عنوان : صادرات خاويار

1. عنوان : صادرات خاويار زير نظر استاد ارجمند : اقاي جاويدي تهيه كنندگان : محسن فنودي و محمدرضا جاوداني

2. مقدمه : • براساس بررسيهاي ديرين شناسي،اجداد ماهيان خاوياري بيش از يكصد ميليون سال پيش درروي زمين ظاهر گشتند وبه علت سازش با محيط توانسته اند از دوره مزوزوئيك تا امروز به زندگي خود ادامه دهند ماهيان خاوياري در حوزه هاي درياي خزر ، درياي ازوف ، درياي سياه ، درياچه ارال ، درياي بالتيك ودرابهاي شوروشيرين بخشهايي از شمال وخاوردورمانند سرزمين پهناورروسيه ، سيبري وچين وهمچنين درقاره امريكاي شمالي نيززندگي ميكنند

3. هرچند که بسياري از مردم کشورمان با طعم و مزه خاويار که يکي از توليدات بي نظير کشورمان است بيگانه هستند، ولي در بسياري از نقاط دنيا و از جمله کشورهاي اروپايي، ايران را با خاويارش مي شناسند. اين ماده غذايي پرارزش يکي از گرانقيمت ترين غذاهاي جهان است • به دليل شرايط ويژه سواحل درياي خزر و برخي موارد ديگر خاويار توليد کشورمان مرغوبترين نوع خاويار جهان به شمار مي رود و در بين کشورهاي واردکننده جايگاه ويژه اي دارد. اين ماده غذايي به دليل دارابودن خواص ويژه براي درمان بسياري از بيماريها ازجمله بيماري افسردگي، برخي از انواع سرطان، بيماريهاي قلبي عروقي، کم خوني و همچنين براي جلوگيري از افزايش کلسترول خون بسيار نافع است

5. ماهيان خاوياري موجود دردرياي خزر: • تاس ماهي شيپ • تاس ماهي روسي • تاس ماهي ايراني • اوزون برون • فيل ماهي

6. مشخصات خاویار تاس ماهیان دریای خزر • خاویار بر اساس گونه ماهی، کیفیت و طرز ساخت، دانه دانه بودن و رنگ آن درجه بندی می شود، و به دو صورت "دان" و "فشرده" وجود دارد. تقسیم بندی خاویار به صورت زیر است • 1.خاویار ممتاز • 2.خاویارداندرجهیک • 3.خاویارداندرجهدو • 4.خاویار فشرده

7. مشخصات خاویار تاس ماهیان دریای خزر • خاویار بر اساس گونه ماهی، کیفیت و طرز ساخت، دانه دانه بودن و رنگ آن درجه بندی می شود، و به دو صورت "دان" و "فشرده" وجود دارد. تقسیم بندی خاویار به صورت زیر است: • 1.خاویار ممتاز • این نوع خاویار چندان جنبه عمومی نداشته و از بین خاویارهای درجه یک، آنهایی که از یک نوع • ماهی تهیه شده واجد دانه های درشت، مقاوم و جدا از هم بوده و همچنین با رنگ مناسب • طلایی، خاکستری روشن و قهوه ایی روشن همراه باشند، انتخاب می گردند. نوعی خاویار نیز • که واجد رنگ کاملاً سفید است، بندرت در بین تاسماهیان دیده شده و در صورت مناسب بودن • کیفیت، از آن خاویار ممتاز ساخته می شود که به"خاویار درباری" یا "خاویار طلایی سفید" • موسوم است. • 2.خاویارداندرجهیک • این نوع خاویار دارای کیفیتی مشابه خاویار ممتاز بوده و به بهترین نوع خاویار اطلاق می شود، • منتهی فقط اندکی سست تر از خاویار مـمـتاز می باشد. بیشتر خاویار تاس ماهی و فیل • ماهی که در فصل بهار ویا در شرایط مساعد آب و هوا تهیه می گردند

