarzenia (straty spowodowane przez zdarzenie) E -ekspozycja na zagrożenie P -prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia

18. S -skutki zdarzenia

19. E -ekspozycja na zagrożenie

20. P -prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia

21. Po określeniu wskaźnika ryzyka R, wartościowanie ryzyka odbywa się według przyjętej w metodzie skali.

22. SZACOWANIE PARAMETRÓW I WARTOŚCIOWANIE RYZYKA /przykład 1/

23. SZACOWANIE PARAMETRÓW I WARTOŚCIOWANIE RYZYKA /przykład 2/

24. WNIOSKI • Określenie kategorii oceny zawodowego związanego z wykonywaną pracą jest niezbędne do określenia działań korygujących i prewencyjnych. Stanowi także podstawę przygotowania informacji o zagrożeniach na stanowisku pracy i sposobach minimalizacji stwierdzonych zagrożeń. • Udokumentowane przekazanie pracownikom informacji o ryzyku zawodowym stanowi wypełnienie obowiązku ustawowego nakładającego obowiązek informowania o ryzyku zawodowym i zasadach ochrony przed zagrożeniami. • Prowadzenie oceny ryzyka umożliwia identyfikację zagrożeń i ich analizę oraz umożliwia prowadzenie planowanych działań w zakresie poprawy stanu bezpieczeństwa i higieny pracy. • Okresowe prowadzenie oceny ryzyka zawodowego uświadamia pracodawcy i pracownikom konieczność ciągłego monitorowania środowiska pracy jako najlepszego rozwiązania w zapobieganiu wypadkom i zdarzeniom potencjalnie wypadkowym. Tym samym przekłada się na aspekt ekonomiczny związany z zarządzaniem organizacją.

25. OCENA RYZYKA ZAWODOWEGO NUREK MSWIA SPECJALISTYCZNA GRUPA WODNO - NURKOWAw PILE

26. CHARAKTERYSTKA SRODOWISKA PRACY 1 Przez środowisko pracy rozumie się warunki środowiska materialnego (określonego czynnikami fizycznymi, chemicznymi, biologicznymi), w których odbywa się proces pracy[1].[1]Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 roku w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, §2, ust.11, /Dz. U. z 2003, Nr 169, poz. 1650/.

27. CHARAKTERYSTKA SRODOWISKA PRACY 2

28. CHARAKTERYSTKA SRODOWISKA PRACY 3 Ciśnienie atmosferyczne Oddychając na powierzchni w warunkach normalnych przy ciśnieniu zbliżonym do 0,1 MPa organizm reaguje inaczej niż podczas zanurzania się pod wodą gdzie oprócz ciśnienia atmosferycznegona organizm człowieka oddziałuje ciśnienie hydrostatyczne związane z masą słupa wody. Ciśnienie hydrostatyczne Przyjmuje się, że podczas zanurzania na każde 10 metrów głębokości następuje wzrost ciśnienia o około 0,1 MPa (w zależności od zasolenia wody). Powoduje to, że na głębokości 30 metrów na organizm człowieka oddziałuje ciśnienie rzędu 0,4 MPa a więc trzykrotnie wyższe niż na powierzchni.

29. Nurkowanie rekreacyjne odbywa się z reguły w komfortowych warunkach hydrologiczno-meteorologicznych i bez presji czasu. Występujące zagrożenia są znane i w większości przypadków ich skutki są przewidywalne. Pozwala to na opracowanie ogólnych zasad bezpiecznego nurkowania, których przestrzeganie minimalizuje ryzyko wystąpienia skutków zdarzenia. W PSP, podczas działań ratowniczych wykonywanych pod wodą mamy do czynienia z nurkowaniem zadaniowym. W takiej sytuacji warunki oraz miejsce nurkowania nie jest znane. Dodatkowym źródłem zagrożenia jest wykonywanie działań w trybie pilnym i w systemie całodobowym i całorocznym. CHARAKTERYSTKA SRODOWISKA PRACY 4