8. 3.خاویارداندرجهدو • این نوع خاویار ممکن است دارای دانه های درشت و رنگی مناسب هم باشند ولی تاخیر در • صید و عمل آوری و کیفیت خود تخم از جمله نارس بودن و یا رسیده بودن زیاد تخمها، به ویژه در • شرایط نزدیک به مرحله تخم ریزی موجب می شود که رقم خاویار نزول نموده و تعدادی تخمهای • شکسته در آن مشاهده شود، بعلاو دانه های این نوع خاویار چندان مقاوم نبوده و اندکی شل و • به هم چسبیده اند، همچنین ممکن است همه خاویار از یک ماهی بدست نیامده باشد و از • مخلوط کردن خاویار چند ماهی بدست آمده باشد. • 4.خاویار فشرده •  خاویار فشرده از لحاظ نوع خاویار، طرز تهیه و قیمت از مرغوبیت کمتری برخورداراست. این نوع خاویار معمولاً از تخم تاسماهیانی ساخته می شود که به دلایل مختلف از جمله صید مولدین در حال تخم ریزی یا صید مولدین نارس ، تاخیر در ساخت و رساندن ماهیان صید شده به ساحل، استحکام دانه های خاویار کم شده و قادر به عبور از غربال خاویارسازی نمی باشند

9. بحران خاويار: • 90 درصد كل خاويار جهان از درياي خزر استحصال مي‌شود و اين در حالي است كه با ادامه صيد بي‌رويه و آلودگي‌هاي زيست محيطي درياي خزر، چنانچه مديريتي كارآمد از سوي تمام كشورهاي حاشيه خزر براي حفاظت از نسل ماهيان خاوياري صورت نگيرد، در كمتر از يك دهه نسل آنها در خزر منقرض خواهد شد.

10. كاهش ذخاير ماهيان خاويار در سه دهه اخير: • ذخاير ماهيان خاويارى در سالهاى اخير به دليل صيد بى رويه و غيرقانونى بشدت كاهش يافته و همين امر موجب افزايش قيمت آن شده است.ذخاير ماهيان خاويارى در درياى خزر از سال 1980 به بعد با كاهش شديد مواجه شده است. به طورى كه ميزان صيد اين ماهيان از حدود 30 هزار تن در سالهاى دهه 80 ميلادى به حدود 1500 تن در حال حاضر كاهش يافته است.

11. عوامل مؤثر در كاهش ذخاير خاويار: • صيادان مافيايي • افزايش آلودگي محيط زيست در درياي خزر • فقدان تأمين پايگاه‌هاي پرورش ماهي خاوياري

12. نحوه برخورد با قاچاق‌كنندگان خاويار به چه صورت است؟ • فرد متخلف در دادگاه جريمه نقدي مي‌شود، خاويارش مصادره مي‌شود و بعد هم آزاد مي‌شود. متاسفانه نام خاويار را از ليست كالاهاي قاچاق خارج كردند و بزرگ‌ترين ظلم را در حق اين محصول روا داشتند. شش سال قبل قاچاق خاويار جريمه‌هاي بسيار سنگيني داشت كه با خارج شدن خاويار از ليست قاچاق ضربه بزرگي به آن وارد شد • مديرعامل شيلات ايران مي‌گوید: «در سال 84 فقط 18تن خاويار از درياي خزر برداشت كرديم. اما تنها كشوري هستيم كه مجوز صادرات 44تن خاويار را داريم.» و در ادامه مي‌گوید: «... معادل همان صيد خاويار، قاچاق خاويار صورت مي‌گيرد. يعني در حدود همان 18تن، قاچاق خاويار وجود داشته است. بعضی‌ها مي‌گویند سهم قاچاقچیان حتی بیشتر از دولت است.»

13. مافياي خاويار روسيه: • در حالي كه مافياي خاويار داراي دستگاه‌هاي ويژه و قايق‌هاي ساخت ژاپن است و در صورت نياز از سلاح نيز استفاده مي‌كند، قايق‌هاي پليس مرزي روسيه در درياي خزر، حتي از داشتن سوخت كافي محروم هستند. كارشناسان پيش‌بيني مي‌كنند كه مافياي خاويار كه بازار سياه اين كالا را در اختيار دارد، سالانه در سراسر جهان 900 ميليون دلار گردش مالي دارد. اين در حالي است كه پليس مرزي روسيه فاقد تجهيزات مناسب است و حقوق ماهانه مأموران آن حدود 70 دلار است و در برابر رشوه‌هاي مافياي خاويار، ضعف نشان مي‌دهند.

14. چالش هاي بوجود امده براي خاويار: • كشورهاي توليدكننده خاويار شايع كرده‌اند كه درياي خزر آلوده است تا از اين طريق بتوانند با خارج كردن خاويار ايران از بازار، توليدات خود را به قيمت مناسب عرضه كنند كه اين موضوع به ضرر خاويار است. • قاچاقچيان، خاويار را با كيفيت پايين و قيمت پايين مي‌فروشند. اين خاويار كه از نظر بهداشتي هم سالم نيست، اگر در بازار اروپا مشكلي ايجاد كند روي خاويار ما هم تاثير بدي مي‌گذارد

15. كنواسيون نظارت بر تجارت گونه هاي درحال انقراض cites • ۱۶۷ کشور عضو سایتس هستند ، ایران از سال ۱۹۷۳عضو کنفدراسیون سایتس شده است ، این کنفدراسیون تجارت ۵ هزارگونهٔ جانوری و ۲۵ هزار گونهٔ گیاهی درحال انقراض را در مرزهای جهانی کنترل می‌کند که ۲۷ گونه از ماهیان خاویاری از سال ۱۹۹۸ در ضمائم این کنفدراسیون قرار گرفته است. بر اساس مصوبات کنوانسیون، ایران به‌عنوان یکی از کشورهای تولیدکنندهٔ خاویار زمانی مجاز به اخذ سهمیهٔ خاویار است که ابتدا در کمیسیون منابع زنده این سهمیه‌ها تصویب بشود.

16. نتايج يك كنوانسيون كنوانسيون نظارت بر تجارت گونه هاى در حال انقراض (Cites) طى نشست 3 روزه خود در خردادماه سال 83 جمهورى هاى آذربايجان ، قزاقستان ، روسيه و تركمنستان را به علت عدم پايبندى به رعايت و اجراى اقدامات عملى براى آسيب زدايى از ذخاير گونه هاى استروژن مجبور به كاهش بيش از 80 درصد خاويار صادراتى آنان كرد.اين كنوانسيون پيش از اين اعلام كرده بود صادرات خاويار از چهار كشور ساحلى درياى خزر ممنوع شود و فقط جمهورى اسلامى ايران در صادرات خاويار خود بر اساس سهميه تنظيمى مانعى نخواهد داشت.در گزارش دبيرخانه كنوانسيون اعلام شده ميزان صيد غيرقانونى ماهيان خاويارى در جمهورى هاى روسيه ، آذربايجان ، قزاقستان و تركمنستان 10 تا 12 برابر صيد قانونى اين كشور است.اين كنوانسيون در گزارش خود ايران را به علت رعايت موازين و اعمال مديريت مسوولانه در صيد ماهيان خاويارى از محدوديت هاى قانونى معاف كرده است.اتخاذ تصميم در اعمال محدوديت ها به منظور جبران آسيب ها، صدمات و كاهش ذخاير ماهيان خاويارى است كه تنها در مورد چهار كشور ساحلى اجرا خواهد شد

17. پايبندى يك طرفه تعهدات از سوى ايران تشكيل دولتهاى جديد در حاشيه درياى خزر و عدم پايبندى آنها به قوانين و مقررات و ناديده گرفتن رژيم حقوق درياى خزر و مبادرت به صيد بى رويه و قاچاق خاويار و همچنين آلودگى آب درياى خزر، عواملى شدند تا على رغم تلاشهاى ايران براى حفظ و رهاسازى ماهيان خاويارى و رعايت اصول و استانداردهاى بين المللى در صيد، نسل اين ماهيان در معرض خطر جدى و انقراض قرار گيرد. ليكن اين اقدامات سبب شد تا ايران تنها كشورى شناخته شود كه رژيم حقوقى درياى خزر را رعايت مى كند و طبق تصميم كنوانسيون ها در سال گذشته فقط ايران حق بهره بردارى از منابع درياى خزر را داشت و در سال جديد نيز براى ايران سهمى بيش از ساير كشورهاى حاشيه درياى خزر براى صيد اين ماهيان در نظر گرفته شد.به طورى كه پيداست ، ايران توانسته با رعايت استانداردهاى جهانى در توليد و صدور خاويار در بازارهاى جهانى و بين المللى سهم قابل توجهى را كسب كند كه علت ان به دليل تلاش ايران در جهت اقدامات حفاظتى مناسب براى جلوگيرى از صيد غيرقانونى و غيرمجاز ماهى خاويار، بازسازى ذخاير، رهاسازى بموقع بچه ماهى هاى خاويارى و مبارزه با قاچاق است