30. 3 GŁÓWNE ETAPY PRCESU NURKOWANIA(PRACY) 1. Przygotowanie nurka MSWiA i zespołu pomocniczego – na tym etapie następuje określenie zadań, omówienie procedur awaryjnych, dobór i sprawdzenie sprzętu oraz wyznaczenie stref dekontaminacyjnych. 2. Wykonanie zadania – występują tu trzy fazy: • zanurzenia– w czasie którego mogą wystąpić zagrożenia związane ze wzrostem ciśnienia oraz z transportem obiektów, • pobytu na dnie lub w toni – występują tu zagrożenia związane z oddziaływaniem gazów oddechowych na organizm nurka, utratą ciepła oraz z użyciem narzędzi do wykonania pracy, • wynurzenia i dekompresji – mogące wystąpić tu zagrożenia związane są z malejącym ciśnieniem zewnętrznym i stanem nasycenia organizmu gazami, wychłodzeniem oraz z wydobyciem obiektów i narzędzi na powierzchnię.’ 3. Zakończenie nurkowania – na tym etapie wykonywane są czynności porządkowe ze sprzętem oraz sporządza się dokumentację z działań. Zagrożenia mogą wynikać z powodu niewłaściwie przeprowadzonej dekontaminacji sprzętu i ludzi.

31. Identyfikacja zagrożeń • choroba dekompresyjna (uraz ciśnieniowy płuc, barotrauma płuc, nadciśnienie w płucach), • zatrucie tlenem, • zatrucie azotem - narkoza gazów obojętnych (narkoza azotowa, „ekstaza głębin”), • zatrucie CO2 oraz gazami spalinowymi, • uraz ciśnieniowy płuc (barotrauma płuc, nadciśnienie w płucach), • uraz ciśnieniowy ucha i zatok przynosowych, • uduszenie nurka (ustanie wentylacji płuc zakończone śmiercią), • utonięcie nurka (rodzaj uduszenia), • przechłodzenie organizmu (HIPOTERMIA), • przegrzanie organizmu, • trudne warunki hydrologiczne, • obciążenie psychiczne nurka, • utrata łączności, • ograniczenie dostępu do powierzchni - uwięzienie nurka, • brak możliwości odczytu wskazań urządzeń pomiarowych, • nurkowanie w akwenach skażonych: biologiczne i chemiczne.

32. 16. NURKOWANIE W AKWENACH SKAŻONYCH BIOLOGICZNIE I CHEMICZNIE

33. Karta informacji o zagrożeniach na stanowisku pracy nurek MSWiA w SGWN PSP Piła

34. Karta oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy nurek MSWiA w SGWN PSP Piła

35. 5. Uraz ciśnieniowy płuc (barotrauma płuc, nadciśnienie w płucach),

36. Karta informacji o zagrożeniach na stanowisku pracy nurek MSWiA w SGWN PSP Piła

37. Przykład nr 1 Nurek na głębokości 10 metrów oddycha powietrzem z aparatu a następnie wypływa na bezdechu na powierzchnię v1/v2 = p1/p2 v2= p2 x v1/p1 = 12 LITRÓW V1 – objętość płuc na głębokości 10 metrów (6 litrów) P1 – ciśnienia na powierzchni (0,1MPa) P 2 ciśnienie na głębokosci 10 metrów (0,2MPa) V2- objętość płuc nurka po wypłynięciu na powierzchnię na bezdechu z głębokości 10 metrów (12litrów – 100 % zwiększona objętość !!!) Prawo Boylea-Mariotta- objętości stałej ilości gazu doskonałego (lub objętości wł.) przy stałej temperaturze są odwrotnie proporcjonalne do ciśnień bezwzględnych. -V1 /V2 = v1/v2 = p1/p2

38. Przykład nr 2 Nurek na głębokości 20 metrów oddycha powietrzem z aparatu a następnie wypływa na bezdechu na powierzchnięv1/v2 = p1/p2 v2= p2 x v1/p1 = 18 LITRÓW V1 – objętość płuc na głębokości 20 metrów (6 litrów)P1 – ciśnienia na powierzchni (0,1MPa)P 2 ciśnienie na głębokości 20 metrów (0,3MPa)V2 - objętość płuc nurka po wypłynięciu na powierzchnię na bezdechu z głębokości 20 metrów(18litrów – 200 % zwiększona objętość płuc !!!)