18. سهم بالاى ايران در برداشت خاويار از درياى خزر نشانه تلاش ايران درخصوص بازسازى ذخاير، حفظ منابع موجود، جلوگيرى از قاچاق و صيد غيرمجاز و همچنين حفظ گونه هاى با ارزش خاويارى است.به دليل طولانى بودن ساحل ، تنها كارى كه توسط دولت انجام مى شود، ممانعت از صيد، خريد و فروش و حمل ونقل غيرمجاز خاويار است كه تمام اين موارد در انحصار شيلات است ، ضمن آن كه اگر خاويار در 160 كشور عضو سايتس بخواهد به فروش برسد بايد از كشور مبدا گواهى داشته باشد.

19. پرورش ماهيان خاوياري • فعاليت ايران در زمينه پرورش بچه‌ماهي خاوياري و رهاسازي آن در درياي خزر به منظور حفظ نسل اين ماهي ارزشمند در سال‌هاي اخير توسعه يافته است و همين امر موجبات عدم اعمال ممنوعيت صيد از سوي كنوانسيون تجارت بين‌المللي گونه‌هاي در حال انقراض (سايتس) براي ايران را فراهم ساخت • ايران سالانه ده‌ها ميليون قطعه بچه ماهي خاوياري را پرورش مي‌دهد و در درياي خزر رها مي‌سازد. اقدامات ايران در خصوص حفاظت از نسل اين ماهي‌ها، مورد تأييد سايتس نيز مي‌باشد

20. توليد ماهي‌هاي خاوياري در ايران به دليل آفتاب طولاني، مكان مناسب و حراست از آنها، مناسب است. اما پرورش آن در ديگر مناطق جهان به دليل نداشتن شرايط مساعد، گران‌تر و غيراقتصادي است. • در كشور آلمان در يك سالن يازده تن خاويار توليد و صادر شده بود ،اما ما در يك هزار كيلومتر خط ساحلي 18تن توليد كرديم ، آلماني‌ها براي توسعه در حال ساخت يك سالن ديگر بودند تا ظرفيت توليد را به 36 تن افزايش دهند. تمایل آلمانی‌ها برای سرمايه‌گذاري در خاویار ایران «آلماني‌ها متقاضي هستند تا در ايران دست به پرورش ماهي خاوياري بزنند زيرا مي‌دانند كه خاويار توليد شده در ايران را مي‌توانند با چند برابر قيمت خاويار توليدي در آلمان به فروش برساند.»

21. اهميت اقتصادي خاويار • بچه ماهي‌هاي خاوياري به صورت ميليوني از دريا قاچاق مي‌شوند. اين بچه‌ماهي‌ها مي‌توانند رشد كنند و بعد از چند سال هر كدام حداقل پنج‌كيلو خاويار با قيمت هر‌كيلو بيش از سه ميليون تومان توليد كنند. يك ماهي قره‌برون بيش از ده ميليون تومان خاويار توليد مي‌كند. قيمت يك‌كيلو خاويار حداقل دو ميليون تومان است و قيمت هر‌كيلو گوشت قرمز چهار هزار تومان است. ببينيد با صادر كردن پنج‌كيلو خاويار يك ماهي، چقدر گوشت مي‌توانيد وارد كنيد • با توجه به كمبود علوفه و مواد غذايي دامي ظرفيت توليد گوشت لازم براي مردم در داخل كشور را نداريم. اما براي توليد خاويار تمامي امكانات لازم را دارا هستيم.

22. اگرمي‌توانستيم به سيصد تن خاوياري كه در قبل توليد داشتيم برسيم، نزديك به يك ميليارد دلار درآمدزايي خواهيم داشت. تاكيد من بر روي توليد و تكثير ماهي به اين خاطر است كه اگر دولت ما را ياري كند مي‌توانيم 15هزار ميليارد تومان درآمدزايي داشته باشيم. اين حرف بزرگي است. 15هزار ميليارد تومان سي‌‌درصد درآمد نفتي است. • چند سال طول مي‌كشد تا به اين مقدار درآمد برسيد؟ • اگر دولت به ما امكانات و بودجه بدهد و اختيار عمل داشته باشيم، در سال 1400 يعني تا 13 سال آينده به اين ميزان خواهيم رسيد.

24. صادرات جهاني خاويار در سال 2005

25. این در حالی است که با وجود تجارت جهانی بالغ بر 366 میلیون دلاری خاویار کشورمان در سال 2005 از ردیف کشورهای برتر صادرکننده خاویار حذف شده است. البته عمده صادرات کشورمان مربوط به خاویار است و بدل خاویار (تخم استحصال شده از سایر ماهی‌ها بجز ماهی استرژن یا خاویاری است مثل ماهی ‌های تن، آزاد، اردک ماهی و ...) سهم ناچیزی در صادرات ایران دارد این در حالی است که کشورهایی نظیر چین و کره درصد بزرگی از صادراتشان تحت عنوان بدل خاویار انجام می‌شود • بالا بودن‌ قيمت‌ خاويار ايراني‌، بهره‌برداري‌ زياد و عرضه‌ كم‌ خاويار اصيل‌ آب‌هاي‌ آزاد دست‌ به‌ دست‌ هم‌ داده‌اند تا خاويار مقرون‌ به‌ صرفه‌ ساير كشورها روز به‌ روز رونق‌ بهتري‌ پيدا كند

26. مشتريهاي عمده و اصلي خريدار خاويار درياي خزر ايران به ترتيب عبارتند از : فرانسه، آلمان، سوئيس، ژاپن، آمريکا، اسپانيا، لوکزامبورگ، انگلستان، ايتاليا و بلژيک. بطور کلي هشتاد در صد خاويار ايران در اروپا و بقيه در ساير نقاط جهان عرضه ميشود.

27. كشورهاي عمده واردكننده خاويار ايران درسال83

28. از سوی دیگر نگاهی به آمار واردات جهانی خاویار در سال 2006 نیز بیان می‌کند که کره جنوبی با حدود 57 میلیون دلار واردات و با اختصاص 4/18 درصد سهم ارزشی از کل واردات جهانی در سال 2005 به عنوان مهمترین کشور وارد کننده خاویار و بدل خاویار به شمار می‌رود. • پس از کره جنوبی، کشورهای ژاپن 52 میلیون دلار، آلمان 47 میلیون دلار، فرانسه 36 میلیون دلار، آمریکا 18 میلیون دلار به ترتیب رتبه‌های بعدی را به خود اختصاص داده و از عمده ترین متقاضیان خرید این محصول در جهان محسوب می‌شوند.

30. نتيجه گيري به دليل صورت نگرفتن بازاريابي مناسب، در حال از دست دادن اعتبار و برندي هستيم که سا ليان سال در جهان جاافتاده است و در بحث توليد توجه به حفظ ذخاير ماهيان خاوياري در درياي خزر و در بحث صادرات توجه ويژه براي بازاريابي مناسب خاويار از اقداماتيست که در جهت حفظ جايگاه برتري ايران در توليد خاويار ضروريست. هماهنگ بودن و همکاري بخش خصوصي و دولتي بدور از هرگونه موضع گيريها مي تواند نتايج درخشاني را حداقل درحفظ موقعيت فعلي کشورمان داشته باشد; چرا که در غير اين صورت اين نگراني وجود دارد، در چند سال آينده کشورهاي همسايه درياي خزر با تکثير و پرورش ماهيان خاوياري جايگاه ايران را کسب کنند

31. منابع : • http://www.foodna.ir/6702.html • http://www.aftab.ir/articles/economy_marketing_business/agriculture_fishery/c2c1144942130p1.php • http://www.abrarnews.com/economic/1386/860724/html/agricul.htm • http://www.donya-e-eqtesad.com/Default_view.asp?@=14016 • http://www.iranfoodnews.com/news/details.php?EType=news&id=2201 • http://agahgar.irtp.com/news/mahname_barresihaye_bazargani/172/a07.asp • http://www.ebtekarnews.com/Ebtekar/News.aspx?NID=14834