39. Karta oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy nurek MSWiA w SGWN PSP Piła

40. Ćwiczenie aplikacyjnedla SGWN ZAGROŻENIE 6. uraz ciśnieniowy ucha i zatok przynosowych – SGWN Kościan 3. zatrucie azotem - narkoza gazów obojętnych (narkoza azotowa, „ekstaza głębin”),’ SGWN Piła 4. zatrucie CO2 oraz gazami spalinowymi – SGWN Konin 9. przechłodzenie organizmu (HIPOTERMIA) – SGWN Kalisz ZADANIE • Opracować Kartę informacji o zadanym zagrożeniu na stanowisku pracy nurek MSWiA w SGWN PSP Piła, • Opracować Kartę oceny ryzyka zawodowego (w zakresie zadanego zagrożenia) na stanowisku pracy nurek MSWiA w SGWN PSP Piła

41. Karta informacji o zagrożeniach na stanowisku pracy nurek MSWiA w SGWN PSP Piła Karta oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy nurek MSWiA w SGWN PSP Piła

42. I. Dzięki sporządzonej karcie informacyjnej o zagrożeniach, możliwe było szczegółowe określenie: możliwych niebezpiecznych wydarzeń i zagrożeń na stanowisku pracy nurka MSWiA, źródeł zagrożeń i ich przyczyn, możliwych skutków zagrożeń, sposobów zmniejszenia ryzyka wynikającego z zagrożeń. II. Oszacowanie ryzyka umożliwiło zdefiniowanie zagrożeń pod względem: potencjalnych skutków, ekspozycji, prawdopodobieństwa wystąpienia. PODSUMOWANIE

43. WNIOSKI 1 • Wyniki analizy pokazują jak bardzo niebezpieczne w potencjalnych skutkach są zagrożenia związane z wykonywaniem prac podwodnych. • Na szesnaście wymienionych zagrożeń aż w czternastu zidentyfikowanych zagrożeniach potencjalnym skutkiem może być ofiara śmiertelna. • Jedynie choroba dekompresyjna oraz uraz ciśnieniowy ucha i zatok przynosowych w potencjalnych skutkach mogą przynieść ciężkie uszkodzenie ciała. • Na uwagę zasługuje fakt że skutki ww. zagrożeń nie ulegają zmianie mimo zastosowania sposobów zmniejszenia ryzyka. Sposoby zmniejszenia ryzyka wpływają przede wszystkim na zmniejszenie prawdopodobieństwa oraz w znikomej ilości na zmniejszenie ekspozycji na zagrożenie.

44. WNIOSKI 2 Do najważniejszych sposobów wpływających na zmniejszenie ryzyka zawodowego nurka MSWiA można zaliczyć znajomość przez nurków MSWiA podstawowych praw fizyki związanych z właściwościami wody i powietrza oraz znajomość urazów i chorób związanych z wykonywaniem prac podwodnych.

45. WNIOSKI 3 Ocenę ryzyka zawodowego na stanowisku pracy nurek MSWiA należy przeprowadzać zespołowo w każdej SGWN, opierając się przede wszystkim na: • szczegółowej analizie środowiska pracy nurka MSWiA, • charakterystyce rejonu operacyjnego działania SGWN pod względem występujących akwenów, powierzchni i głębokości tych akwenów, powierzchni rejonu operacyjnego działania grupy oraz liczby mieszkańców na danym rejonie, • analizie wyposażenia SGWN, • analizie wyszkolenia członków SGWN.

46. WNIOSKI 4 • Planowane ćwiczenia na akewnach w zakresie prac podwodnych poprzedzać oceną ryzyka zawodowego w zakresie konkretnego obszaru oraz wyznaczonych zadań. • Ocena ryzyka zawodowego oparta na rzeczywistych miejscach i zadaniach do wykonania podczas organizowanych ćwiczeń i szkoleń pozwoli na lepsze zrozumienie występujących zagrożeń.